και όμως ο Σωκράτης ουδέποτε είπε το περίφημον: έν οίδα ότι ουδέν οίδα.

 

Ο Σωκράτης ουδέποτε είπε το περίφημο, έν οίδα ότι ουδέν οίδα. Σε καμμία απολύτως γραμμή των επισήμων γραπτών που αναφέρονται στο Σωκράτη (Πλάτων, Αριστοτέλης, Ξενοφών) δεν ανιχνεύεται αυτή η φράση. Προκειμένου να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι ο Σωκράτης είπε παρεμφερή  νοήματα όχι όμως αυτό το συγκεκριμένο νόημα αυτής της συγκεκριμένης φράσης. Το «εν οίδα ότι ουδέν οίδα» αποτελεί παράφραση σχετικών νοήματος φράσεων από την περίφημη «Απολογία του Σωκράτους» του Πλάτωνος.

Η μαιευτική-διαλεκτική μέθοδος του Σωκράτους στηριζόταν στην επιφανειακή άγνοια την οποία όμως το αγνοούν υποκείμενο διά της αναμνήσεως μπορούσε να υπερβή, ενθυμούμενο τις ιδέες του κόσμου των ιδεών (όπου θα επέστρεφε σύμφωνα με τις πλατωνικές δόξες): άρα ως φράση το «εν οίδα ότι ουδέν οίδα» δεν ταιριάζει με την σωκρατική πίστη ότι ο άνθρωπος μπορεί να ενθυμηθεί το καλόν, και διά της γνώσεως πλήρως να προσομοιάσει στο καλόν και στις επιταγές του. Εξάλλου στον «Πρωταγόρα» ο Σωκράτης τίθεται υπέρ του διδακτού της αρετής αρκεί όμως αυτή να είναι αντικειμενική και σε όλα τα υπομέρη της (σοφία, σωφροσύνη, ανδρεία και δικαιοσύνη). Ο Σωκράτης λοιπόν ένα γνώριζε ότι μπορεί να θυμηθεί όσα μπορούσε να γνωρίσει, άρα λοιπόν η περίφημος αυτή φράσις απάδει της σωκρατικής κουλτούρας και φιλοσοφίας.

Στην Απολογία του Σωκράτους (21d) το πλέον σχετικό χωρίο με την φράση αυτή που αποδίδεται στο Σωκράτη είναι  το εξής: (η φράσις αυτή βέβαια πουθενά δεν ανιχνεύεται): «πρὸς ἐμαυτὸν δ᾽ οὖν ἀπιὼν ἐλογιζόμην ὅτι τούτου μὲν τοῦ ἀνθρώπου ἐγὼ σοφώτερός εἰμι· κινδυνεύει μὲν γὰρ ἡμῶν οὐδέτερος οὐδὲν καλὸν κἀγαθὸν εἰδέναι, ἀλλ᾽ οὗτος μὲν οἴεταί τι εἰδέναι οὐκ εἰδώς, ἐγὼ δέ, ὥσπερ οὖν οὐκ οἶδα, οὐδὲ οἴομαι· ἔοικα γοῦν τούτου γε σμικρῷ τινι αὐτῷ τούτῳ σοφώτερος εἶναι, ὅτι ἃ μὴ οἶδα οὐδὲ οἴομαι εἰδέναι». Σε μετάφραση το απόσπασμα αυτό παραδίδεται ως ακολούθως: « Φεύγοντας λοιπόν εσυλλογιζόμουν ότι είμαι σοφώτερος αυτού του ανθρώπου, διότι φοβούμαι πώς κανείς από τους δύο μας τίποτε το καλόν και το αγαθόν δεν γνωρίζει, αυτός όμως νομίζει ότι γνωρίζει κάτι τη στιγμή κατά την οποία δεν το γνωρίζει, εγώ όμως καθώς δεν το γνωρίζω δεν το γνωρίζω. Μου φαίνεται λοιπόν ότι είμαι σοφώτερος αυτού επειδή όσα δεν γνωρίζω παραδέχομαι ότι δεν τα γνωρίζω».

Σε καμμία στιγμή του σχετικού αυτού και μόνον κειμένου, δεν ανιχνεύεται η φράσις «εν οίδα ότι ουδέν οίδα» η οποία αντίκεται στη σωκρατική κουλτούρα, ότι ο άνθρωπος μπορεί να θυμηθεί τη θέση του στον κόσμο των ιδεών (αυτή η πίστις του εξάλλου του επεφύλαξε την κρίση της Πυθίας ως του σοφωτέρου των ανθρώπων): στη βάση αυτή μάλλον κάποια μυθοπλασία προσέφερε στο Σωκράτη ως αποθέωση της ταπεινότητάς του τη φράση «εν οίδα ότι ουδέν οίδα».

Σχετικά με αυτά είναι και η κρίσις του Ιαμβλίχου ότι ο Σωκράτης για όσα δεν γνωρίζει διαποτεί, ερευνά και ανακαλύπτει. Άρα δεν έχει πραγματικά καμμία σχέση ο Σωκράτης με την κουλτούρα της φράσης : έν οίδα ότι ουδέν οίδα.

Ας αναφέρουμε και αυτά: όποιος απέδωσε στο Σωκράτη αυτή τη φράση, ήξερε την γνωσιακή παραχάραξη που επεφύλαξε στην αυθεντική οντολογική γνώση ο Πλάτων (άρα και ο Σωκράτης). Ο Σωκράτης μέσω των οριστικών και επαγωγικών λόγων του, δεν έκανε τίποτε άλλο από το να ενδύσει τις οντολογικές αυθεντικές δυνάμεις με το ένδυμα των ιδεών: πλέον ο Άνθρωπος δεν συμμετέχει στην δύναμη του Όντος αλλά το βλέπει εικονικά στο νού του το Όν ως Ιδέα: είναι φυσικό να είναι δύσκολο όλο το Όν να ενδυθεί με ιδέες: άρα ένα ήξερε ό Σωκράτης ότι αποκλείεται όλο το Όν να το ενδύσει με ιδέες και να το μάθει σε αυτή τη βάση: εξάλλου η μαιευτική του γνώση δεν είναι τίποτε άλλο (συνέχεια της γνωσιακής παραχάραξης) παρά η κάκιστη προσπάθεια του Υποκειμένου να απαρνηθεί όσα εκ του Όντος έχει εντός του ως κίνηση δυνάμεων και να ενδύσει αυτές τις δυνάμεις με το ένδυμα των ιδεών παιδείας ώστε να τις διατυπώσει διαλεκτικά: ενώ κάποιος βιώνει το Όν ως δύναμιν άρρητον και συνεχή, σύμφωνα με το Σωκράτη είναι αμόρφωτος εάν δεν ενδύσει όσα βιώνει με τις ιδέες της παιδείας των αρετών οι οποίες φέρουν το Όν στο Νού και όχι στη συμμετοχίκή πράξη όλου του Υποκειμένου ως μέρους του Όντος.