Το ερμηνευτικό σχόλιο στα Αρχαία Ελληνικά από μετάφραση.

 

Το ερμηνευτικό σχόλιο στα Αρχαία Ελληνικά από μετάφραση.

Ο Ελληνικός κόσμος είναι κόσμος Αρχών, Σκοπών, Συνεχείας, συγκεκριμένης τελεολογίας. Αποτελεί συγκεκριμένο δόμημα μέσα στο χαοτικό πέρασμα του χρόνου, άξιο αναφοράς και μίμησης. Εάν θυμηθούμε την Αρχή του και τη συνέχειά του, αλλά και την εξέλιξή του, θα καταλάβουμε ποιες ιδέες και αξίες τον διέπουν και τον καθορίζουν και τον εξηγούν.

Ο Ησίοδος αντιμετώπισε ένα θεμελιώδες πρόβλημα: Υπήρχε Νύκτα και κανείς δεν μπορούσε να συνδέσει την Ημέρα με τη Νύκτα: θα πρέπει να καταλάβουμε ότι η Νύκτα υπερίσχυε, ο Ησίοδος έκανε την απέλπιδα προσπάθεια η οποία ποιητικώς απέδωσε. Πρό της Νυκτός υπήρξε το Χάος , το Έρεβος, ο Ησίοδος παρακολούθησε την εναλλαγή Ημέρας και Νυκτός και είπε ότι η Ημέρα και η Νύκτα είναι από την ίδια δελφύδα (μήτρα) είναι αδελφές ψυχές, παιδιά του Ερέβους: σημαντική στιγμή του Ελληνικού πνεύματος: το καλό και το κακό, το ωφέλιμο και το βλαβερό, είναι αδέλφια από την ίδια πηγή της χαοτικής φυσικής δύναμης, για αυτό και το ταξείδι του Οδυσσέως είναι  ένα άτερμον ταξείδι διαδοχής καλού και κακού (κακοί μνηστήρες καλός Οδυσσέας): ο Σωκράτης προσπάθησε να το αντιμετωπίσει ανακαλύπτοντας ένα μέγεθος το οποίο προϋπήρχε αλλά  για πρώτη φορά δραστηριοποιήθηκε σε ανθρώπινο επίπεδο ,το Λόγο. Ο Σωκράτης ηύρε έτοιμα πολλά από τους προσωκρατικούς, ποιητές και φιλοσόφους: ο Λόγος  του ήταν Λόγος για έναν κόσμο ο οποίος είχε δομηθεί από τον Όμηρο: τρείς δυνάμεις περιβάλλουν τον κόσμο μας: η δύναμις, η Σοφία, η Πληροφορία: Ολίγοι κατάλαβαν ότι μέσα από την Ομηρική κοσμοθεωρία αντικαθίσταται ο ουρανός από τη δύναμη, η θάλασσα από τη Σοφία, η δύναμη του Ανθρώπου είναι η ενημέρωση (Ερμής και Δίας και Αθηνά).

Ο Ανθρώπινος νοήμων Οδυσσέας κτίζει ( ο όρος ανήκει στον Χάϊντεγγερ) το υπόλοιπο σύμπαν με ανθρώπινα υλικά: η κίνησις (νέομαι) μαζεύεται στο Νού (νέομαι=κίνησις) και άρα υπάρχει ένα  μέγεθος στον άνθρωπο το οποίο αντιλαμβάνεται την κίνηση με ιδέες και αξίες ώστε να μορφωθεί από τις εμπειρίες του νοητικού ταξιδιού: είναι ο νούς. Ο νούς είναι η εσωτερική κίνησις του ανθρώπου, τοποθετήθηκε στο κεφάλι  για να επικοινωνεί με τα μάτια, σε άλλους ήταν στην καρδιά: σταδιακά ο άνθρωπος κινείται με το νού, ο Οδυσσέας διδάσκει ότι με το νού επιστρέφουμε εκεί που ανήκουμε (Ιθάκη) άρα είναι γνωστή η  Πατρίδα μας: στην πορεία χωρίζουμε το καλό (Φαίακες, Αίολος, Αυτογνωσία του Άδου κ.λ.π) από το κακό (Κίρκη, πάθη, Σειρήνες, καλό και κακό (Σκύλλα και χάρυβδη κ.λ.π): Ο Οδυσσέας πολύ προ του Σωκράτους έκοψε τον κόσμο σε καλό και κακό, ο Πολύφημος ως αντιδιαλεκτικότητα του ενός οφθαλμού είναι κακό, ο Οδυσσέας βλέπει και ως άνθρωπος και ως φίλος της Σοφίας Αθηνάς (έχει δύο οφθαλμούς): άρα όταν τελικά σκοτώνει τους μνηστήρες ο Οδυσσέας έχει δημιουργήσει έναν κόσμο τον οποίο συναντούμε στο Πλατωνικό Συμπόσιο: η δύναμις του Όλου διά της Σοφίας επισκέπτεται τους ανθρώπους, οι οποίοι κυνηγούν το καλό της επιστροφής μέσα σε ένα κόσμο νοητικής  και αξιακής κίνησης.

Ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια και όχι μόνο, έκανε το παραπάνω βήμα: δεν μας ενδιαφέρει ο κόσμος ως φυσική παραμυθητική κίνηση: θέλουμε διά της ιδέας και της αξίας του Λόγου να δομήσουμε την καινή φύση διά της επιμελείας της διδαχής και της μάθησης: η στιγμή είναι σημαντικοτάτη: ο άνθρωπος φεύγει από το φυσικό περιβάλλον ως ενορατική παρατήρηση και βλέπει τα πάντα διά της  Ιδέας η οποία ζεί από το φέρει τον κόσμο ως παράσταση στο νού μας: ενώ ο παγανιστής παρατηρεί και παρασύρεται από τις συμπαντικές δυνάμεις ο Πλατωνικός και Αριστοτελικός άνθρωπος φέρει το ύδωρ και το πύρ και τον αέρα και τη γή στο νού του, τις μεταπλάθει σε παραστάσεις καλού , κόσμου, δομής, ιδιοτήτων, ιδεών και αξιών, φεύγει από αυτές και με αυτές δομεί: τι δομεί: ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης μετατρέπουν τη φύση σε πόλη, τις δυνάμεις των τεσσάτων στοιχείων των προσωκρατικών σε αρετές, τη δύναμη του φιλοσόφου μέσα στη φύση σε δύναμη του πολίτου μέσα στην πόλη: η νοησιοκρατική φιλοσοφία του Πλάτωνος και του Αριστοτέλους ενσωματώνει τον άνθρωπο ως πολίτη μέσα στην πόλη: ο νόμος αντικαθιστά τη φυσική αναρχία, ο πολίτης με το νού του αντικαθιστά το φυσικό άτομο της συμπαντικής κίνησης αχανών αλόγων δυνάμεων, η πόλις γίγνεται οργανωμένη φύσις με αρετές και ηθικές τελεολογικές κινήσεις. Όλα εισέρχονται σε μία σειρά: ο ήλιος είναι νόηση, η θάλασσα συαισθήματα, η γή πράξεις, ο ήλιος είναι νού, η θάλασσα ψυχή η γή σώμα; Ο άνθρωπος είναι πλέον νούς και ψυχή και σώμα, ο νούς διά της σοφίας η ψυχή  διά της ανδρείας ενσωματώνει τις ιδέες του καλού και δεν φοβείται στην σωφροσύνη των πράξεων του σώματος. Ο ΠΛάτωνας δεν φοβείται και το τελικό βήμα: χωρίζει τα πάντα σε τρία μέρη (λογιστικό (βασιλείς φιλόσοφοι) θυμοειδές (επίκουροι πολεμιστές) και επιθυμητικό (εργάτες))η ισορροπία αυτών είναι η δικαιοσύνη; Ο Σωκράτης κλείνει το πλείστον του διαλόγου με το : τα εαυτού πράττειν:το Σωκρατικό υποκείμενο είναι δεν έχει πόλη κράτος (για αυτό και οι Αθηναίοι έδωσαν το κώνειο στο Σωκράτη) και βλέπει τα πάντα μέσα από τους οριστικούς και επαγωγικούς λόγους  του καθολικού λόγου και Νοός και Ηθικής πράξης: η Πατρίδα αντικαθιστά τη φύση ο πολίτης το φυσικό άνθρωπο:ο Σωκρατικός άνθρωπος διά του καθολικού νοός είναι πολίτης του ενός λογικού οικουμενικού κόσμου:  ο Αριστοτέλης ολοκληρώνει τον Σωκρατικό άνθρωπο: στα Μεταφυσικά ο κάθε άνθρωπος γίγνεται ουσία: άρα ο κάθε άνθρωπος μαζί με όλους τους ανθρώπους ως ουσίες δημιουργούν την πόλη με σκοπό την αρετή, την αυτάρκεια και την ενδελέχεια της ευδαιμονίας: έχει  ανατείλει ο αιώνας του ελλόγου ανθρωποκεντρισμού.

Οι Στωϊκοί ολοκληρώνουν το πνευματικό οικοδόμημα των Πλάτωνα και Αριστοτέλους: όλος ο κόσμος είναι ένα οίκημα και όλοι οι άνθρωποι διέπονται από τις επιταγές του αρχιτέκτονος λόγου. Ο οποίος διά της πρόνοιάς του καθορίζει τα πάντα, είναι πάσχων ο λόγος διότι ο άνθρωπος υποπίπτει σε πολλά δύσκολα πάθη και προκλήσεις, αλλά είναι και ενεργών διότι ο άνθρωπος διά του λόγου επιστρέφει στο δικό του ατομικό κόσμο του οντολογικού νόστου του όπου ανήκει.

