Αρχαία Ελληνικά γ΄λυκείου. Κατασκευάζοντας Φύλλο εργασίας, εμβαθύνοντας στην Αριστοτελική λογική.

 

Αρχαία Ελληνικά γ΄λυκείου.

Κατασκευάζοντας Φύλλο εργασίας, εμβαθύνοντας στην Αριστοτελική λογική.

Ηθικά Νικομάχεια, Ενότητα 1^η, Β1,1-3:Διανοητική και ηθική αρετή, ταιριάζει στη φύση μας η ηθική αρετή;

1.Κείμενο:

Διττῆς δὴ τῆς ἀρετῆς οὔσης, τῆς μὲν διανοητικῆς τῆς δὲ ἠθικῆς, ἡ μὲν διανοητικὴ τὸ πλεῖον ἐκ διδασκαλίας ἔχει καὶ τὴν γένεσιν καὶ τὴν αὔξησιν, διόπερ ἐμπειρίας δεῖται καὶ χρόνου, ἡ δ’ ἠθικὴ ἐξ ἔθους περιγίνεται, ὅθεν καὶ τοὔνομα ἔσχηκε μικρὸν παρεκκλῖνον ἀπὸ τοῦ ἔθους. Ἐξ οὗ καὶ δῆλον ὅτι οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται. οὐθὲν γὰρ τῶν φύσει ὄντων ἄλλως ἐθίζεται, οἷον ὁ λίθος φύσει κάτω φερόμενος οὐκ ἂν ἐθισθείη ἄνω φέρεσθαι, οὐδ’ ἂν μυριάκις αὐτὸν ἐθίζῃ τις ἄνω ῥιπτῶν, οὐδὲ τὸ πῦρ κάτω, οὐδ’ ἄλλο οὐδὲν τῶν ἄλλως πεφυκότων ἄλλως ἂν ἐθισθείη. Οὔτ’ ἄρα φύσει οὔτε παρὰ φύσιν ἐγγίνονται αἱ ἀρεταί, ἀλλὰ πεφυκόσι μὲν ἡμῖν δέξασθαι αὐτάς, τελειουμένοις δὲ διὰ τοῦ ἔθους.

2.Ποιά είναι στο κείμενο η σχέση της διανοητικής με την ηθική αρετή; Ποιος είναι πλέον ο ανθρωποκεντρικός ρόλος της παιδείας; Γιατί θεωρείται ως αρετή και η διανοητική αλλά και η ηθική διάπλαση  του ανθρώπου;

Η σημαντικότητα του κειμένου αυτού έγκειται στο νέο μοντέλο Ανθρώπου το οποίο προτείνει. Ας προσέξουμε ότι πλέον ο Άνθρωπος θεωρείται ως το δημιουργικό άθροισμα δύο σημαντικών παραγόντων: της μόρφωσης και της ηθικής διάπλασης.

Αποκαλύπτεται η δημιουργία ενός νέου ανθρωπίνου τύπου ο οποίος στηρίζεται στο ζεύγος: σκέπτομαι-πράττω. Ο Νούς χάνει κάθε περιγραφική δύναμη και καθίσταται εξόχως εκτελεστικό όργανο: Πλέον η σκέψη ανακινεί ιδέες και αξίες εντός του ανθρώπου, σε σχέση με το σύμπαν, τον κόσμο, τον άνθρωπο. Αυτές όμως ανακινούν τον άνθρωπο ως σκέψη και εξωτερικεύονται δίδοντας τις περίφημες ηθικές πράξεις: άρα ο άνθρωπος είναι ό,τι σκέπτεται και βέβαια με βάση τις σκέψεις γίγνεται ό,τι πράττει.

Άρα η Φιλοσοφία γίγνεται Μητέρα, παραγωγός τύπου Ανθρώπου, το μοντέλο του δημιουργικού ανθρώπου είναι αυτό το οποίο συνδέει τους ανθρώπους με ιδέες οι οποίες γίγνονται πράξεις προβάλλοντας τον πλήρως καθοριζόμενο πνευματικό και ηθικό άνθρωπο.

