Περίληψη: Η κίνηση του Οδυσσέα ίσως ευρίσκεται πέραν της ισορροπίας ανάμεσα στη σκέψη και στην πράξη, ίσως συνιστά ένα μέγεθος το οποίο είναι ενιαίο και αυτόνομο ως εξέλιξη και εκτύλιξη. Η Οδυσσεϊκή κίνηση μιάς και πηγάζει από την Αθηνά- Σοφία δηλώνει την ελεύθερη πορεία του Ανθρώπου με βάση τις εγγενείς συμπαντικές δυνάμεις του η οποία είναι αυθόρμητη και ελευθέρα και δεν αναλύεται σε σκέψη και πράξη. Αυτά όσον αφορά τα Ομηρικά έπη, πολλά χρόνια αργότερα η νοησιοκρατική φιλοσοφία συνέδεσε τον Άνθρωπο με τον κόσμο των Ιδεών και θεώρησε κάθε εκδήλωση (πράξη) ως προερχομένη από τις ιδέες που θυμάται το νοούν Υποκείμενο. Συζητούμε λοιπόν για μία μετάβαση από την ενιαία εκδήλωση δύναμης του Οδυσσέως στη σύνθετη πράξη η οποία δεν πηγάζει από το εγγενές αυθόρμητο οντολογικό υπόβαθρο του ανθρώπου αλλά μέσα από ένα σύνολο σκέψεων και νοητικών κατηγοριών. Όμως από αυτή την άποψη η Οδυσσεϊκή κίνηση δεν είναι πράξη διότι δεν στηρίζεται και δεν απορρέει από συγκεκριμένες ιδέες αλλά αποτελεί αυθόρμητη εκωτερίκευση εγγενών συμπαντικών δυνάμεων του Ήρωος.
Λέξεις κλειδιά: κίνηση, νόηση, πράξη, αρετή, ενόραση, σοφία.
Ο Βασιλέας της Ιθάκης συνθέτει τον δεύτερο ανθρώπινο τύπο της Ιλιάδος. Είναι ο άνθρωπος που σκέπτεται, που ενορατικά αναλύει τις κοσμικές δυνάμεις που τον περιβάλλουν περισσότερο με το νού παρά με την καρδιά. Είναι ο πολύτροπος, και πολύμαθος Ήρωας, αντίπαλον δέος του θυμωμένου και οργισμένου Αχιλλέως, ο οποίος εκδηλώνει αυθόρμητα και χωρίς πολλή σκέψη τις δυνάμεις του και τις ενέργειές του. Δεν είναι τυχαίο ότι στη ραψωδία Ι (225-431) ο Ποιητής τον Οδυσσέα θέτει επικεφαλής της κουστωδίας η οποία επισκέπτεται τον Βασιλέα των Μυρμιδόνων σε μία απέλπιδα προσπάθεια να τον πείσουν να ξεχάσει την οργή του ενάντια στον Αγαμέμνονα και να επιστρέψει στα πεδία των μαχών. Μάλιστα τα επίθετα που χρησιμοποιεί ο Αχιλλεύς για τον Οδυσσέα είναι δηλωτικά της βαθείας σκεπτικής φύσης του Ιθακησίου Άρχοντος (Ι, 308): “Λαερτιάδη ευρετικέ, διογέννητε Οδυσσέα» καλείται από τον Αχιλλέα ο Οδυσσέας. Παρατηρούμε όμως ότι η εξυπνάδα και ευστροφία του Οδυσσέως δεν είναι αποτέλεσμα ατομικής σκέψης ή παρατήρησης: στην Οδύσσεια η πολυμάθεια, πολυτροπικότητα, και ευρύνοια του Ιθακησίου Βασιλέως έρχεται ως αποτέλεσμα της συναναστροφής του με την Αθηνά-Σοφία: ο Οδυσσέας δεν σκέπτεται υπό την έννοια που εσκέπτετο ο μεταπλατωνικός άνθρωπος. Εάν σκεφθούμε ότι η σκέψις παράγεται από το ρ΄.σκοπώ (εξετάζω, παρατηρώ) ο Οδυσσέας δεν παράγει παραγωγική ή επαγωγική σκέψη κινουμένη ανάμεσα στα πράγματα, στις παραστάσεις των πραγμάτων και στο νού του.
