Η έννοια του επιχειρήματος στην Ομηρική Οδύσσεια.

 

Η Ομηρική Οδύσσεια σηματοδοτεί τη γένεση του Ανθρωποκεντρισμού, ο οποίος κυριολεκτικά αποθεώθηκε επί Σωκράτους. Δεν υπάρχει τίποτε στην Οδύσσεια το οποίο να μην επαναλαμβάνεται (μέσα βέβαια από τον Πλατωνικό νοησιοκρατισμό) στην κλασσική Ελληνική φιλοσοφία του Πλάτωνος και του Αριστοτέλους.

Η βάσις του Ομηρικού Ανθρωποκεντρισμού είναι ο λόγος, ως επικοινωνιακό πλαίσιο μεταφοράς πειθούς μέσω μηνυμάτων. Μέσα στο Ομηρικό Ανθρωποκεντρισμό της Οδύσσειας ο λόγος ως μεταφορά μηνυμάτων, ενημέρωσης, και νέων αγγελιών, συμβαίνει ανάμεσα σε πομπούς και δέκτες. Ο Όμηρος είναι ο εισηγητής του διαλόγου, ο καθιερωτής της ομιλίας, ο ομηρικός λόγος είναι η μεταφορά διά της πειθούς ελλόγων ερεθισμάτων και συζητήσεων ανάμεσα σε θεούς , σε ανθρώπους, σε θεούς και ανθρώπους. Το πλαίσιο της Αριστοτελικής ρητορικής, των επιχειρημάτων και της πειθούς, αυτοφυές υπάρχει στη δυναμική του πρωτόλεια μορφή στον Όμηρο.

Ο Όμηρος είναι αυτός ο οποίος δημιουργεί τους θεούς και τους ανθρώπους ως πομπούς και δέκτες. Ο ομηρικός λόγος διαλύει την έννοια του θεού ως τρομακτικού όντος, το οποίο δεν πείθει αλλά επιβάλλει, επίσης διαλύει την έννοια του ανθρώπου ως παθητικού δέκτου ο οποίος άνθρωπος απλά χειραγωγείται και καθοδηγείται χωρίς καμμία δυνατότητα αντίδρασης.

Το υλικό της επικοινωνιακής σχέσης ανάμεσα σε πομπούς (θεούς και ανθρώπους) και δέκτες (θεούς και ανθρώπους) αντλείται από το πολιτιστικό και ιδεολογικό πλαίσιο της εποχής, το οποίο διαλύεται από τον ποιητή και συντίθεται και πάλι υπό μορφή επιχειρημάτων και συλλογισμών οι οποίοι πείθουν τους ομιλητές θεούς και ανθρώπους: ώστε οι σκέψεις και οι πράξεις είναι προϊόν και αποτέλεσμαι πειθούς και όχι επιβολής έξωθεν ή άνωθεν.

Η Μούσα Καλλιόπη ως πομπός μεταφέρει όλα εκείνα τα μηνύματα στον Ποιητή δέκτη ο οποίος πείθεται ότι αξίζει να ομιλήσει για τον νέο τύπο του Οδυσσεϊκού πολυπλάγκτου και πολυπράγμονος ανθρώπου ο οποίος προσεκτικά προετοιμάζεται στην Ελληνική γραμματεία. Πείθεται μέσα από το επιχείρημα ότι ο Οδυσσέας είναι πολύπαθος, είναι αγωνιστής ο οποίος πάλεψε για τον εαυτό  του και τους συντρόφους του, ώστε το λογικό συμπέρασμα έρχεται αβίαστα: αξίζει ο ποιητής να ασχοληθεί με ένα τέτοιο τύπο ανθρώπου. Ο οποίος εγκαινιάζει την εποχή του Ανθρωποκεντρισμού του δικαίου και του πολυπράγμονος ανθρώπου.

Ο ποιητής δίδει δύο συμβούλια των θεών προκειμένου να πεισθεί ο Δίας, ο πατήρ θεών και ανθρώπων, ότι αξίζει να ασχοληθεί με τον Οδυσσέα και να τον νοστίσει προς την Ιθάκη. Τα επιχειρήματα και τα τεκμήρια της Αθηνάς είναι αφοπλιστικά και αρύονται από το πολιτιστικό και ιδεολογικό πλέγμα της εποχής: Ο Οδυσσέας δεν έχει πράξει όλα τα άδικα του Αιγίσθου άρα δικαιούται της επιστροφής στην Πατρίδα και στην οικογένειά του. Ο Δίας έχει πεισθεί και ο Άνθρωπος κατανοεί ότι πλέον ο λόγος είναι η δύναμις πειθούς για όλα όσα θα θελήσει να δημιουργήσει και να κατακτήσει. Η Αθηνά μάλιστα όταν ως Μέντης εμφανίζεται στον Τηλέμαχο τον πείθει να ερευνήσει για τον πατέρα του μέσω της διαδικασίας της ωρίμανσης ως εσωτερικότητα και συμπεριφορά. Τα επιχειρήματά της είναι αφοπλιστικά: εσύ που ομοιάζεις στον πατέρα σου δεν μπορείς να κάθεσαι εδώ παθητικώς και να ατενίζεις τους μνηστήρες να κατασπαταλούν το βιός του Βασιλέως πατρός σου. Οι άνθρωποι έχουν πίστη στο μέλλον και άρα θα πρέπει ο Τηλέμαχος να ερευνήσει στην Πύλο και τη Σπάρτη για τον περιπλανώμενο πατέρα του.