Η πραγματική καινοτομία του κειμένου έγκειται στο ότι η διανοητική αρετή, η μόρφωση, η σκέψη, όπως και η πράξη, η ηθική, γίγνονται και θεωρούνται ως αρετές. Γιατί όμως; Ποια είναι η δυναμική της αρετής, το να μετατρέπεται δηλαδή η γνώση και η ηθική της εξωτερίκευση σε αρετές;

Προκειμένου να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι ας αναφέρουμε το Ομηρικό πρότυπο του Ήρωος. Εκεί προλογίζεται σαφέστατα ο Αριστοτέλης: Στην επική ποίηση για πρώτη φορά (εκεί στις απαρχές της γένεσης του Ελληνικού λόγου) υπάρχει σύνδεση της γνώσης με την πράξη: ας προσέξουμε ότι πλέον  ο  Άνθρωπος (αυτό τονίζει ο Αριστοτέλης) παύει να είναι χαοτικό όν και καθίσταται προβλέψιμο όν βάσει των σκέψεών του και των συνεπαγομένων πράξεων εξ αυτών των σκέψεων: άρα στην ουσία συζητούμε για την παραγωγή ενός νέου μοντέλου ανθρώπου το οποίο νικά την χαοτική απροσδιοριστία και χαότητα κλεισμένος στον κύκλο: σκέπτομαι αυτό πράττω τούτο. Ο Αχιλλέας λοιπόν (εάν ορίσουμε τη γνώση ως ανάμνηση, ενσυναίσθηση των κληρονομηθεισών συμπαντικών δυνάμεων και ενεργειών τις οποίες εμπερικλείει ο άνθρωπος) γνωρίζει ότι είναι Διογενής άρα ως Άνθρωπος δεν είναι οντικό άθυρμα, χαοτικό απροσδιόριστο  άτομο, αφημένο στις ορέξεις του χαοτικού σύμπαντος: η γνώση του διογενούς χαρακτήρος του αντικαθιστά την πρώτη οντική  μη ανθρωπίνως ορισθείσα φύση του (η οποία ορίζεται ως το σύνολο των συμπαντικών δυνάμεων της κίνησης, της επιβίωσης, της αναπαραγωγής κ.λ.π) με την ανθρωπίνη φύση η οποία ορίζεται ως το σύνολο των δυνάμεων και των ενεργειών τις οποίες τώρα ο Αχιλλέας θα ορίσει μέσα από την επιλογή των διογενών δυνάμεων ανδρείας, θάρρους, ηρωϊκής πράξης, τις οποίες συνειδητοποίησε ότι κατέχει. Άρα ο Αχιλλέας δημιουργεί έναν καθορισμένο και πλήρως οριοθετημένο εαυτό: Επιλέγει τις διογενείς εκείνες σκέψεις οι οποίες συνδέονται με τις ανάλογες πράξεις ανδρείας. Άρα ο Άνθρωπος πλέον ως κάτι το καινόν θεωρείται ως το άθροισμα των γνώσεών του και των πράξεών του. Συζητούμε για την αντικατάσταση της πρωτολείας συμπαντικής απλά δυναμικής αλόγου οντολογικής φύσεως με την πλήρως καθορισμένη ανθρωπίνη φύση των σκέψεων οι οποίες γίνονται πράξη.

Όταν  ο Θαλής εγνώρισε την αρχή του σύμπαντος ότι είναι το ύδωρ, αυτή η γνώση καθόρισε και τις πράξεις αυτού αλλά και των συνανθρώπων του. Διότι πλέον όλοι κατάλαβαν ότι το μυαλό τους κινείται όπως το ύδωρ, άρα μπορού να καθορίσουν τις πράξεις τους στα πλαίσια της υδάτινης κίνησης: οι πράξεις να είναι κινητικές, γόνιμες, αποδοτικές, καθολικές και δίκαιες.

Εισχωρώντας στο μυαλό του Αριστοτέλους θα μπορούσαμε (βάσει του κειμένου που εδώ αναλύουμε) να σημειώσουμε τις αναντίρρητες καινοτομίες που έφερε ο Σταγειρίτης στη δημιουργία αυτής της προσδιορισμένης και λογικής φύσης του ανθρώπου που εδώ σημειώσαμε, της φύσης δηλαδή η οποία εννοείται ως άθροισμα : σκεπτομαι και πράττω ό,τι σκέπτομαι, άρα Είμαι ό,τι σκέπτομαι Γίγνομαι ό,τι πράττω.