Ο Οδυσσέας μάλλον δέχεται ενορατικά τις δυνάμεις που έρχονται προς αυτόν μέσα από μία ευρύτερη συμπαντική κίνηση. Αυτές οι δυνάμεις δεν είναι αντικείμενο σκέψης διότι δεν είναι ορατές αλλά και ούτε παρατηρήσιμες. Ο κόσμος του Οδυσσέως είναι ένας ευρύτερος συμπαντικός κόσμος δυνάμεων όπου ο άνθρωπος περισσότερο διαισθητικά ως υποκείμενο δυναμικό εν τη ροή του όντος νοιώθε και συναισθάνεται δυνάμεις φωτός και σοφίας που τον επισκέπτονται και δεν του προκαλούν έννοιες αλλά κινήσεις: δεν ανιχνεύεται στην Οδύσσεια το πλατωνικό και μετέπειτα ζεύγος θεωρία-πράξη, αλλά παρατηρείται μία ενιαία δύναμη κίνησης προς το νόστο και τον σκοπό της επιστροφής στην Ιθάκη. Στη ραψωδία π( 185 κ.ε) η Αθηνά-Σοφία προτρέπει τον Οδυσσέα να ομιλήσει στον Τηλέμαχο: η όλη ομιλία παραίνεση της Θεάς συνοδεύεται από την μορφική αλλαγή του Βασιλέως της Ιθάκης ο οποίος μεταμορφώνεται σε νέο και επιβλητικό Βασιλέα. Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι δεν υπάρχει σκέψη, διάνοια, επίνοιες, αλλά μία δύναμη η οποία καλύπτει τον Οδυσσέα και τον ωθεί σε συγκεκριμένες κινήσεις. Αυτές οι κινήσεις δεν είναι πράξεις αλλά πρόοδοι και εξελίξεις, απόρροιες των συμπαντικών δυνάμεων μέσα στις οποίες ζεί και προχωρεί ο Ήρωας. Η Οδυσσεϊκή λοιπόν εξέλιξη εκτυλίσσεται σε σχέση με την αυτούσια κοσμική δύναμη η οποία συναποτελεί όλα τα όντα και τα ωθεί προς τα εμπρός αυθορεί και παραχρήμα, χωρίς αυτή να χρειάζεται να διαρραγεί σε θεωρία και πράξη.
2. Το Πλατωνικό
ζεύγος θεωρίας και πράξης.
Ο κόσμος του Οδυσσέως δεν έχει χαρακτηρισθεί ακόμα ως ηθικός, υπό την Αριστοτελική τουλάχιστον έννοια. Δηλαδή δεν υπάρχει ακόμα μία συγκεκριμένη πράξη η οποία θα πρέπει να μιμηθεί μία συγκεκριμένη ιδέα του Αγαθού ώστε η επανάληψη αυτή να την καταστήσει έξη-ήθος. Κατά τρόπο που αναλύεται στα Ηθικά Νικομάχεια πέραν της Πολιτείας. Aπό τον Ομηρικό κόσμο λοιπόν έως τον κλασσικό κόσμο της Ελληνικής φιλοσοφίας φαίνεται ότι συνέβησαν σημαντικές αλλαγές οι οποίες έκρυψαν την μία και ενιαία Οδυσσεϊκή κίνηση διαιρώντας την και μερίζοντάς την μάλιστα σε θεωρία και πράξη. Διότι η Οδυσσεϊκή κίνηση ευρίσκεται στα θεμέλια της Πλατωνικής και Αριστοτελικής φιλοσοφικής διχασμένη σε σκέψη και πράξη.
Ο κόσμος από τον Αναξαγόρα και έπειτα κλείσθηκε στα όρια του Νοός, ενός Νοός ο οποίος εξέρχεται της οντικής διαδικασίας και δεν συμμετέχει σε αυτή, αλλά σκέπτεται περί αυτής. Συζητούμε για την Υποκειμενοποίηση του Οδυσσέως ο οποίος πλέον δεν κινείται μαζί με τη Σοφία, αλλά πρώτα διά του Νοός και όχι διά ολοκλήρου της υπάρξεώς του σκέπτεται, αποφασίζει, απορρίπτει ή δέχεται και έπειτα προχωρεί σε πράξεις. Είπαμε ότι πλέον η κίνηση είναι πράξη διότι πράττει σε σχέση με την ιδέα του αγαθού και της αρετής και δεν είναι η αυθόρμητη κίνηση του Οδυσσέως ο οποίος αυθόρμητα απλά αφήνεται και πρόχωρεί με βάση τα παραγγέλματα της συμπαντικής σοφίας Αθηνάς.
