Ανήκει το β΄στάσιμο της «Ελένης» στην τραγωδία; Μία δική μας άποψη.

 

Ο Ευριπίδης παραδίδει στην τραγωδία του «Ελένη» το β΄στάσιμο το οποίο μέσα από μία πρώτη μελέτη φαίνεται ότι δεν ταιριάζει στο όλο πνεύμα και ρυθμό της υπόλοιπης τραγωδίας. Το β΄στάσιμο συζητεί για την απώλεια της Περσεφόνης, την προσπάθεια του Διός να εμποδίσει τις Θεές που συνέτρεξαν τη Δήμητρα να αποκαταστήσουν δίπλα της την Περσεφόνη. Επίσης αναφέρεται στις συνέπειες της κλοπής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα, στους έξι αγόνους μήνες και στους έξι ευφόρους μήνες σύμφωνα με το διακανονισμό της Φυσικής Θεάς Δήμητρας. Το στάσιμο επίσης μας λέγει ότι για να διασκεδασθεί ο πόνος της Δήμητρας λόγω της απωλείας της κόρης της ο Δίας προκάλεσε λατρευτικές τελετές. Εξόχως προβληματική είναι η β΄αντιστροφή διότι αναφέρεται σε δυνητικές ασέβειες της Ελένης τις οποίες πικρά πλήρωσε. Εάν σκεφθούμε ότι η β΄αντιστροφή τελειώνει με τα έξοχα λόγια του Ευριπίδη: (αναφέρεται ο χορός στην Ελένη): «πάνω από το μέτρο η ομορφιά σου, μα όλα καλά να σου έλθουν τώρα» ίσως ο Ποιητής αναφέρεται σε μία έπαρση της Ελένης η οποία υπερηφανευόμενη για την Ομορφιά της αμέλησε τα θρησκευτικά της καθήκοντα, επηρμένη μάλιστα προσπάθησε να πορευθεί πέρα από τη λατρεία των Θεών θεωρώντας τον Εαυτό της Όμορφο και ασυναγώνιστο.

Θεωρούμε λοιπόν ότι όλη αυτή η συλλογιστική του Ευριπίδου συνάδει απόλυτα με το σκεπτικό της τραγωδίας περί του Φαίνεσθαι και του Είναι μιάς και αναλύει μέσα από αυτό το στάσιμο το Φαίνεσθαι και το Είναι σε Φυσικό Επίπεδο αλλά και σε επίπεδο Θεών πέρα από το Ανθρώπινο επίπεδο: εάν το Φαίνεσθαι και το Είναι αναλύεται ως Γνώση και Άγνοια σε Ανθρώπινο Επίπεδο, αναλύεται ως Δύναμη και Αδυναμία σε θεϊκό επίπεδο και Ζωή και Θάνατος σε Φυσικό επίπεδο.

Η Ελένη λοιπόν θεωρείται ότι προκάλεσε τον Τρωϊκό πόλεμο, όμως όλο αυτό παραμένει Ψέμμα διότι η πραγματική Ελένη ευρίσκεται στην Αίγυπτο και όλα προκλήθηκαν στο Ίλιον από το είδωλό της. Άρα οι Άνθρωποι θα πρέπει να αντιμετωπίσουν την Αλήθεια και το Ψέμμα, τη Γνώση και την Άγνοια, ανακαλύπτοντας και γνωρίζοντας το Όν και όχι το μη-όν. Η Δήμητρα απώλεσε την κόρη της Περσεφόνη και δεν γνωρίζει που ευρίσκεται: το Φαίνεσθαι ξεσπά ως Θάνατος, ως μη-γονιμότητα, ως απουσία ζωής επί της γής, όμως όταν εμφανίζεται η Περσεφόνη η ζωή, η άνοιξη, η γονιμότητα επιστρέφει επί της Γής. Το Είναι επανέρχεται ως δύναμις η οποία απλά όταν κρύβεται εμφανίζεται το Φαίνεσθαι του θανάτου και της α-γονιμότητας.

Ο Δίας μέσα από την επικράτηση του Φαίνεσθαι της ασέβειας και της έλλειψης σεβασμού προς το πρόσωπό του, επιτάσσει σε θεότητες, στο διονυσιακό έσω στοιχείο όλων των φυσικών οντοτήτων, την έναρξη όλων εκείνων των λατρευτικών εκδηλώσεων οι οποίες θα ενώσουν το θείο συγκρητικά από άκρου έως άκρον της Γής εμφανίζοντας το Είναι της Θείας δύναμης το οποίον ποτέ δεν θα πρέπει να λησμονείται: Το Απολλώνειο φώς ως τονίζον το Φαίνεσθαι αυτής της διάστασης θα πρέπει οπωσδήποτε να συνοδεύεται από το διονυσιακό βάθος της συμπαντικής ενδοσκόπησης η οποία διά της τέχνης της Ποίησης κατεβάζει στον Άνθρωπο ολες εκείνες τις δυνάμεις της συμπαντικής αληθείας οι οποίες τον συνδέουν με τα όντα και την οντική συνέχεια: αυτός εξάλλου είναι και ο σκοπός της διονυσιακής και κάθε άλλης λατρείας, ο άνθρωπος να ενωθεί με την εσωτερική δύναμη ως Είναι πέρα από το Φαίνεσθαι και τα φαινόμενα που τον αποσπούν από τη μεγάλη συνέχεια και ως εσωτερικότητα να συνεχίσει το συμπαντικό του ταξείδι: ο διονυσιακός θύρσος είναι το σημάδι ότι στο Είναι όλα συνεχίζονται με ένα ξεχασμένο πανηγυρικό, οργιώδη, πορευτικό αποφασιστικό δρόμο( ο οποίος τονίζεται τόσο πολύ από το θρησκευτικό συναίσθημα της μεγάλης υπέρβασης), πέρα από το συμβατικό Φαίνεσθαι στο οποίο έχουμε υποπέσει.

Θεωρούμε λοιπόν ότι το β΄στάσιμο της Ευριπίδειας Ελένης συνάδει απόλυτα με την έρευνα και την πλήρη κάλυψη κάθε τομέως όπου ανιχνεύεται το Φαίνεσθαι και το Είναι.

 

Βασίλειος Μακρυπούλιας, φιλόλογος.