Σε σχέση με το Ομηρικό Υποκείμενο ( Ο Οδυσσέας πράττει ό,τι σκέπτεται εκ της Σοφίας Αθηνάς, ο Αχιλλέας πράττει ό,τι σκέπτεται εκ της διογενούς φύσης του αλλά μόνον στους Ήρωες ισχύει αυτό)επίσης σε σχέση με το Προσωκρατικό Υποκείμενο (μόνον οι προικισμένοι Φιλόσοφοι (Θαλής, Παρμενίδης, Ηράκλειτος κ.λ.π) έχουν καταλάβει ότι η σκέψη των συμπαντικών δυνάμεων μπορεί να αφαιρέσει τις ιδέες από τα τέσσαρα ριζώματα (γή ύδωρ, πύρ και αέρα) ώστε ο Άνθρωπος στο μυαλό του να λάβη την κίνηση την σκοποθεσία την βούληση από τα ριζώματα, προχωρώντας στις ανάλογες πράξεις)  ο Αριστοτέλης μετατρέποντας τις σκέψεις των συμπαντικών δυνάμεων σε καθολικές ιδέες που οδηγούν σε ηθικές πράξεις, δημιουργεί μία νέα καθολική ανθρωπίνη φύση. Όλοι οι άνθρωποι εκ φύσεως έχουν τις ιδέες που προκύπτουν από τα συμπαντικά οντικά ριζώματα (το ύδωρ δίδει κίνηση, το πύρ βούληση κ.λ.π) άρα όλοι οι άνθρωποι μπορούν να προχωρήσουν σε κοινές πράξεις κίνησης, δημιουργίας, εξέλιξης και προόδου.

Η Αρετή (από το ρ.αραρίσκω (ενώνω, αρμόζω, συνδυάζω) αυτό δηλώνει: ότι όλοι ανεξαιρέτως οι άνθρωποι μπορούν να ενώσουν το έσω γνωστικό τους μέρος με την εξωτερική πράξη τους ώστε κατ΄επανάληψη να πράττουν το ωραίο και το καλό, αυτή η επανάληψη δημιουργεί το έθος, την έξη, τη συνέχεια του ωραίου και του καλού, ο άνθρωπος σκέπτεται ό,τι πράττει ,πράττει ό,τι σκέπτεται.

2α.Η Αριστοτελική πνευματική και ηθική καινοτομία.

Υπήρχε ποτέ εποχή κατά την οποία ο Άνθρωπος εθεωρείτο ως λίθος, ή  ως   κάποιο άλλο απλό αντικείμενο, ανίκανος παντελώς να σκεφθεί, ή να συνδέσει τις σκέψεις του με τις πράξεις του. Αναμφίβολα ναι. Η έννοια  του πρωτογόνου ανθρώπου έγκειται σε αυτό ακριβώς το σημείο: ο πρωτόγονος άνθρωπος ήταν παντελώς ανίκανος να συνδέσει τις σκέψεις του με τις πράξεις του γενόμενος συνειδητά ό,τι σκέπτεται και πράττει, παύοντας να είναι ένα απλό συμπαντικό παιχνίδι, γενόμενος αυτοφυής οντική μονάδα με καινή ανεξάρτητη φύση η οποία στηρίζεται στο πράττω ό,τι σκέπτομαι, σκέπτομαι ό,τι πράττω.

Επίσης η έννοια του Βασιλέως έγκειται σε αυτό το σημείο: Οι πολλοί ήταν ανίκανοι να συνδέσουν τις σκέψεις τους με τις πράξεις τους ,και ήταν εκτεθειμένοι στις συμπαντικές δυνάμεις, δεν μπορούσαν να  επέμβουν στον φυσικό τρόπο των πραγμάτων.

Εάν όμως ο Όμηρος ξεκινά την δημιουργία του νέου ανθρώπου, του στηριζομένου στο ζεύγος της καινής φύσης: σκέπτομαι ό,τι πράττω και πράττω ό,τι σκέπτομαι, κρατώντας αυτό το ζεύγος μόνον για τους Ήρωες, εάν ο Παρμενίδης δημιουργεί την νέα ανθρωπίνη φύση του σκέπτομαι ό,τι πράττω και πράττω ό,τι σκέπτομαι (ταυτόν εστίν νοείν και Είναι εάν πράττω ό,τι νοώ) αλλά μόνον για τους φιλοσόφους, ο Αριστοτέλης δημιουργεί ως Καθολική τη νέα ανθρωπίνη Φύση του σκέπτομαι ό,τι πράττω και πράττω ό,τι σκέπτομαι καθιστάμενος πνευματικός και ηθικός άνθρωπος: οι Ολύμπιοι θεοί, οι διογενείς ήρωες, οι φιλόσοφοι, στον Αριστοτέλη μετατρέπονται σε απλά αρχέτυπα: οι δυνάμεις σκέψης και συνεπαγομένης πράξης ως αρετές αναβαθμίζονται σε καθολικές και αποτελούν πλέον την μετασυμπαντική φύση  του ανθρώπου.