Ας σημειώσουμε και τούτο: ο Οδυσσέας όταν ευρίσκεται με την Αθηνά-Σοφία, από γέρος ανανεώνεται σε νέος, συζητούμε για έναν ισχυρό συμβολισμό του γεγονότος ότι ο Άνθρωπος ολοκληρωτικά συμμετέχει στη φώτιση και μέθεξη των συμπαντικών δυνάμεων. Σε αυτό το στάδιο δεν υπάρχει θεωρία και πράξη ως ανεξάρτητες κινήσεις, αλλά μία κίνηση συνεχείας των συμπαντικών δυνάμεων της Σοφίας Αθηνάς. Αντιθέτως στο μετέπειτα πλατωνικό και αριστοτελικό σύστημα ο Άνθρωπος απολλύει το οντολογικό συμπαντικό υπόβαθρό του, της αυθορμήτου εν στιγμή κινήσεως μέσα στον κόσμο του. Εξάλλου και ο κόσμος του νοός έχει μικρύνει, πλέον η πόλις-κράτος ουδεμία σχέση δεν έχει με τον κόσμο του Ομήρου: στην κλασσική Αθήνα του Λόγου ούτε συμπαντικό ανοικτό πέλαγος υπάρχει ακόμα και η Ιθάκη είναι κάτι το ατομικό (εάν σκεφθούμε τη φράση του Πρωταγόρου ότι ο Άνθρωπος είναι το σχετικό μέτρο όλων). Επίσης δεν υπάρχουν και τα ίδια όμοια όντα με την Οδύσσεια. Η κοινωνία πλέον του λόγου έγινε πολύ συγκεκριμένη, λείπει η ανεξάρτητη και ελευθέρα Οδυσσεϊκή πορεία.
Σε αυτήν την συντεταγμένη πόλη-κράτος, των ανθρωπίνων νόμων και καταστάσεων, των Αριστοτελικών τριών εξουσιών, ο άνθρωπος δεν μπορεί σε καμμία περίπτωση να δρά αυτοβούλως παρακινημένος από τη δική του Αθηνά-Σοφία. Εξάλλου η Αθηνά-Σοφία είναι κοινή διά του κοινού Φιλοσοφικού νοός. Τώρα πλέον στον κόσμο του Λόγου κοινό διαστασιακό υπόβαθρο δεν θεωρείται η ελευθέρα οντολογική κίνηση του Οδυσσέως με την αρωγή της θεάς Αθηνάς. Τώρα πλέον κοινό υπόβαθρο θεωρείται ο κοινός Λόγος και επάνω σε αυτό το κοινό υπόβαθρο (το οποίο δρά πολλαπλασιαστικά) πρέπει και επιβάλλεται οι άνθρωποι να αντλούν σκέψεις, οι οποίες εάν και στο βαθμό που ενώνονται με τις ιδέες του καλού και του ωραίου είναι ηθικές πράξεις. Παρατηρούμε ότι πλέον η ανθρώπινη κίνησις έχασε το οντολογικό εύρος που είχε μέσα από την νοστίζουσα κίνησιν του Βασιλέως της Ιθάκης και κατέστη προσχεδιασμένο νοητικά ζεύγος θεωρίας που οδηγεί σε πράξη σε σχέση με τα έλλογα και ηθικά παραγγέλματα της Ιδέας του Λόγου και του Αγαθού.
