Η αγωγή των νέων σύμφωνα με την Λακεδαιμονίων Πολιτείαν του Ξενοφώντος.

 

Η αγωγή των νέων σύμφωνα με την Λακεδαιμονίων Πολιτείαν του Ξενοφώντος.

Η Λακεδαιμονίων Πολιτεία του Ξενοφώντος αποτελεί απόδειξη ότι η Σπάρτη ήταν πόλις αρχών και βαθέων σκοπών, Πόλις αγωγής μέσω της οποίας υπήρχε ξεκάθαρο πλάνο διαπαιδαγώγησης των νέων προκειμένου αυτοί να καταστούν άξιοι πολίτες. Σε καμμία λοιπόν των περιπτώσεων η Αθήνα δεν ήταν η μόνη Πόλις με συγκεκριμένη ανθρωποκεντρική φιλοσοφία αγωγής. Η Σπάρτη είχε το δικό της Λόγο ο οποίος  διέπλαθε τους νόες και τα ήθη των Νέων ώστε να καταστούν άξοι και αγαθοί πολίτες.

Απλά ο Λόγος των Σπαρτιατών δεν είχε να κάνει με τη νοητική ικανότητα  του ανθρωπίνου νοός να μεταπλάθει σε ιδέες και αξίες τις  φυσικές δυνάμεις, ο Λόγος των Σπαρτιατών ήταν η επαφή των Σπαρτιατών με τις φυσικές δυνάμεις ως τέτοιες: αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό συμπέρασμα το οποίο ελάχιστα έχει προβληθεί αλλά εξηγεί το ότι και η Σπάρτη και η Αθήνα εκινήθησαν επάνω στο Λόγο αλλά από άλλη οπτική γωνία. Κηρύσσοντας ο Αναξαγόρας την παντοκρατορία του Νοός μετέτρεψε τον κεραυνό του Διός σε δύναμιν βουλήσεως. Αντιθέτως ο Σπαρτιάτης δεν προχώρησε σε αυτό το βήμα: ζούσε ως αίσθηση εξωτερικής δυνάμεως σε σχέση με τον κεραυνό από τον οποίο αντλούσε τη δύναμίν του: θα λέγαμε λοιπόν ότι ο Λόγος των Αθηναίων ήταν εσωτερικός παραστασιακός, ενώ ο Λόγος των Σπαρτιατών εξωτερικός μιμητικός.

Η Λακεδαιμονίων πολιτεία του Ξενοφώντος αποδεικνύει την ύπαρξιν αυτού του Σπαρτιατικού Λόγου: Υμνείται (κατ΄αρχάς ) ο Λυκούργος ως ο νομοθέτης εκείνος ο  οποίος προσπάθησε να φέρει την ευδαιμονία στους Σπαρτιάτες. Άρα παρατηρούμε ότι και στους Σπαρτιάτες υπήρχε το έσχατο πολιτειακό αγαθό της  ευδαιμονίας, η Πόλις δεν ήταν προϊόν τύχης. Αναφέρεται ότι οι έγκυες γυναίκες τρέφονται πολύ προσεκτικά,με επιλεγμένα ποτά και τροφές, ασχολούνταν με βιοτεχνικές εργασίες ώστε διάγοντας καθιστική ζωή να μην κουράζονται προκειμένου να γεννήσιουν υγιείς ανθρώπους.Παρατηρούμε την ύπαρξη προγεννητικής φροντίδας σε μία Πόλη η οποία εστηρίζετο στην αρχή ότι η ευτυχία του Ενός οδηγεί στην ευτυχία Όλων. Αναφέρεται μάλιστα ότι στη  Σπάρτη και οι  δούλες μπορούσαν να παρασκευάζουν ρούχα και άλλα βιοτεχνικά αγαθά, άρα μπορούσαν και οι δούλες να συμμετέχουν σε  εργασίες οι οποίες απαιτούσαν ανάλογο κόπο και κινήσεις. Αυτό οδήγησε στο ότι οι γυναίκες είχαν ενεργό ρόλο στην οικονομική ζωή της Πόλεως διότι κατά φυσική μίμηση εστηρίζοντο στο ότι στη φύση υπάρχουν θήλειες (βροχή) και άρρενες δυνάμεις (κτίσις). Ρητά αναφέρει ο  Ξενοφών ότι είχαν εφευρεθεί αγώνες δρόμων και άλλων αγωνισμάτων σωματικής δυνάμεως και για τις γυναίκες διότι εθεωρείτο ότι και τα δύο φύλα φυσικώς είναι ισχυρά και με αυτόν τον τρόπο θα εγένοντο ανδρείοι απόγονοι.

Καταλαβαίνουμε μέχρι εδώ τη μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην πνευματική αριστοκρατία των Αθηναίων, οι οποίοι υιοθέτησαν την αριστοκρατία του νοός απορρίπτοντας συγκεκριμένες θήλειες φυσικές δυνάμεις (επιθυμία) διότι ο νούς των  Αθηναίων φιλοσόφων-πολιτειολόγων  εστηρίχθη κυρίως στη δυναμική βούληση κτίσης αυτού του πολιτειακού πλατωνικού και αριστοτελικού κόσμου, ενώ οι Σπαρτιάτες ευρισκόμενοι σε φυσικό περιβάλλον εδέχοντο το σύνολο των αρρένων και θηλειών φυσικών δυνάμεων.