3.Το ταξίδι της Ιδέας μέχρι να γίνει ‘Εθος.

Ο Αριστοτέλης στο δοθέν κείμενο ακολουθεί μία πολύ συγκεκριμένη συνέχεια. Ας προσέξουμε την αναβάθμιση της σκέψης σε αρετή (διανοητική αρετή): πρόκειται για μία πολύ σημαντική στιγμή της φιλοσοφίας: γιατί και πώς η σκέψη μετατρέπεται σε αρετή;

Η σκέψη είναι αρετή της διανοίας διότι δεν λαμβάνει απλά τα συμπαντικά δεδομένα: αυτό θα ήταν απλά ενατένιση: η σκέψη καθίσταται διανοητική αρετή όταν ενώνει, συναρμόζει τα παρατηρούμενα συμπαντικά και φυσικά δεδομένα με τις ανάγκες και τους τρόπους του Ανθρωπίνου πνευματικού και σωματικού Είναι: άρα η διανοητική αρετή είναι η πρώτη στιγμή δόμησης του καινού ανθρώπου, της νέας πνευματικής και ηθικής φύσης  του ανθρώπου: ο Άνθρωπος δεν λαμβάνει απλά τα δεδομένα της συμπαντικής παρατήρησης, αντιθέτως τα ενώνει (αραρίσκει) με το μυαλό του, το σώμα του, την κίνησή του, με τον ανθρώπινο τρόπο του. Άρα το ύδωρ γίνεται η  διανοητική αρετή της  κίνησης, το  πύρ της βούλησης, ο αήρ της γνώσης, η γαία της πράξης: όλη η διανοητική αρετή λοιπόν στηρίζεται στην αφαιρετική κίνηση ότι τα συμπαντικά ριζώματα (γή αήρ ύδρω και πύρ) δεν αυτοϋπάρχουν αλλά ετεροϋπάρχουν κρύπτοντας μέσα τους οντολογικές δυνάμεις οι οποίες μπορούν να προσδεθούν στο ανθρώπινο μυαλό : άρα το μυαλό δεν ασχολείται με τα ριζώματα ως εμφάνιση αλλά με τις ιδέες που κρύπτουν αυτά τα ριζώματα, αυτές οι ιδέες προσδένονται ως ιδέες και αξίες στο ανθρώπινο μυαλό, αυτή η συναρμογή γεννά τη διανοητική ως αρετή: άρα η αρετή νοείται ως σύνολο δύο ή περισσοτέρων πραγμάτ.

ων. Της κρυμμένης ιδέας και του δεσίματος αυτής της ιδέας στο μυαλό μου ώστε ως αρετή να γίνει μέρος  του σκεπτομένου εαυτού μου.

Άρα η Αριστοτελική πορεία είναι ο τρόπος μετατροπής των συμπαντικών τρόπων των όντων σε ανθρωπίνως πορευομένη σκέψη και πράξη: το σύμπαν ως σκέψη και πράξη κλείεται στην σκέψη και στην πράξη των ανθρώπων: άρα αφ΄ης στιγμής η σκέψη των ριζωμάτων ως ιδέα κλείεται στο ανθρώπινο μυαλό (διανοητική αρετή) ο άνθρωπος πρέπει να κινηθεί ως η γή κινείται από τα ριζώματα (από το πύρ τον αέρα το ύδωρ και το γήϊνο στοιχείο): δεν φθάνει η διανοητική αρετή ως τέτοια  γιατί οι ιδέες που απετέλεσαν  την διανοητική αρετή κινούν συγκεκριμένο συμπαντικό κομμάτι, τώρα πρέπει να κινήσουν τον άνθρωπο.

