Αρχαία Ελληνικά γ΄λυκείου.
Κατασκευάζοντας Φύλλο εργασίας, εμβαθύνοντας στην
Αριστοτελική λογική.
Ηθικά Νικομάχεια, Ενότητα 1η, Β1,1-3:Διανοητική
και ηθική αρετή, ταιριάζει στη φύση μας η ηθική αρετή;
1.Κείμενο:
Διττῆς δὴ τῆς ἀρετῆς οὔσης, τῆς μὲν
διανοητικῆς τῆς δὲ ἠθικῆς, ἡ μὲν διανοητικὴ τὸ πλεῖον ἐκ διδασκαλίας ἔχει καὶ τὴν
γένεσιν καὶ τὴν αὔξησιν, διόπερ ἐμπειρίας δεῖται καὶ χρόνου, ἡ δ’ ἠθικὴ ἐξ ἔθους
περιγίνεται, ὅθεν καὶ τοὔνομα ἔσχηκε μικρὸν παρεκκλῖνον ἀπὸ τοῦ ἔθους. Ἐξ οὗ καὶ
δῆλον ὅτι οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται. οὐθὲν γὰρ τῶν φύσει ὄντων
ἄλλως ἐθίζεται, οἷον ὁ λίθος φύσει κάτω φερόμενος οὐκ ἂν ἐθισθείη ἄνω φέρεσθαι,
οὐδ’ ἂν μυριάκις αὐτὸν ἐθίζῃ τις ἄνω ῥιπτῶν, οὐδὲ τὸ πῦρ κάτω, οὐδ’ ἄλλο οὐδὲν
τῶν ἄλλως πεφυκότων ἄλλως ἂν ἐθισθείη. Οὔτ’ ἄρα φύσει οὔτε παρὰ φύσιν ἐγγίνονται
αἱ ἀρεταί, ἀλλὰ πεφυκόσι μὲν ἡμῖν δέξασθαι αὐτάς, τελειουμένοις δὲ διὰ τοῦ ἔθους.
2.Ποιά είναι στο κείμενο η σχέση της διανοητικής με την ηθική αρετή;
Ποιος είναι πλέον ο ανθρωποκεντρικός ρόλος της παιδείας; Γιατί θεωρείται ως
αρετή και η διανοητική αλλά και η ηθική διάπλαση του ανθρώπου;
Η σημαντικότητα του κειμένου
αυτού έγκειται στο νέο μοντέλο Ανθρώπου το οποίο προτείνει. Ας προσέξουμε ότι
πλέον ο Άνθρωπος θεωρείται ως το δημιουργικό άθροισμα δύο σημαντικών
παραγόντων: της μόρφωσης και της ηθικής διάπλασης.
Αποκαλύπτεται η δημιουργία ενός
νέου ανθρωπίνου τύπου ο οποίος στηρίζεται στο ζεύγος: σκέπτομαι-πράττω. Ο Νούς
χάνει κάθε περιγραφική δύναμη και καθίσταται εξόχως εκτελεστικό όργανο: Πλέον η
σκέψη ανακινεί ιδέες και αξίες εντός του ανθρώπου, σε σχέση με το σύμπαν, τον
κόσμο, τον άνθρωπο. Αυτές όμως ανακινούν τον άνθρωπο ως σκέψη και
εξωτερικεύονται δίδοντας τις περίφημες ηθικές πράξεις: άρα ο άνθρωπος είναι
ό,τι σκέπτεται και βέβαια με βάση τις σκέψεις γίγνεται ό,τι πράττει.
Άρα η Φιλοσοφία γίγνεται Μητέρα,
παραγωγός τύπου Ανθρώπου, το μοντέλο του δημιουργικού ανθρώπου είναι αυτό το
οποίο συνδέει τους ανθρώπους με ιδέες οι οποίες γίγνονται πράξεις προβάλλοντας
τον πλήρως καθοριζόμενο πνευματικό και ηθικό άνθρωπο.
