Ανακαλύπτοντας το Υποκείμενο στη Λογοτεχνία.

 

Δίδεται το παρακάτω ποίημα:

Άρης  Αλεξάνδρου (1922-1978) : Το μαχαίρι.

 

Όπως αργεί τ΄ατσάλι να  γίνει κοφτερό και χρήσιμο

   Μαχαίρι,

Έτσι  αργούν και  οι λέξεις ν΄ακονιστούν σε λόγο

Στο μεταξύ

Όσο δουλεύεις στον τροχό

Πρόσεχε μην παρασυρθείς

                                           μην ξιππασθείς

απ΄τη λαμπρή  αλληλουχία  των σπινθήρων

Σκοπός σου εσένα τα μαχαίρι.

Άρης Αλεξάνδρου, Ποιήματα, (1941-1974), εκδ.Καστανιώτη, Αθήνα 1981, σελ. 99.

Βήμα 1^ο  Φιλο-σοφική εκτίμηση του ποιήματος.

Από τον ξυνόν λόγον του Ηρακλείτου, έως τον Λόγον του Θεού (Ιησούς) ο Λόγος ως Ομιλία η οποία κυριαρχεί στο Ανθρώπινο μυαλό και δημιουργεί την Ηθική συμπεριφορά, είναι το μέγεθος εκείνο το οποίο εδημούργησε τον Άνθρωπο, τον πολιτισμό, την πορεία, το νόστο, τη θρησκεία, την Πόλιν, την εξέλιξιν, την Επιστήμην. Ο Λόγος ως διά των λέξεων εξωτερίκευση των σκέψεων αποτελεί τη διαχρονική επιταγή : οι άνθρωποι πρέπει να εφαρμόσουν εκείνες τις σκέψεις και εκείνες τις Ηθικές , οι οποίες υπο του λόγου επιτάσσονται.

Ο προσωκρατικός λόγος είναι η παραστασιακή ικανότητα του ανθρώπου να ομιλεί για το ύδωρ ως δύναμιν, για το πύρ ως αείζωον βούλησιν: ο λόγος στον Πλάτωνα έπεισε τους ανθρώπους ότι είναι εκόντες καλοί  αρκεί να θυμηθούν το καλό, ο λόγος είναι αυτός ο οποίος μέσα από τα βιβλία μεταφέρει από γενεά σε γενεά γνώσεις και αρετές.

Στο βαθμό στον οποίο ο Ηράκλειτος αποθέωσε το πύρ ως βούληση, ο χριστιανισμός αποθέωσε επίσης το πνεύμα το άγιον ως πύρ φλέγον τους πιστούς, είναι αγαπημένη σύζευξη η σύνδεση του λόγου με το πύρ: το αέναον και αείζωον αδέσμευτον πύρ είναι λογος διότι κινείται συνεχώς δεν παύει και δεν σβέννυται ποτέ καίοντας στο πέρασμά του την άγνοια και την κακία.

Βήμα 2^ο: Οι κειμενικοί δείκτες του κείμένου; Η  δύναμις των λέξεων:

Α. Υπάρχει η πλατιά παρομοίωση η οποία προσφέρει μία Ομηρική δυναμικότητα στο ποίημα:

Αναφορικό μέρος: όπως το ατσάλι αργεί να γίνει κοφτερό και χρήσιμο μαχαίρι…

Δεικτικό μέρος:  έτσι αργούν και οι λέξεις να ακονιστούν σε λόγο…

Κοινό στοιχείο; Η εσωτερική δύναμις το έσω των λέξεων να αποκτήσουν εξωτερική μορφή και ποιότητα ως λόγος , με την εσωτερική δύναμιν του πυρός να προφέρει μορφή και ενέργεια στην ύλη.

Άρα: οι λέξεις περιέχουν τεράστια έλλογη και ηθική εσωτερική δύναμιν (επιρροής και διάπλασης συμπεριφορών) ώστε ο λόγος είναι ισχυρός όσο και το ξίφος του μεγάλου Αλεξάνδρου ο οποίος έλυσε το γόρδιο δεσμό (ο μεγάλος συμβολισμός : ο λόγος ως ξίφος λύει κάθε γήϊνη  λήθη και βοηθεί τη συνέχεια της ελλόγου πορεία του Όντος).

Β. αργεί: η υπομονή της δημιουργίας και της επιλογής των λέξεων: ο Πλατωνικός Κρατύλος αναφέρει ότι το σύνολο των λέξεων είναι αργά πλασμένη ικανότητα μεταφοράς οντολογικών δυνάμεων: πόσο καιρό άραγε χρειάσθηκε να σμιλευθει η θεία Ομηρική γλώσσα η οποία ενσωματώνει τη ροή και τη θεϊκότητα;(ο ωκύπους Αχιλλεύς σημαίνει τη γρηγοράδα όταν όμως ο Λόγος εμφανισθει και επιτάξει).

Ατσάλι: η ανάμνησις του σιδηρού Ησιοδειου γένους , η δύναμις της βουλήσεως.

Κοφτερό και χρήσιμο μαχαίρι (τρομερά ονοματικά σύνολα): ο λόγος είναι κοφτερός όταν κόβει την άγνοια και χρήσιμος όταν κτίζει τον πολιτισμό και την επιστήμη.