Εξάλλου και η τριμερής διαίρεση της ψυχής από τον Πλάτωνα στην Πολιτεία, όπως και η διαίρεση του κόσμου σε άλογο και έλλογο από τον Αριστοτέλη, οδήγησε στην μετατροπή της συμπαντικής δύναμης που κίνησε τον Οδυσσέα σε στοχευμένη σκέψη η οποία οδηγεί σε συγκεκριμένη και έλλογα ηλεγμένη πράξη. Στον κόσμο της Ιδέας του Αγαθού ο οποίος συνδέεται με τον κόσμο των Ανθρώπων μέσα από το Ήθος των Αρετών, η αυθόρμητος κοσμική κίνησις όλο και υποχωρεί. Μάλλον καταρρίπτεται: τώρα πλέον οι φιλοσοφικές σχολές και κατηγορίες και μετέπειτα τα θρησκευτικά βιβλία θα καθοδηγήσουν τον άνθρωπο ως σκέψη και πράξη.
Συμπέρασμα.
Η μετατροπή της Οδυσσεϊκής ενιαίας κίνησης σε δυαδική κίνηση σκέψης και πράξης από την νοησιοκρατική φιλοσοφία, επηρέασε άμεσα τη φύση του Ανθρώπου-Υποκειμένου. Πλέον ο Άνθρωπος έχασε την επαφή του με τον κόσμο ως απλή κίνηση δυνάμεων και σχετίσθηκε με ένα κόσμο ιδεών όπου τίποτε δεν είναι ό,τι είναι ως τέτοιο, αλλά όλα γίγνονται όπως επιθυμεί ο νούς του ανθρώπου. Άρα η απώλεια της αγνής συμπαντικής κίνησης εκ μέρους του ανθρώπου συνοδεύθηκε από λήθη της πρωταρχικής και αρχέτυπης οντολογικής κίνησης, και κλείσιμο του ανθρώπου σε ένα κόσμο ο οποίος περιχαρακώνεται και κτίζεται επάνω στις ανθρώπινες ιδέες και όχι σε ό,τι πραγματικά συμπαντικά και κοσμικά υπάρχει. Σταδιακά ο Άνθρωπος χωρίς σκέψη δεν μπορεί να κινηθεί (ενώ η Οδυσσεϊκή κίνηση ως τέτοια ποτέ δεν διακόπτεται) διότι πρώτα θα πρέπει συνεχώς και αδιαλείπτως να αναλύει τις ιδέες που άλλοι έχουν θέσει και έπειτα να προβαίνει σε ανάλογες πράξεις οι οποίες υποκρύπτονται μέσα σε αυτές τις ιδέες. Με ολίγα λόγια η απώλεια της ως τέτοιας ενιαίας Οδυσσεϊκής κινήσεως συνοδεύθηκε από την απώλεια της ελευθέρας κοσμικής κινήσεως του ανθρώπου: πλέον ο Άνθρωπος θα κινείται με βάση αυτών των πραγμάτων που άλλοι έχουν θέσει στις ιδέες, πράττοντας όσα άλλοι επιθυμούν μέσα από τις επιβληθείσες ιδέες. Εάν λοιπόν ο Ιθακήσιος Βασιλεύς ήταν ελεύθερος μέσα από μία ελευθέρα νοστίζουσα δύναμη επιστροφής, ο άνθρωπος της σκέψης και πράξης ορίζεται και δεσμεύεται από όλα όσα εμπεριέχουν οι ιδέες οι οποίες αποκρύπτουν τον πραγματικό οντολογικό κόσμο από τον άνθρωπο της οντολογικής κίνησης προβάλλοντας τον ιδεατό κόσμο των προσκαίρων ιδεών κάποιων ανθρώπων οι οποίοι φυλάκισαν τις πραγματικές οντολογικές κινήσεις σε ιδέες θεωρίας προκαλώντας τις συνεπαγόμενες από αυτές πράξεις.
Βασίλειος Μακρυπούλιας, δρ.φιλοσοφίας.
Βιβλιογραφία.
1.Άγγελος Ραφαηλίδης, Το ανθρώπινο Αγαθό στον Πλάτωνα, εκδ.Παρασκήνιο.
2. Easterling P.E, Knox B.M.W:Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, εκδ.Παπδήμα, Αθήνα, 1994.
3.Επιστημονικά Αναγνώσματα, Επιστροφή στην Οδύσσεια, εκδ.Βάνιας.
4.Krk G.S,
Raven J.E,Schofield M, The presocratic philosophers, Cambridge University
press.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
vasilios888@yahoo.gr