Η πραγματική καινοτομία του
κειμένου έγκειται στο ότι η διανοητική αρετή, η μόρφωση, η σκέψη, όπως και η
πράξη, η ηθική, γίγνονται και θεωρούνται ως αρετές. Γιατί όμως; Ποια είναι η
δυναμική της αρετής, το να μετατρέπεται δηλαδή η γνώση και η ηθική της
εξωτερίκευση σε αρετές;
Προκειμένου να γίνουμε πιο
συγκεκριμένοι ας αναφέρουμε το Ομηρικό πρότυπο του Ήρωος. Εκεί προλογίζεται
σαφέστατα ο Αριστοτέλης: Στην επική ποίηση για πρώτη φορά (εκεί στις απαρχές
της γένεσης του Ελληνικού λόγου) υπάρχει σύνδεση της γνώσης με την πράξη: ας
προσέξουμε ότι πλέον ο Άνθρωπος (αυτό τονίζει ο Αριστοτέλης) παύει
να είναι χαοτικό όν και καθίσταται προβλέψιμο όν βάσει των σκέψεών του και των
συνεπαγομένων πράξεων εξ αυτών των σκέψεων: άρα στην ουσία συζητούμε για την
παραγωγή ενός νέου μοντέλου ανθρώπου το οποίο νικά την χαοτική απροσδιοριστία
και χαότητα κλεισμένος στον κύκλο: σκέπτομαι αυτό πράττω τούτο. Ο Αχιλλέας
λοιπόν (εάν ορίσουμε τη γνώση ως ανάμνηση, ενσυναίσθηση των κληρονομηθεισών
συμπαντικών δυνάμεων και ενεργειών τις οποίες εμπερικλείει ο άνθρωπος) γνωρίζει
ότι είναι Διογενής άρα ως Άνθρωπος δεν είναι οντικό άθυρμα, χαοτικό
απροσδιόριστο άτομο, αφημένο στις
ορέξεις του χαοτικού σύμπαντος: η γνώση του διογενούς χαρακτήρος του
αντικαθιστά την πρώτη οντική μη
ανθρωπίνως ορισθείσα φύση του (η οποία ορίζεται ως το σύνολο των συμπαντικών
δυνάμεων της κίνησης, της επιβίωσης, της αναπαραγωγής κ.λ.π) με την ανθρωπίνη
φύση η οποία ορίζεται ως το σύνολο των δυνάμεων και των ενεργειών τις οποίες
τώρα ο Αχιλλέας θα ορίσει μέσα από την επιλογή των διογενών δυνάμεων ανδρείας,
θάρρους, ηρωϊκής πράξης, τις οποίες συνειδητοποίησε ότι κατέχει. Άρα ο Αχιλλέας
δημιουργεί έναν καθορισμένο και πλήρως οριοθετημένο εαυτό: Επιλέγει τις
διογενείς εκείνες σκέψεις οι οποίες συνδέονται με τις ανάλογες πράξεις
ανδρείας. Άρα ο Άνθρωπος πλέον ως κάτι το καινόν θεωρείται ως το άθροισμα των
γνώσεών του και των πράξεών του. Συζητούμε για την αντικατάσταση της πρωτολείας
συμπαντικής απλά δυναμικής αλόγου οντολογικής φύσεως με την πλήρως καθορισμένη
ανθρωπίνη φύση των σκέψεων οι οποίες γίνονται πράξη.
Όταν ο Θαλής εγνώρισε την αρχή του σύμπαντος ότι
είναι το ύδωρ, αυτή η γνώση καθόρισε και τις πράξεις αυτού αλλά και των
συνανθρώπων του. Διότι πλέον όλοι κατάλαβαν ότι το μυαλό τους κινείται όπως το
ύδωρ, άρα μπορού να καθορίσουν τις πράξεις τους στα πλαίσια της υδάτινης
κίνησης: οι πράξεις να είναι κινητικές, γόνιμες, αποδοτικές, καθολικές και
δίκαιες.