Οι λέξεις ακονίζονται σε λόγο: ανάμνησις του Ηφαιστείου λόγου: οι Έλληνες θεοποίησαν τη δύναμιν του πυρός να παράγει τέχνη, ο κουτσός Ήφαιστος (είναι αναπόφευκτα κουτσός διότι είναι ο μόνος ετεροφυής θεός (χρειάζεται τη βακτηρία του πυρός για να περπατά): η θεία δύναμις του πυρός επάνω στο αμόνι παράγει την ασπίδα του Αχιλλέως η οποία ομιλεί περί του όλου: οι λέξεις είναι το  υλικό το οποίο διά του πυρός του νοός γίγονται δόρυ-λόγος ο οποίος νικά κάθε άγνοια.

Ο τροχός, το αδράχτι της μοίρας, η Οδυσσεϊκή κίνησις, ο λόγος ο παραπλανητικός των σειρήνων: ο χρόνος είναι ο τροχός ο οποίος γυρίζει και προσφέρει τη διάρκεια οι λέξεις να αποκτήσουν μορφή: όμως οι λέξεις στον τροχό του χρόνου θα πρέπει να έχουν την αρχή και το τέλος της Οντολογικής συνεχείας του Τελείου και να μην παράγουν τον εμμενή παθητικό ρόλο των σειρήνων και της Κίρκης, διότι παρασυρόμενοι οι άνθρωποι από τους σπινθήρες, τις πειστικές δυνάμεις των  λέξεων πολλές φορές δημιουργούν παραπλανητικό λόγο πρόσκαιρης εξουσίας και εμμενούς ελέγχου.(η προστακτική πρόσεχε δηλώνει την επισταμένη προσήλωση του δημιουργού ανθρώπου στην αληθινή ροή του λογου έν χρόνω (προς τούτο έχε την λογικήν σου: πρόσεχε).

Άρα θεοποιείται ο λόγος ως μαχαίρι , ως Αλεξάνδρειο ξίφος, διότι ο λόγος έχει οντολογικη  αξία όταν ως ξίφος έχει δύναμη  κοπής κάθε δεσμού και κόμπου ο οποίος ακινητοποιεί τον άνθρωπο, διότι ο λόγος είναι πόλεμος ενάντια στην άγνοια και ως ξίφος ο λόγος νικά την άγνοια χάριν της οντολογικής συνεχείας: για αυτό και ο Ομηρικός λόγος ως ξιφος ανακαλύπτεται στα πεδία του πολέμου και όχι σε σχολές : η Ελένη  (ψυχή) ευρίσκεται διά του λόγου ο οποίος ως ξίφος νικά την φαινομενικότητα χάριν του Είναι.(η πορεία προς το β΄ενικό (σκοπός σου εσένα) μας θυμίζει τις αποστροφές προς τον Πάτροκλο, είναι επαφή του Θείου με τον άνθρωπο, διάλογος αληθείας και πορείας η παραγωγή δημιουργικού οντολογικού λόγου, ο άνθρωπος διά του ξιφίου λόγου νοιώθει ότι τον επισκέπτονται επί τούτου δυνάμεις πλάσης λόγου δημιουργικού και αποφασιστικής πορείας).

Γ.Η υπόρρητη έννοια του κειμένου.

Διά των λέξεων μεταφέρονται όλες εκείνες οι οντολογικές δυνάμεις οι οποίες ως ιδέες και  αξίες καθιστούν το Λόγο αρχηγέτη  της ζωής των ανθρώπων διότι με βάση αυτές (δια της παιδείας) ζούν και κινούνται οι άνθρωποι: ο Λόγος πρέπει να είναι αποφασιστικός και να προχωρεί στονκόσμο του ωραίου κόβοντας αποφασιστικά  κάθε σχέσημε τα πάθη και την άγνοια, ο λόγος είναι υπέρβαση.  Για αυτό και ο οργισμένος Αχιλλεύς έχει λόγο ως μαχαίρι διότι καλείται γρήγορα να μετοικήσει ές Όλυμπον, ο λόγος ως Αχίλλειος οργή και Οδυσσεϊκός νόστος αποκτά αξία επιστροφής και νόστου, ο λόγος ως πολεμιστής, αλλοιώς καθίσταται εμμενήςλόγος της Καλυψούς.

Δ. Το προσωπικό μας σχόλιο (η συναισθηματικότητα του Υποκειμένου):

Εν αρχή ήν  ο Λόγος, ο λόγος ως μάχαιρα και ξίφος το οποίο κόβει κάθε γόρδιο δεσμό αγνοίας και κακής εξάρτησης η οποία εμποδίζει τον ατομικό νόστο του ανθρώπου προς την Ιθάκη του: ο Άνθρωπος συναισθάνεται τη δύναμή του , την έλλογον δύναμίν του να μην υποτάσσεται διότι έχει το πύρ του αειζώου λόγου εντός του, αυτογνωρίζει τον νόστο του (το βασικότερο μήνυμα της  Οδυσσείας είναι ότι ήξερε την επιστροφή του ο Οδυσσέας) ο λόγος είναι η ήδη υπάρχουσα επιστροφή μας στην Αλήθεια του Εδώ, στην συμπαντική γνωστή Πατρίδα μας, χωρίς να πρέπει ο  λόγος να μετατραπεί σε όργανο ετεροελέγχου και κακής ενασχόλησης με τα φαινόμενα (σπήλαιο πλατωνικό: ): ειδικά στη σημερινή ψηφιακή εποχή δεν πρέπει ο λόγος να χάσει τη συμπαντικότητά του και να καταστή ένας απλά εργαλειακός λόγος life stye ικανοποίησης κατωτέρων ενστικτωδών αναγκών.

Βασίλειος Μακρυπούλιας,  φιλόλογος.