Νεοελληνική γλώσσα Β΄Γυμνασίου. Οι χρόνοι του ρήματος.

 

Χρόνοι είναι οι ξεχωριστές μορφές, οι ξεχωριστοί τύποι του ρήματος που φανερώνουν πότε και με ποιο τρόπο γίνεται αυτό το οποίο σημαίνει το ρήμα.

Οι χρόνοι του ρήματος είναι οκτώ: ο ενεστώτας, ο παρατατικός, ο εξακολουθητικός μέλλοντας, ο στιγμιαίος μέλλοντας, ο αόριστος, ο παρακείμενος, ο υπερσυντέλικος, ο συντελεσμένος μέλλοντας.

Τους χρόνους του ρήματος μπορούμε να τους χωρίσουμε σε κατηγορίες όπως παρακάτω :

Α. Ως προς τη χρονική βαθμίδα, ανάλογα δηλαδή με το αν φανερώνουν παρόν, παρελθόν, μέλλον οι χρόνοι είναι :

1.Παροντικοί:

Α) ο ενεστώτας που φανερώνει ότι κάτι γίνεται στο παρόν.

Εξακολουθητικά: διαβάζω από το πρωΐ.

Επαναληπτικά: διαβάζω τρείς ώρες κάθε ημέρα.

Β) ο παρακείμενος:  που φανερώνει ότι κάτι έχει γίνει στο παρελθόν και είναι τελειωμένο στο παρόν.

Έχω διαβάσει όλα τα βιβλία του  Νίκου Καζαντζάκη.

2.Παρελθοντικοί.

Α) ο παρατατικός: που φανερώνει ότι κάτι γινόταν συνεχώς στο παρελθόν.

Εξακολουθητικά: διάβαζα από το πρωΐ.

Επαναληπτικά:   το καλοκαίρι διάβαζα δύο ώρες κάθε ημέρα.

Β) ο αόριστος: που φανερώνει ότι κάτι έγινε στο παρελθόν και παρουσιάζεται συνοπτικά: χτές διάβασα το γράμμα σου.

Γ)  ο υπερσυντέλικος : που φανερώνει ότι κάτι ήταν τελειωμένο στο παρελθόν πρίν από κάποια χρονική στιγμή.

Ως τις πέντε είχα τελειώσει τα μαθήματά μου.

3.Μελλοντικοί.

Α) ο εξακολουθητικός μέλλοντας: που φανερώνει ότι  κάτι θα γίνεται στο μέλλον εξακολουθητικά : Αύριο θα διαβάζω όλο το πρωΐ. Ή επαναληπτικά: στις διακοπές θα διαβάζω κάθε ημέρα.

Β) ο στιγμιαίος ή συνοπτικός μέλλοντας: που φανερώνει ότι κάτι θα γίνεται στο μέλλον και παρουσιάζεται συνοπτικά: αύριο θα διαβάσω αγγλικά.

Γ) ο συντελεσμένος μέλλοντας που φανερώνει ότι κάτι θα είναι τελειωμένο στο μέλλον πρίν από κάποια χρονική στιγμή : θα έχω τελειώσει ως τις οχτώ.

(όλα τα παραπάνω ισχύουν μόνον για την οριστική).

Β.Ως προς το ποιόν ενεργείας:

1.εξακολουθητικοί: όταν αυτό το οποίο  σημαίνει το ρήμα παρουσιάζεται να γίνεται χωρίς διακοπή ή με επανάληψη (ενεστώτας, παρατατικός, εξακολουθητικός μέλλοντας).

2. συνοπτικοί: (ή στιγμιαίοι) : όταν αυτό που σημαίνει το ρήμα παρουσιάζεται σαν να έγινε ή πρόκειται να γίνει σε μία στιγμή ( αόριστος, στιγμιαίος μέλλοντας).

3. συντελεσμένοι : όταν αυτό το οποίο σημαίνει το ρήμα παρουσιάζεται σαν κάτι το τελειωμένο (παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας).

(όλα τα παραπάνω ισχύουν για όλες τις εγκλίσεις).

