Νεοελληνική Γλώσσα Α΄γυμνασίου. Παραγωγή Λέξεων:

 

Παράγωγα ρήματα:

Α) από ρήματα που έχουν διάφορες καταλήξεις:  φέγγω-φεγγίζω

Β) από ονόματα και παίρνουν συνήθως τις καταλήξεις –αζω και –ιάζω –ιζω – εύω – ώνω – αίνω (ανάγκη-αναγκάζω, βράδυ- βραδιάζω, ανήφορος –ανηφορίζω, πίστη-πιστεύω, κλειδί-κλειδώνω, ζέστη- ζεσταίνω).

Παράγωγα ουσιαστικά:

Ουσιαστικά της νέας Ελληνικής παράγονται:

Α) από ρήματα ( εκπαιδεύω-εκπαιδευτής, τραγουδώ-τραγουδιστής, διώχνω-διώκτης, παρατηρώ-παρατηρητήριο (δηλώνουν είτε το πρόσωπο, είτε την ενέργεια, είτε το μέσον.

Β) από ουσιαστικά:

Υποκοριστικά: ακι, ακης, ιστα, ουλα (σπίτι-σπιτάκι, Κώστας-Κωστάκης, πόρτα-πορτίτσα, βροχή-βροχούλα).

Μεγεθυντικά : αρα, αρός, αράς (ψεύτης – ψευταράς, καρπούζι-καρπουζάρα, ποντικός – ποντίκαρος).

Περιεκτικά: ια, ώνας (καλάμι-καλαμιά, ελιά-ελαιώνας).

Εθνικά: ιτης, ιωτης, ανός, ινός, ιός (Μεσολόγγι-Μεσολογγίτης, Σούλι-Σουλιώτης, Αμερική-Αμερικάνος, Τρίκαλα-Τρικαλινός, Θεσσαλονίκη-Θεσσαλονικιός).

Τοπικά: αριο, αδικο, ιδικο,είο (καμπάνα-καμπαναριό, σίδερο-σιδεράδικο, ταμίας – ταμείο).

Επαγγελματικά: ας,αρης, τζης (λάδι-λαδάς, φούρνος –φούρναρης, καφές-καφετζής).

Ανδρωνυμικά: αινα (Γιώργος – Γιώργαινα).

Άλλες συνηθισμένες καταλήξεις ουσιαστικών που προέρχονται από άλλα ουσιαστικά είναι: ια, ιστής (λεμόνι-λεμονιά, άνθρωπος- ανθρωπιστής).

Παράγωγα επίθετα:

Επίθετα της νέας Ελληνικής παράγονται:

Α) από ρήματα (ρηματικά επίθετα) : ικος, τος, σιμος (τρομάζω-τρομακτικός, αγαπώ-αγαπητός, μετρώ-μετρήσιμος).

Β) από ουσιαστικά : ιάρης,ένιος, ινος, ερός, ης, ακός, ιακός, ικός (χάδι-χαδιάρης, μάρμαρα- μαρμαρένιος, χαρτί-χάρτινος, τρόμος-τρομερός, θάλασσα-θαλασσής, παραλία-παραλιακός, Έλληνας-ελληνικός).

Γ) από επίθετα: ούλης, ούτσικος, ωπός (φτωχός –φτωχούλης, χαμηλός – χαμηλούτσικος, πράσινος –πρασινωπός).

Δ) από επιρρήματα: η πιο συνηθισμένη κατάληξη είναι –ινός (άλλοτε-αλλοτινός).

Παράγωγα επιρρήματα:

Επιρρήματα παράγονται από επίθετα αντωνυμίες μετοχές και επιρρήματα. Οι πιο συνηθισμένες καταλήξεις είναι : ως, ου, θε, α-ά ( συνεπής – συνεπώς, άλλος – αλλού, εκεί – εκείθε, ονειρεμένος – ονειρεμένα, ανιαρός – ανιαρά).