Νεοελληνική γλώσσα α΄γυμνασίου: Σύνθεση.

 

Οι σύνθετες λέξεις της Νέας Ελληνικής σχηματίζονται με δύο τρόπους:

Α)με την προσθήκη στην αρχή της λέξης ενός μορφολογικού στοιχείου που ονομάζεται αχώριστο μόριο ή πρόθημα με μία διαδικασία η οποία ονομάζεται προθηματοποίηση.

Β) με την ένωση δύο ή περισσοτέρων λέξεων.

 

Α)Σύνθεση με αχώριστα μόρια (προθηματοποίηση).

Α) α- αν- ανα : α+δυνατός= αδύνατος, ανα+δουλειά= αναδουλειά.

Β) ανα (αν) (δίδεται η σημασία  του αναγώγιμου, αυξητικού, επάνω) ανά+γέννηση: αναγέννηση.

Γ) από (απ, αφ(όταν η επομένη λέξη αρχίζει από φωνήεν το οποίο παίρνει δασεία): από+φεύγω=αποφεύγω, από+ αίρεση= αφαίρεση.

Δ) διά (δι) (δίδεται η σημασία του ανάμεσα (διαίρεσης) = διά+έξοδος= διέξοδος.

Ε) δυς( δίδεται η σημασία και η έννοια του δύσκολος ) = δύς+τύχη = δυστυχία.

Στ) εν, εμ, εγ( προσδίδεται η σημασία του μέσα ) = εν +παίζω= εμπαίζω, εν + γράφω= εγγράφω, εν +μένω = εμμένω, εν+λείπω= έλλειψη.

Ζ) επί (επ, εφ(εάν η επομένη λέξη δασύνεται) (προσδίδεται η σημασία του επάνω) : επί και λέγω= επιλέγω, επί+έδρα =έφεδρος.

Η) κατά (κατ, καθ( εάν η επομένη λέξη δασύνεται) : κατά-λέγω=κατάλογος, κατά+αίρεση=καθαίρεση.

Ι) παρά(παρ) (προσδίδεται η έννοια του εναντίον, της απόκλισης) : παρά+βαίνω=παραβαίνω, παρά+ελαύνω= παρέλαση.

Ια) συν (συν, συγ, συλ, συμ, συς, συ, συνε ) (προσδίδει την έννοια της αύξησης της σημασίας) : συν+εργασία=συνεργασία, συν+γράφω =συγγράφω, συν+λόγος= σύλλογος, συν=παίκτης= συμπαίκτης, συν+ίστημι=συστάδα, συν=γυρίζω=συγυρίζω, συν+εργασία=συνεργασία).

Ιβ) υπό (υπ, υφ) (προσδίδει την έννοια του αποκάτω) : υπό στήριξη=υποστήριξη, υπό +υπουργός= υφυπουργός.

Β) Σύνθεση με ένωση λέξεων:

Οι λέξεις που συνενώνονται ως α΄η β΄συνθετικό για να αποτελέσουν μία σύνθετη λέξη μπορεί να είναι ουσιαστικά ή επίθετα , αριθμητικά ρήματα ή μετοχές, επιρρήματα και προθέσεις. Μπορεί οι λέξεις που αποτελούν τη σύνθετη λέξη να ανήκουν στην ίδια γραμματική κατηγορία (κιτρινόμαυρος =κίτρινος +μαύρος) ή σε διαφορετική (σιγοτραγουδώ =σιγά +τραγουδώ).

Ασκήσεις:

1) Να συνθέσετε τις παρακάτω λέξεις:

Α+ικανός            συν+μαθητής

Ανά+ φλέγω      παρά+σκευάζω

Υπό+ίππος        α+ ισόρροπος

Από+φεύγω      συν+ρέω

Επί+οδός           από+ρίπτω

Επί+ρέω             εν+γράφω.

 

2) Να σημειώσετε τα συνθετικά των παρακάτω λέξεων:

Απορρίπτω, σύλληψη, συλλαμβάνω, έλλειψη, λειψυδρία, αθάνατος, ακένωτος, απορριπτέος, συμπαιγνία, συμπόσιο, συνέλευση, επιρροή, διέξοδος, δυστυχία.

3) Να κάνετε προτάσεις με τις παρακάτω λέξεις:

Νέηλυς, έπηλυς, επαΐων.

Βασίλειος Μακρυπούλιας, φιλόλογος.