Μάθημα συνεξέτασης Έκφραση Έκθεση-Νέα Ελληνικά κείμενα. Ανάλυση ποιήματος: Κ.Καβάφης: «Ηγεμών εκ δυτικής Λιβύης».

 

 

«Άρεσε γενικώς στην Αλεξάνδρεια

τες δέκα μέρες που διέμενε αυτού

ο ηγεμών εκ Δυτικής Λιβύης

Αρισταμένης Υιός του Μενελάου.

Ως το όνομά του και η περιβολή , κοσμίως Ελληνική.

Δεχόταν ευχαρίστως τες τιμές , αλλά

Δεν τες επιζητούε , ήταν μετριόφρων

Αγόραζε βιβλία Ελληνικά

Ιδίως ιστορικά και φιλοσοφικά.

Προπάντων δε άνθρωπος λιγομίλητος

Θα ταν βαθύς στις σκέψεις , διεδίδετο,

Κι οι τέτοιοι το χουν φυσικό  να μην μιλούν πολλά.

 

Μήτε βαθύς στις σκέψεις ήταν , μήτε τίποτα.

Ένας τυχαίος , αστείος άνθρωπος.

Πήρε όνομα Ελληνικό , ντύθηκε σαν τους Έλληνας,

Έμαθ΄επάνω κάτω σαν τους Έλληνας να φέρεται

Κι έτρεμεν η ψυχή του μη τυχόν

Χαλάσει την καλούτσικη εντύπωση.

Μιλώντας με βαρβαρισμούς δεινούς τα ελληνικά

Κι οι Αλεξανδρινοί τον πάρουν στο ψιλό.

Ως είναι το συνήθειό τους , οι απαίσιοι.

 

Γι αυτό και περιορίζονταν σε λίγες λέξεις.

Προσέχοντας με δέος τας κλίσεις και την προφορά

Κι έπληττεν ούκ ολίγον έχοντας

Κουβέντες στοιβαγμένες μέσα του.

 

Θέματα:

1. Το ποίημα είναι ψευδοϊστορικό. Τα πρόσωπα και τα γεγονότα δεν είναι πραγματικά αλλά αναφέρονται σε μία ιστορική εποχή. Ποια είναι αυτή η εποχή και από ποια σημεία του κειμένου τη συμπεραίνετε;

Το ποίημα αναφέρεται στη συγκρητιστική Ελληνιστική εποχή όπου μετά τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου ο κόσμος ενώθηκε κάτω από τη σοφία του Ελληνικού Λόγου. Θεωρήθηκε λοιπόν ότι όλοι μπορούν να μετέχουν στην Ελληνική Παιδεία ακόμα και αν δεν είχαν τις ικανότητες (πνευματικές ή γνωσιακές) γι αυτό. Η αναφορά στην Αλεξάνδρεια αποτελεί δείγμα και ένδειξη για αυτή τη διαπίστωση.Η Αλεξάνδρεια ιδρύθηκε από τον Μεγάλο Αλέξανδρο και ήκμασε στην Ελληνιστική εποχή. Το ποίημα ρητά αναφέρεται ότι «άρεσε στην Αλεξάνδρεια». Η παραμονή μάλιστα εκεί του ηγεμόνος εκ δυτικής Λιβύης καταδεικνύει το πόσο ένδοξη στην εποχή ήταν η πόλη αυτή.Τον χρόνο τον συμπεραίνουμε από το αρχαιοελληνικό όνομα του ήρωα (Αριστομένης υιός του Μενελάου) και από τη συμπεριφορά του που μιμείται τον ελληνικό τρόπο ζωής επεδή τότε ήταν ο ανώτερος πολιτισμός. Συνάγεται ακόμη και από το «εκ Δυτικής Λιβύης» διότι Λιβύη γενικά από τους Έλληνες ονομαζόταν εκείνη την εποχή η περιοχή της Αφρικής.

2. Στο ποίημα του Καβάφη συνδυάζονται στοιχεία της παραδοσιακής αλλά και την μοντέρνας ποίησης. Να τα  σημειώσετε στο δοθέν ποίημα.

Α.παραδοσιακή ποίηση:

Το ποίημα έχει λογική συνοχή διότι έχει ενότητα χώρου και χρόνου, και εκτυλίσσεται  βάσει ενός κεντρικού και συγκεκριμένου υποκειμένου (του ηγεμόνος Αρισταμένους), αλλά και τα νοήματά του είναι συγκεκριμένα και παραπέμπουν στη γνωστή Καβαφική δηκτικότητα. Το ποίημα αποτελείται από τρείς στροφές, οι δύο πρώτες μάλιστα ενώνονται με τη νοηματική λειτουργία της αντίθεσης ( στην πρώτη έχουμε την ψεύτικη εικόνα του ηγεμόνος ενώ στη δεύτερη την αληθινή). Μάλιστα η τελευταία στροφή παρέχει ξεκάθαρο συμπέρασμα για το ότι ο ηγεμών συμμαζεύθηκε διότι τον κατέλαβαν οι αλεξανδρινοί (μία συμπερασματική αιτία στο τέλος του ποιήματος). Ας αναφέρουμε επίσης και τη σχέση του ποιήματος νοηματικά με τον τίτλο, στοιχείο παραδοσιακής ποίησης.