Αναφέρεται ο συζυγικός βίος ως ελεγχόμενος από το μέτρο σε σχέση με τις επαφές ανάμεσα στον Άνδρα και στη Γυναίκα, προκειμένου να μην υπάρχει αυξομοίωση στα πάθη ώστε να έλθει κορεσμός στη σχέση, κάτι το οποίο θα είναι εξόχως επιβλαβές στα παιδιά. Παρατηρούμε ότι υπήρχε η φυσική δύναμη της πλήρους προστασίας των γονέων έναντι των παίδων. Ο Λυκούργος θεσμοθέτησε το γάμο στην ηλικία σύμφωνα με την οποία τα σώματα ευρίσκοντο στην πλήρη ακμή τους ώστε να υπηρετηθεί πρεπόντως το πολλαπλό μυστήριο της ζωής, κυρίως να γεννηθούν υγιείς απόγονοι. Πάντως επέτρεψε ( ο Λυκούργος) το γάμο πολύ μεγαλυτέρων ανδρών με νεώτερες γυναίκες, επέτρεψε επίσης την απόκτηση τέκνων όταν οι σύζυγοι δεν ήθελαν  ο ένας τον άλλον (η Πατρίδα θα εφρόντιζε τα τέκνα τα οποία τόσο ανάγκη τα είχε η Πόλις).

Στον παιδαγωγικό τομέα, αναφέρεται ότι οι Σπαρτιάτες έθεταν (κατ΄αρχάς) δούλους ως παιδαγωγούς των παιδιών τους. Από την άλλη πλευρά τα έστελλον σε δασκάλους ώστε να μάθουν γραμματική, μουσική και πάλη. Ο παιδονόμος ως αξιωματούχος ήταν αυτός ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την αγωγή των παιδιών, για την τροφή τους μονάδα μέτρησης αναφέρεται ότι ήτο το στομάχι. Συνοδευτικά στην αγωγή υπήρχαν μαστιγοφόροι, υπήρχε μεγάλη προσπάθεια ανάπτυξης στα παιδιά του αισθήματος της ντροπής. Τα παιδιά δεν φορούσαν πάντοτε υποδήματα, είχαν γενικά ένα ρούχο ώστε να μην μαθαίνουν στην τρυφή και στην πολυτέλεια και αναλόγως να σκληραγωγούνται. Ο άρρην ως υπεύθυνος του συσσιτίου προσπαθούσε με ολιγάρκεια να διαμοιράζει την τροφή (ίσα ίσα να υπάρξει  αίσθηση μη πείνας και όχι κορεσμός απολαυστικός της τροφής).

Επετράπη η κλοπή της τροφής ώστε να χορτάσουν οι νέοι: αυτό συνέβη στο πλαίσιο του φυσικού λόγου των Σπαρτιατών (όλα στη  φύση εκτυλίσσονται φθάνει ο κλέπτων να μην εντοπισθεί διότι οι λέοντες της ζωής θα τον κατασπαράξουν. Παρατηρούμε την κυριωτέρα διαφορά της  Σπαρτιατικής και Αθηναϊκής πολιτειολογίας: οι Σπαρτιάτες ως δ φυσικά όντα ανέπλαθον τις φυσικές δυνάμεις ενός γνησίου φυσικού εαυτού: οι Αθηναίοι υπό την προσποίηση του νοός άλλαξαν σε πολιτικό προσποιητό τον  εαυτό τους προσπαθώντας να δημιουργήσουν το μοντέλο του καθωσπρέπει πολίτη με βάση τις επιταγές αρχών και αξιών ενός φιλοσόφου Σωκράτους: η φύση αντιπαρέρχεται την Πόλιν. Οι κλέπτες ετιμωρούντο όχι επειδή έκλεπτον αλλά επειδή συνελαμβάνοντο.

Όποιος έκλεπτε τυρίον  από το Ναό της Ορθίας Αρτέμιδος εμαστιγούτο διότι έπρεπε να πονέσει πρόσκαιρα προκειμένου να καταλάβει τις φυσικές του δυνάμεις. Πάντως τα παιδιά δεν έπρεπε ποτέ να μένουν μόνα τους, έπρεπε όταν απουσίαζε ο παιδονόμος να υπήρχε κάποιος υπεύθυνος μαζί τους για λόγους καθολικής ασφαλείας και προστασίας.

Στο θέμα του Έρωτος ο Λυκούργος απαγόρευσε αυτό το οποίο γινόταν αλλού (αναφέρονται οι Ηλείοι): οι νέοι μπορούσαν να συναναστρέφονται μεγαλυτέρους για λόγους ψυχικής και πνευματικής ωφελείας, για τίποτε άλλο. Η εγκράτεια της ανθρωπίνης φύσεως ήταν πολύ σημαντική παράμετρος στο σύστημα του Λυκούργου. Επίσης ενώ σε άλλες πόλεις (όπως αναφέρεται) στην ηλικία των 15 ετών οι νέοι ανεξαρτητοποιούντο , στη  Σπάρτη  ανεκάλυπτον νέες εργασίες ώστε συνεχώς οι νέοι να ασχολούνται με κάτι προκειμένου να ωριμάζουν διοχετεύοντας δημιουργικά στην Πόλιν  τη φυσική τους δύναμη.

Ο θεσμός του ιππαγρέτου ήταν πολύ σημαντικός για τους Σπαρτιάτες 20-30 ετών. Επελέγοντο 3 Σπαρτιάτες οι οποίοι επέλεγαν άλλους 100. Όσοι δεν επελέγοντο έπρεπε να πεισθούν για την απόρριψή  τους ,προσπαθούσαν μάλιστα την επομένη φορά να επιλεγούν (η επιλογή αφορούσε την συμμετοχή σε αγώνες, σε αγώνες χορού κ.λ.π προκειμένου να διαφημισθεί η γενναία φύση  των νέων Σπαρτιατών).

Βασίλειος Μακρυπούλιας, φιλόλογος.