Άρα η Αριστοτελική μεγαλοφυΐα μετατρέπει τον άνθρωπο σε συμπαντική συνέχεια συνειδητή εν  αρετή: δεν παρατηρώ μόνον το σύμπαν, μετατρέπω τον εαυτό μου σε κομμάτι του σύμπαντος, υιοθετώντας κοινές ιδέες και αξίες: αυτές οι ιδέες και αξίες έχω εμπιστοσύνη ότι θα με κινήσουν σωστά, ωραία , καλώς, όπως εντός των ριζωμάτων κινούν θαυμαστά τη γή. Άρα μέσω της διανοητικής αρετής διά της πράξης ο άνθρωπος κινείται ως αρμονικό, ωραίο, καλό, συνεχές ον σε σχέση με τον εαυτό του και τους άλλους: επειδή η διανοητική αρετή επαναλαμβάνεται μετατρέπεται σε ήθος, έθος, έξη: επειδή η πράξη που στηρίζεται στη διανοητική αρετή είναι πράξη συνηθείας είναι ηθική (το να μαγειρεύω δεν είναι ηθική πράξη διότι δεν με μετατρέπει σε κάτι άλλο και δεν στηρίζεται σε δυνάμεις εξέλιξης και αλλαγής): Η Ηθική αρετή επειδή μιμείται τις κρυμμένες ιδέες των ριζωμάτων που έγιναν διανοητική αρετή μετατρέπει τον άνθρωπο σε συμπαντικό κομμάτι το οποίο ακολουθεί την οντολογική εξέλιξη και πορεία.

4. Η μη παρατηρουμένη Αριστοτελική αντίφαση.

Όπως τονίσαμε η διανοητική αρετή δημιουργείται όταν ο σκεπτόμενος άνθρωπος λαμβάνει τις εσώτερες ιδέες και αξίες οι οποίες ενυπάρχουν στα τέσσαρα ριζώματα (αήρ, ύδωρ, γή, πύρ) και κινούν το γήϊνο σύστημα: άρα το γήϊνο σύστημα είναι βαθύτατα ηθικό σύστημα γιατί κατά έθος, έξη, και ηθική συνέχεια και επανάληψη, έχει επιλέξει να μην καταστρέφει αλλά να ακολουθεί αρμονική πορεία: το νερό να ζωοποιεί, ο ήλιος να τρέφει, το πύρ να δημιουργεί: οι πέτρες να μην ξεφεύγουν της πορείας τους αλλά να ακολουθούν την αρμονική κίνηση, όλα να ακολουθούν την αρμονική και προς γενικό καλό γήϊνη πορεία των ριζωμάτων: εάν οι πέτρες είχαν άλλη επιλογή δεν θα υπήρχε σταθερός χώρος για το Αριστοτελικό υποκείμενο γιατί οι πέτρες θα παρεξέκλιναν της πορείας των και θα κατέστρεφαν τα πάντα: όμως η κίνηση των λίθων στηρίζεται στις ίδιες δυνάμεις της διανοητικής αρετής που κινούν τον άνθρωπο και είναι βαθύτατα ηθική: γιατί ο λίθος επέλεξε με βάση τις κοινές με τον άνθρωπο διανοητικές αρετές της κίνησης να μην παρεκτρέπεται της πορείας του και να μην υιοθετεί άλλη κίνηση πέραν της δημιουργικής.

Άρα όλα είναι Ηθικά στο σύμπαν: αυτό δεν κατάλαβε ο Αριστοτέλης : όλα είναι διανοητική αρετή η οποία εκτρέπεται σε ηθική αρετή: ο Άνθρωπος σαν το λίθο επιλέγει τις διανοητικές αρετές οι οποίες θα μεταλλαχθούν σε ηθικές αρετές κατά τον κοινό συμπαντικό τρόπο κίνησης: όλο το σύμπαν είναι ηθικό διότι οι κοινές δυνάμεις μετατρέπονται σε τρόπο κίνησης και πράξης ανά όν και περίπτωση: απλά ο Αριστοτέλης  ενεθύμησε στον άνθρωπο τον κοινό με το λίθο και τα άλλα όντα ηθικό συμπαντικό τρόπο ζωής. Αφύπνιση έκανε ο Σταγειρίτης και δεν είπε κάτι το οποίο αυτός και μόνον εσκέφθη. Μετέφερε τον κοινό οντολογικό τρόπο συνειδητοποιημένα στο γήϊνο βασίλειο ως φιλοσοφία για να γίνει γνωστικώς ευρέως γνωστό και να ξυπνήσει η κοινή συμπαντική φύση του ανθρώπου.