Β.Σύγχρονη ποίηση.

Δεν υπάρχει μέτρο και ομοιοκαταληξία ούτε ισότητα λέξων και συλλαβών ανά στίχο (γι αυτό και περιορίζονταν….και έπληττεν……).Υπάρχει η συνήθης Καβαφική λεκτική προφορικότητα στις λέξεις η απουσία λυρικών και συγκινησιακών λέξεων (έτρεμεν, χαλάσει…).

4.Στο ποίημα είναι εμφανής η ειρωνεία. Να την εντοπίσετε.

Α) στη νοηματική σχέση ανάμεσα στην πρώτη και δεύτερη στροφή και

Β) στις γλωσσικές επιλογές και στον τόνο της φωνής του ποιητικού υποκειμένου.

Α) η νοηματική σχέση ανάμεσα στις δύο στροεφές είναι αυτή της αντίθεσης. Συγκεκριμένα στην πρώτη στροφή ο ποιητής αναφέρει τι ψευδή πίστευε ο επηρμένος ηγεμών για τον εαυτό του ενώ στη δεύτερη στροφή πλήρως τον αποκαλύπτει μέσα από τις έκδηλες ειρωνικές αναφορές ( αστείος άνθρωπος κ.α.).  Όλη αυτή η διάψευση και η αναθεώρηση της εικόνας που είχε ο Αρισταμένης για τον εαυτό του αποτελεί την πεμπτουσία της ειρωνείας.

Β) Η διαφορά στο λεξιλόγιο άρα και στο ύφος του κειμένου είναι φανερή. Στην πρώτη στροφή το ύφος είναι βερμπαλιστικό και πομπώδες διότι έχει να κάνει με την παρουσίαση της ψευδούς εικόνος του Ηγεμόνος και πρέπει αυτή η παρουσίαση να στολισθεί με τα κατάλληλα βερμπαλιστικά λεκτικά μέσα ( λέξεις ηχηρές αρχαιοπρεπείς : περιβολή, μετριόφρων, διεδίδετο).  Άρα και το ύφος είναι πομπώδες και ηχηρό. Η δεύτερη στροφή επειδή αποκαλύπτει την πραγματική χαρακτηρολογική ταυτότητα του ηγεμόνος προσφέρει απλοϊκό λεξιλόγιο, καθημερινές λέξεις, το ύφος γίνεται απλό και καθημερινό, διότι επέρχεται η αποκάλυψη της ταυτότητας του Αρισταμένους ( τυχαίος, αστείος, στο ψιλό κ.α.).

4. Ο ήρωας του ποιήματος θέλει να δείχνει διαφορετικός από αυτό το οποίο πραγματικά είναι: Γιατί πιστεύετε ότι κάποιοι άνθρωποι φθάνουν σε αυτό το σημείο μίμησης; (150 λέξεις).

Οι άνθρωποι οι οποίοι δεν πιστεύουν στον εαυτό τους φθάνουν να μιμούνται άλλους προκειμένου με αυτόν τον τρόπο να αποκτήσουν κάποια αξία.Κυρίως όμως οι άνθρωποι προσποιούνται ότι είναι κάτι διαφορετικό από αυτό το οποίο στην πραγματικότητα είναι όταν δεν γνωρίζουν τον εαυτό τους, ποιοι πραγματικά είναι και τι πραγματικά μπορούν  να κάνουν. Ή δεν έχουν γνωρίσει σε βάθος τον εαυτό τους, δεν έχουν καταλάβει ότι μπορούν να υπάρξουν με ένα τρόπο διαφορετικό χωρίς να χρειάζεται να ακολουθούν πρότυπα άλλων. Το θέμα όμως είναι πολύ σοβαρό διότι αργά ή γρήγορα το ψέμμα αποκαλύπτεται και πράγματι οι άνθρωποι που έχουν υιοθετήσει ψεύτικο προσωπείο ευτελίζονται. Θα πρέπει βέβαια ο άνθρωπος μέσα από την πρέπουσα ενδοσκόπηση και αυτογνωσία να κρίνει και να αποφασίσει ότι αυτός είναι και αυτά μπορεί και δύναται να πράξει.Ανακουφισμένος τότε θα οικοδομήσει πάνω στην αλήθεια της αυτογνωσίας τον πραγματικό εαυτό του ο οποίος και αποδεκτός θα γίνει και πραγματικά θα βοηθήσει το σύνολο των συνανθρώπων του.

Βασίλειος Μακρυπούλιας, φιλόλογος.