Nέα Ελληνικά κείμενα, β΄γυμνασίου. Δημητρίου Χατζή: Ο Κάσπαρ Χάουζερ στην έρημη χώρα.

 

Nέα Ελληνικά κείμενα, β΄γυμνασίου.

Δημητρίου Χατζή: Ο Κάσπαρ Χάουζερ στην έρημη χώρα.

Σύνδεση με το έργο του συγγραφέα: Το απόσπασμα του σχολικού βιβλίου προέρχεται από το τρίτο κεφάλαιο του μυθιστορήματος «το διπλό βιβλίο» (1976) στο οποίο ο συγγραφέας παρουσιάζει τις εμπειρίες του από τα είκοσι χρόνια που έζησε στο εξωτερικό (Γερμανία).

Συγκείμενο: Η Ελλάδα στο δεύτερο μισό του 20^ου αι, έπειτα από τον β΄παγκόσμιο πόλεμο, αντιμετωπίζει οικονομικές δυσκολίες. Η μετανάστευση προς τις χώρες της ευρώπης αλλά και προς την αμερική είναι σύνηθες φαινόμενο.

Ιστορικές συνδέσεις:

Α΄και β΄αποικισμοί

Μεταναστεύσεις κατά την οθωμανική κατοχή.

Εξήγηση του φαινομένου:

Η απομάκρυνση του ανθρώπου από τη φύση (φυσική οικονομία) η έναρξη της βιομηχανικής εποχής, σήμανε την πολιτική σύνδεση με την οικονομία: αυτή η σύνδεση απαιτεί πόλεις, εργατικό δυναμικό, μέσα παραγωγής,προϊόντα και κέρδος. Η αποθέωση του χρήματος ως χρηματιστηριακού μέσου πάσης φύσεως ανταλλαγών, κατέστησε τα κράτη να έχουν ως κοινό παρονομαστή τη δυνατότητα παροχής ή όχι αμειβομένης εργασίας και των καταλλήλων συνθηκών παροχής εργασίας και καλού επιπέδου ζωής. Άρα ως συνέπεια της βιομηχανικής εποχής παραδίδεται η οικονομική μετανάστευση προς χώρες με ισχυρή βιομηχανία άρα ισχυρή οικονομία και με τη δυνατότητα παροχής θέσεων εργασίας.

Υπόρρητη έννοια:

Επανέρχεται το πανάρχαιο πρόβλημα (το είχαν θέσει οι σοφιστές στον α΄ΝεοΕλληνικό διαφωτισμό) της διχοτόμησης του ανθρωπίνου εαυτού σε φυσικό και πολιτικό. Ο άνθρωπος απολλύει την Ελευθερία της Φύσεως χάριν της Πολιτικής εξέλιξης: όπως λέγει ο Αριστοτέλης ο άνθρωπος προσφέρει μέρος του εαυτού του ώστε όλοι οι άνθρωποι να παράξουν αυτάρκη και ευδαίμονα πόλη.

Θα πρέπει όμως να αναφερθεί ότι οι πόλεις πολιτικά μιμούνται τη φύση, η οικονομία (όπως η φυσις διαχειρίζεται τις δυνάμεις της με σύνεση) είναι ο τρόπος διαχείρισης των πολιτικών δυνάμεων: Θα πρέπει να αναφερθεί ότι προκειμένου να προχωρήσει αυτό το οποίο εννοείται ως πρόοδος και πολιτισμός και επιστήμη υποβιβάζεται πνευματικά και ηθικά και αξιολογικά ο άνθρωπος , ο ξεχωριστός άνθρωπος ο οποίος έρχεται αντιμέτωπος με την αλλοίωση του φυσικού πρωταρχικού εαυτού του, ο οποίος ενώ έχει μία τόσο ανεξάρτητη και αυτοτελή θέση στη φύση, στην Πόλη τίθεται συχνά κάτω από την ανάγκη συλλογικής προόδου, προοόδου δομών (όπως είναι η επιστήμη, η οικονομία κ.λ.π).

Αφόρμηση: Στο απόσπασμα αυτό του σχολικού βιβλίου μιλάει ο Κώστας, ο οποίος διηγείται πώς επιστρέφει τα βράδια στο σπίτι του, από το εργοστάσιο ΑΟΥΤΕΛ, στο οποίο εργάζεται, και ποιες σκέψεις κάνει κατά τη διαδρομή.

Συναφείς έννοιες:

Κατά Χάϊντεγγερ,η αν-εστιότητα του ανθρώπου. Ο άνθρωπος μακριά από το τόπο του. Ο τόπος ορίζεται ως το σύνολο των πνευματικών και ηθικών καταβολών του ανθρώπου, ως η Εστία των αγαπημένων, ως το σύνολο όλων  των συνθηκών ανθρωπίνης ευτυχίας. Διότι η Εστία είναι η ικανοποίηση όλων των ανθρωπίνων πλευρών μας και όχι μόνο της οικονομικής μας πλευράς όπως συμβαίνει με την ανεστιότητα του τόπου οικονομικής μεταναστεύσεως (αναφορά στην Οδυσσεϊκή Ιθάκη ως τόπος Εστιακής αποκατάστασης (ενάντια σε κάθε εμμενή Καλυψώ).

Η έννοια του τόπου.

Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης αντιδιαστέλλουν τον τόπο από το χώρο. Ο άνθρωπος ζεί σε έναν ευρύτερο τόπο από το συγκεκριμένο χώρο όπου κινείται: ως Τόπος εννοείται η Εστία όπου ο άνθρωπος απολαμβάνει όλους εκείνους τους ανθρώπους και όλες εκείνες τις συνθήκες οι οποίοι τον καθιστούν ευτυχισμένο. Ο χώρος είναι ο χώρος του πολέμου, της μετανάστευσης, της αναγκαστικής διαμονής για διαφόρους λόγους, ο οποίος όμως δρά εξαλλοιωτικά στον άνθρωπο διότι δεν είναι η Εστία του. Ο Τόπος ως σύνολο δυνάμεων εξελίσσει τον άνθρωπο και τον προοδεύει πνευματικώς και ηθικώς. Γι αυτό όλα τα θεωρητικά συστήματα  έχουν Τόπους: οι Έλληνες έδωσαν ως Τόπο θεών τον Όλυμπο, οι χριστιανοί ως Τόπο του Θεού τη Βασιλεία των Ουρανών, ο Πλάτων συζήτησε για τον Κόσμο των Ιδεών. Εδώ ο Κώστας έχει απολέσει τον τόπο του και ζεί σε αλλότριο χώρο ο οποίος τον απομακρύνει από την εξέλιξή του, την εσωτερικη  χαρά, τις εξωτερικές ευτυχίες, την πρόοδο και την ενδελέχεια. Διότι ο τόπος προσφέρει πολύπλευρη πνευματική και ηθική εξέλιξη στον άνθρωπο και όχι μόνον οικονομική ανακούφιση (όπως πράττει ο χώρος)(χώρος εργασίας).

Το πρόβλημα των  δύο εαυτών.

Ο Κώστας στενοχωρείται διότι  διαβλέπει ότι δεν εξελίσσεται ως ύπαρξη στο χρόνο του ΏδεΕίναι αλλά απλά εξοικονομεί τα προς το ζήν. Η αλλοτρίωση έγκειται στο ότι ο άνθρωπος μακριά από την Εστία του, ως ανέστιος, δεν εξελίσσει τον πολυσχιδή Εαυτό του, δεν εκπληρώνει την υπαρξιακή του αποστολή (να ουσιωθεί μέσα από τις χαρές της ζωής να αντλήσει όλες εκείνες τις δυνάμεις οι οποίες θα αποκαταστήσουν τον αιώνιο Εαυό του) καθίσταται ένα προβλέψιμο υλικό μετρήσιμο και ελέγξιμο πλάσμα. Το κείμενο μας θυμίζει την μετατροπήτ του ανθρώπου από άπειρο Ελεύερο ον  σε πεπερασμένο μετρήσιμο και προβλέψιμο όν,το οποίο χάνει την Ελευθερία του ως σκλάβος των αναγκών του.

Θέμα του κειμένου: Η παρουσίαση μιάς πτυχής της ζωής ενός Έλληνα μετανάστη η οποία φανερώνει το έντονο συναίσθημα της αποξένωσής του μέσα σε μία πολυάνθρωπη πόλη της  Γερμανίας.

Ιδέες και αξίες του κειμένου:

1.Η ανθρώπινη αλλοτρίωση.

2. Η μαζοποιητική και απρόσωπη φύση των πόλεων.

3. Η Ιστορία μετατρέπεται σε υπερβατική θεότητα η οποία ελέγχει τους ανθρώπους και τους υποβιβάζει σε μέσα δημιουργίας δομών (πολιτισμού, επιστήμης,οικονομίας κ.λ.π).  Το δημιούργημα (Ιστορία) υποκαθιστά το δημιουργό (άνθρωπο): Η μετατροπή του ανθρώπου σε δούλο της δημιουργίας του (μηχανής  και εξέλιξης).

4.Η ψυχική και κοινωνική αποξένωση  του Ήρωα.

5.Ο Ήρωας ως μικρόβιο στον κόσμο.

6.Η απώλεια της προσωπικής και Εθνικής ταυτότητας του ήρωα. Η απώλεια όλων των πνευματικών και ηθικών προσδιορισμών οι οποίοι ενώ αναδεικνύονται στον Τόπο που ανήκει ο άνθωπος ,  χάνονται στον αλλοτριωτικό χώρο.

Αφηγηματικές τεχνικές.

Ο αφηγητής είναι δραματοποιημένος (ομοδιηγηματικός) , βλέπει τα γεγονότα μέσα από μία εσωτερική οπτική  γωνία σε α΄γραμματικό πρόσωπο. Ουσιαστικά συζητούμε για το  εξομολογητικό μιμητικό πρόσωπο των μονολόγων της  δραματικής ποίησης: Όντως: ο πρωταγωνιστής αποδεικνύει ότι και σήμερα ο άνθρωπος με τον τρόπο του είναι τραγικός κατά τον τρόπο της Ελένης του Ευριπίδου: μακριά από τον τόπο του, υποκείμενος στο φαίνεσθαι της καταναλωτικής υπάρξεως, ερευνά τρόπους για να επιστρέψει στην Πατρίδα του, στην Εστία του.

Προτεινομένη δημιουργική γραφή:

Γράφοντας μία επιστολή στους δικούς σου (ών μετανάστης οικονομικός στη Γερμανία) τους διηγείσαι την καθημερινή ζωή  σου, συζητώντας συγχρόνως και τρόπους διαφυγής από αυτό το στάδιο της ζωής σου.

Προτεινόμενο βιβλίο:

Αλμπέρ Καμύ: ο Ξένος

Βιλχεμ Ράϊχ: άκου ανθρωπάκο.

Βασίλειος Μακρυπούλιας, φιλόλογος.