Παρατηρούμε ότι τα επιχειρήματα των συμπαντικών δυνάμεων (Θεών) έχουν την ίδια ισχύ με την μαιευτική τέχνη του Σωκράτους: η Αθηνά κυριολεκτικά ξεθάβει τις κρυβείσες εσωτερικές δυνάμεις του Τηλεμάχου και τον ωριμάζει ώστε να αναλάβει τις ευθύνες έναντι του εαυτού του της μητρός του και του Πατρός του. Η Ομηρική διαλεκτική είναι πέρασμα δυνάμεων ο Λόγος του Ομήρου είναι μεταφορά δυνάμεων πειθούς, αναπαράσταση της συμπαντικής διαδικασίας: δηλαδή όπως το σύμπαν μεταφέρει δυνάμεις θεών που πείθουν τους ανθρώπους, παρόμοια ο ποιητής μεταφέρει δυνάμεις που πείθουν και μεταρρυθμίζουν τον άνθρωπο.

Μέσα σε αυτό το έλλογο πλαίσιο το αντιλογικό κλίμα της σχέσεως της Καλυψούς και του Οδυσσέως υπερβαίνεται από το μεγαλοφυές  σχέδιο του Ερμή ο οποίος πείθει την Καλυψώ να αφήσει ελεύθερο τον Οδυσσέα να φύγει από την Ωγυγυία και να επιστρέψει στην Ιθάκη: στη συνάντηση Ερμού και  Καλυψούς παρατηρούμε ότι από τη μία υπάρχει το αντιδιαλεκτικό διατύπωμα ότι αφού το είπε ο Δίας θα πρέπει να υπακούσει η Καλυψώ: όμως βλέπουμε όλη η κίνηση της Καλυψούς να αφήσει ελεύθερο τον Οδυσσέα στηρίζεται σε εκπληκτικά επιχειρήματα οντολογικής υφής: οι άνθρωποι θα  πρέπει να έχουν επαφή με ανθρώπους και ο Οδυσσέας κλαίει και επιθυμεί της Πηνελόπης, άρα για αυτό θα πρέπει να φύγει από την Καλυψώ: το πέρασμα του Λόγου από την Οδύσσεια σαρώνει την πιθανότητα τύχης και γεννά την ανάγκη πραγμάτωσης: επειδή ο Οδυσσέας είναι εσωτερικά πεπεισμένος ότι επειδή είναι Άνθρωπος θα πρέπει να επιστρέψει στο ανθρώπινο βασίλειό του ο νόστος εκπληρώνεται ως εσωτερική αναγκαιότητα των πρωταγωνιστών της Οδύσσειας και όχι ως τυχαίο ή εξαναγκαστικό γεγονός των θεών επί των ανθρώπων.

Άρα το επικοινωνιακό πλαίσιο συλλογισμών, επιχειρημάτων και τεκμηρίων ανάμεσα σε θεούς και ανθρώπους αποδεικνύει ότι στο σύμπαν όλα είναι θέματα κατανόησης και σωστής μεταφοράς δυνάμεως: οι άνθρωποι είναι ικανοί για όλα αρκεί να καταλάβουν τη λειτουργία του κόσμου των ανθρώπων και των περιρρεουσών δυνάμεων: αρκεί διά του λόγου να μεταφέρουν με ορθό τρόπο και συλλογισμούς όσες αρχές και αξίες έχουν συλλάβει, όσες ιδέες και αρετές έχουν δομήσει και πρέπει να μεταφέρουν από γενεά σε γενεά. Η Ομηρική διαλεκτική πειθούς αποδεικνύει ότι ο άνθρωπος είναι κέντρο του Όλου ως δυνατότητα πειθούς και μεταφοράς δυνάμεων οι οποίες επειδή πείθουν οικοδομούν: πείθονται οι μνηστήρες ότι ο Τηλέμαχος ωρίμασε, ο Οδυσσέας επιχειρηματολογεί όταν σκοτώνει τους μνηστήρες, ότι δεν γίνεται αυτό κατά άλογο τρόπο αλλά επειδή ασέβησαν και προχώρησαν σε πολλές αναίσχυντες πράξεις ενάντια στο Βασιλέα στη Βασίλισσα και στον Τηλέμαχο.

Άρα το επικοινωνιακό έλλογο πλαίσιο του Ομήρου οριοθετεί τον κόσμον των Ανθρώπων ως κόσμο αναγκαία ελλόγων πράξεων, κόσμο δικαιοσύνης, ευθύνης, συνείδησης, πλέον στον κόσμο των ανθρώπων οι δυνάμεις μετατρέπονται από αρχές και αιτίες σε συγκεκριμένα αποτελέσματα: διότι επειδή είναι δίκαιο ο Οδυσσέας επιστρέφει στην Ιθάκη, όλα είναι κατά το εικός και ελλόγως αναγκαίον, τίποτε δεν είναι άλογο και ετεροκατευθυνόμενο: κυρίως όμως η συλλογιστική του Ομήρου οδηγεί στη μεγίστη των αληθειών: ο έλλογος άνθρωπος μπορεί μέσα από τη σωστή και δικαία κατανομή των δυνάμεών του να ελέγξει αχανείς και απροσδιόριστες δυνάμεις στο σύμπαν επειδή ακριβώς μπορεί διά συλλογισμών και τεκμηρίων όμορφα να τις μεταφέρει στον ανθρώπινα εξελισσόμενο κόσμο.