Διδάσκοντας την Αντιγόνη.

 

Α΄επεισόδιο, 280-314.

Αρχαία Ελληνικά από μετάφραση β΄λυκείου.

Σοφοκλέους Αντιγόνη.

Κείμενο: στ.280-314.

1.Η Αντιγόνη διδάχθηκε το 441 π.Χ. Η Αθήνα σε αυτό το χρονικό σημείο ήταν παντοδύναμη  και μάλιστα ο Περικλής είχε μεταφέρει το ταμείο της συμμαχίας στην Αθήνα. Πραγματικά στο κείμενο αναδεικνύεται η έννοια του ηγέτη σε μία φαινομενικά παντοδύναμη πόλη.Κάποια χρόνια αργότερα ο Θουκυδίδης θα ονομάσει την πολιτειακή κατάσταση : ενός ανδρός αρχή (σύγκριση με Κρέοντα).

2. Ο μύθος έγινε αντικείμενο καθαρά πολιτικής επεξεργασίας από το σοφιστή (φιλόσοφο) και μυημένο στα Ελευσίνεια μυστήρια Σοφοκλή. Διότι αναδεικνύονται εκείνες οι πολιτικές δυνάμεις οι οποίες θα χαρακτήριζαν την πολιτική  πορεία και της πόλεως-κράτους αλλά και των μετέπειτα πολιτειακών σχηματισμών.

3.Ο μύθος της Αντιγόνης είναι επιλεγμένος από το Θηβαϊκό κύκλο, σμιλευμένος από την νοητική γραφίδα  του Σοφοκλέους. Ποιες δυνάμεις απελευθέρωσε ο Οιδίποδας ( ο άνθρωπος ο οποίος έθεσε το ανθρωποκεντρικό πρόβλημα στη Σφίγγα, ο άνθρωπος ο οποίος ενυμεφεύθη τη Μητέρα του και εδολοφόνησε τον Πατέρα του). Άρα το κείμενο αυτό προσπαθεί να θέσει όρια ανάμεσα στην παντοκρατορία του ενός συμπαντικού απελεύθερου ανθρώπου και του πολιτικού ανθρώπου. Ουσιαστικά είναι η αναφορά στον διχοτομημένο συμπαντικά και πολιτικά άνθρωπο. Αναφορά στο μύθο του Προμηθέως (η φωτιά αντί να ανήκει σε όλους τους ανθρώπους καθορίσθηκε να γίνει αντικείμενο διαχείρισης από το Δία).

4.Το κείμενο λοιπόν αφορμάται από το μύθο αλλά γράφεται από έναν εξαιρετικό φιλόσοφο και αντικατοπτρίζει όλα τα προβλήματα του κλεινού άστεως (τα οποία γιγαντώθηκαν από το Σωκράτη και τον Αριστοτέλη)(διαμάχη του φυσικού υποκειμενισμού και του αντικειμενικού σωκρατικού καλού).

Α.το πρόβλημα του ηγέτη

Β.το πρόβλημα της ατομικής και εσωτερικής ελευθερίας μέσα στην πόλη

Γ.ο διπολισμός του φυσικού και του πολιτικού ανθρώπου.

Κείμενο 1.Περί του Αντιφώντος: Τον απασχόλησε ιδιαίτερα το αντιθετικό ζεύγος «Φύσις και Νόμος» και θεωρούσε τη δημιουργία των Κρατών ως ένα συμβόλαιο που έφτιαξαν μεταξύ τους οι άνθρωποι. Ο Αντιφώντας πίστευε ότι οι άνθρωποι οφείλουν να επιδιώκουν την ηδονή και την ευχαρίστηση και να αποφεύγουν ό,τι τους προκαλεί πόνο και δυσαρέσκεια. Επειδή αυτά δεν μπορεί να τα πετύχει το άτομο σε μια κοινωνία αναρχίας, δίδασκε ότι οι άνθρωποι πρέπει να σέβονται και υπακούν τους νόμους που έχουν θεσπίσει, παρά το γεγονός ότι έτσι περιορίζονται τα φυσικά τους δικαιώματα. Θεωρούσε λοιπόν την αναρχία ως το μέγιστο κακό σε μια Πολιτεία».

Άρα το κείμενο αναδεικνύει το πρόβλημα του φυσικού ανθρώπου και του πολιτικού ανθρώπου, το πρόβλημα της φυσικής ελευθερίας και το πρόβλημα της πολιτικής ελευθερίας διά των αρετών του νόμου και της δικαιοσύνης.

Συμπέρασμα: ο Σοφοκλής λοιπόν στο στάδιο της πολιτικής φιλοσοφίας (πρίν αυτή λάβει ανθρωποκεντρικές διαστάσεις με το Σωκράτη) προετοιμάζει το έδαφος για τον συμπαντικό άνθρωπο (Αντιγόνη –επαφή  με θείες δυνάμεις) και τον πολιτικό ηγέτη (Κρέοντας) : σε ποιο βαθμό η πόλις κράτος φυλακίζει πνευματικά και ηθικά τον πολίτη.

Επιχειρήματα του Κρέοντος:

1.Υποκειμενική θεώρηση του  θείου καλού (αποκλείεται οι θεοί να εκτιμούν τον Πολυνείκη).

2. Βλέπει παντού εχθρούς

3. Θεωρεί ότι ο χρηματισμός ευρίσκεται  ως κίνητρο σε αυτή την πράξη.

(Το κύριο χαρακτηριστικό του ηγέτη  η κλειστότητα του πνεύματος πίσω από την λατρεία της ηγεσίας του, η συνεχής μεταβίβαση ευθυνών).

Το ήθος του ηγέτη Κρέοντος:

Απολυταρχικός

Ασεβης προς το χορό (γέροντες σεβασμίους)

Τυρρανικός

Αυθαίρετος στις κρίσεις του για θεούς και ανθρώπους.

Κείμενο 3. «Παράξενο πράγμα θα είχα κάνει, ω άνδρες [28e] Αθηναίοι, αν, όταν οι άρχοντες που εσείς εκλέξατε να με κυβερνούν με τοποθέτησαν στην Ποτίδαια και στην Αμφίπολη και στο Δήλιο, έμενα τότε σαν όλους τους άλλους στη θέση μου και κινδύνευα να σκοτωθώ, όταν όμως μ᾽ έβαλε ο θεός σε μια θέση, όπως εγώ ενόμισα και είχα την ιδέα να περάσω τη ζωή μου, δηλαδή με τη φιλοσοφία και την εξέταση του εαυτού μου και των άλλων, να φοβηθώ τον θάνατο». (Απολογία Σωκράτους).

Ο διφυής χαρακτήρας του ανθρώπου: ο Άνθρωπος ως πολίτης του κόσμου και του ουρανού. Η πόλις ως η ισορροπία ανάμεσα στους δύο ανθρωπίνους χαρακτήρες.

Κείμενο 4:
απεκριθη ιησους η βασιλεια η εμη ουκ εστιν εκ του κοσμου τουτου ει εκ του κοσμου τουτου ην η βασιλεια η εμη οι υπηρεται οι εμοι ηγωνιζοντο αν ινα μη παραδοθω τοις ιουδαιοις νυν δε η βασιλεια η εμη ουκ εστιν εντευθεν (κατά Ιωάννην 18,36).

Ερώτηση: Σήμερα οι νέοι σε ποιο μοντέλο ηγέτη  θα έπρεπε να αντισταθούν; Με ποια επιχειρήματα;

Βασίλειος Μακρυπούλιας, φιλόλογος.