Ιδιαίτερες σημασίες των χρόνων στην οριστική:

Ως προς τη χρονική βαθμίδα κατά την οποία γίνεται αυτό που φανερώνει το ρήμα και ως προς τον τρόπο, μερικοί χρόνοι έχουν στην οριστική πέρα από τις σημασίες που αναφέρονται παραπάνω  και άλλες και παίρνουν διάφορες ονομασίες:

Ι.Ενεστώτας:

Α)επαναληπτικός: Διαβάζω τρείς ώρες την ημέρα .

Β)γνωμικός:  (σε εκφράσεις με γενικό κύρος , γνωμικά και παροιμίες): Όποιος πεινάει καρβέλια ονειρεύεται.

Γ) σε θέση παρατατικού: στα σκοτεινά την έλουζε στ΄άφεγγα τη χτενίζει (=χτένιζε).

Δ) σε θέση αορίστου: (ιστορικός ή δραματικός): αναφέρεται στο παρελθόν και δίνει ζωντάνια στην αφήγηση.  Τότε ανοίγω την πόρτα και βγαίνω στο δρόμο (=άνοιξα, βγήκα).

Ε) σε θέση μέλλοντα, εκφράζει βεβαιότητα για κάτι που θα γίνει. Σε μισή ώρα φτάνουμε: θα φτάσουμε.

Στ) σε θέση παρακειμένου: στέκομαι και κοιτάζω : (=έχω σταθεί).

Ζ)εναρκτικός: πάμε γιατί νυχτώνει (=αρχίζει να νυχτώνει).

Η) βουλητικός: θα πάμε στο θέατρο, έρχεσαι και εσύ; Παλιά ρούχα αγοράζω.

Θ)αποπειρατικός:  Μην τον ακούς σε κοροϊδεύει, (προσπαθεί να σε κοροϊδεύσει).

ΙΙ . Παρατατικός.

Α) Εναρκτικός  : Ξημέρωνε όταν φτάναμε στην κορυφή (=’αρχισε να ξημερώνει).

Β) βουλητικός : Γιατί δεν μου άνοιγες την πόρτα; (=δεν ήθελες να μου ανοίξεις).

Γ) αποπειρατικός:  Σαράντα πέντε μάστοροι και εξήντα μαθητάδες γεφύριν εθεμελίωναν στης  Άρτας το ποτάμι (=προσπαθούσαν να θεμελιώσουν).

ΙΙΙ.Αόριστος.

Α) σε θέση ενεστώτα (γνωμικός) : τον βρίσκουμε συνήθως σε γνωμικά και σε παροιμίες και φανερώνει συνήθως κάτι που συμβαίνει συχνά: Είδε ο τρελλός το μεθυσμένο και φοβήθηκε.

Β) σε θέση μέλλοντα για κάτι το οποίο θα γίνει οπωσδήποτε-σαν να έγινε κιόλας: αν μιλήσεις χάθηκες.

Οι χρόνοι στην υποτακτική και στην προστακτική.

Ως προς τη χρονική βαθμίδα:

1.Στις κύριες προτάσεις η υποτακτική και η προστακτική αναφέρονται πάντα στο μέλλον: τι να κάνω; Να μείνω ή να φύγω; Ντύσου και έλα.

2.στις δευτερεύουσες προτάσεις η υποτακτική και η προστακτική αναφέρονται:

Α) στο παρελθόν: όταν η δευτερεύουσα πρόταση εξαρτάται από ρήμα παρελθοντικού χρόνου (Ήλθαν για να μας αναγγείλουν το νέο).

Β) Στο παρόν όταν η δευτερεύουσα πρόταση εξαρτάται από ρήμα παροντικού χρόνου: (Έρχονται για να μας αναγγείλουν τα νέα).

Γ) Στο μέλλον όταν η δευτερεύουσα πρόταση εξαρτάται από ρήμα μελλοντικού χρόνου : Θα έλθουν για να μας αναγγείλουν το νέο.

Ως προς τον τρόπο  ενεργείας: ισχύουν για την υποτακτική και την προστακτική όσα αναφέρθηκαν για την οριστική.

Γ.Ως προς τον αριθμό των λέξεων του κάθε τύπου: οι χρόνοι είναι :

1. μονολεκτικοί : όταν σχηματίζουν τους τύπους με μία λέξη (ενεστώτας, παρατατικός, αόριστος).

2. περιφραστικοί : όταν σχηματίζουν του τύπους με δύο ή τρείς λέξεις (μέλλοντας, παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος  μέλλοντας).