Εφαρμογή όλων αυτών στις ερμηνευτικές ερωτήσεις των Πανελληνίων εξετάσεων του 2023 στο μάθημα των Αρχαίων  Ελληνικών κειμένων.

Ερώτηση: (επί των θεμάτων): Να παρουσιάσετε τα χαρακτηριστικά του φανταστικού «Υπερανθρώπου» όπως αυτά περιγράφονται στο 2ο απόσπασμα του Αριστοτέλη και στο απόσπασμα του Ανωνύμου Ιαμβλίχου.

Ερμηνευτική  απάντηση: Σύμφωνα με την κουλτούρα του νοησιοκρατικά εμπειρικού Αριστοτέλους ο άνθρωπος ως ουσία αποτελείται από μορφή και είδος. Η μορφή του καθορίζεται από τις επιταγές του νοός, ο άνθρωπος φέρει τις επιταγές του νοός, τις σκέψεις, τις αρετές, την ενδελέχεια του ηθικού και τελεολογικού σκοπού. Το ανθρώπινο είδος είναι έλλογο, καθορίζεται από τη δύναμη ο νοήμων άνθρωπος ως σύνολο ιδεών και αξιών να τις πραγματώνει ηθικώς ατομικώς και ως πολίτης στην πόλη.  Ο λόγος  είναι κοινος και  καθολικός: ο Αριστοτέλης ουσιώνει τον άνθρωπο και τον εξισώνει ως έννοια έναντι του λόγου, άρα όλοι οι άνθρωποι μπορούν  να σκεφθούν και να πράξουν το αγαθό: στα μεταφυσικά σημειώνει ότι πάντες οι άνθρωποι είναι ουσίες μορφής και είδους: άρα όλοι μπορούν να συμμετάσχουν στις διεργασίες του λόγου οι οποίες διά της παιδείας διαβιβάζονται από γενεά σε γενεά. Άρα ο Άριστοτέλης ως υποστηρικτής του κοινού πολιτικού λόγου απορρίπτει κάθε έννοια υπερανθρώπου , ο υπεράνθρωπος είναι μέγεθος το οποίο σφετερίζεται το κοινό του λόγου άρα απορρίπτεται εν τοις πράγμασι, διότι όλοι είναι υπεράνθρωποι ως συμμετέχοντας στον κοινό λόγο.

Δική μας ερώτηση: (επί των κειμένων του Αριστοτέλους): γιατί ο Αριστοτέλης  θεωρεί ότι η πόλις μπορεί και έχει ένα και μόνον σκοπό; Πώς μπορεί ο άνθρωπος να φθάσει στην αυτάρκεια; Πώς εννοείται η αυτάρκεια;

Απάντησις: ο Αριστοτέλης συνεχίζοντας την Πλατωνική νοησιοκρατία θεωρεί ότι άπαντες οι άνθρωποι ενώνονται ενώπιον της κινήσεως του Αγαθού: άρα όλοι κινούνται με βάση  τις αρετές και τις αξίες του υπερτάτου αγαθού: εξάλλου και η ποιοτική του κίνηση αυτό εννοεί: όλοι κινούνται προς το πρώτο κινούν ακίνητον: επειδή οι δυνάμεις του Νοός έρχονται προς όλους άρα όλοι περιέχουν τις δυνάμεις του λόγου: η πλατωνική αναμνηση στον Αριστοτέλη καθίσταται εμπειρική ηθική καθ΄έξιν μάθηση: οι άνθρωποι μπορούν να εξωτερικεύσουν τις ιδέες μέσα από την επανάληψη του καλού και του αγαθού, ώστε αυτή η επανάληψη να δομησει την ηθικη ανθρωπίνη φύση. Ο Αριστοτέλης επιχείρησε το αδιανόητο: κατά λογικό τρόπο ένωσε τον άνθρωπο με την ψυχή της  φύσης διατηρώντας τη φυσική λογική του ανθρώπου ο οποίος μπορεί διά της συνειδητής επανάληψης των καλών ελλόγων πράξεων να δικαιολογήσει την έλλογο φύση  του. Η αυτάρκεια νοείται ως πλησμονή και ισορρόπηση όλων των δυνάμεων  εντός και εκτός του ανθρώπου οι οποίες εξισορροπούνται διά των αρετών και των ηθικών επαναλαμβανομένων πράξεων καθιστώντας τον πολίτη αυτάρκη: μόνον ο πολίτης στην υπεραγορά αξιών και καλών ιδεών της ελλόγου πόλεως  έχει όλα εκείνα τα έλλογα συστατικά ώστε να προοδεύει στην αρετή , εξελισσόμενος σε άνθρωπο ο οποίος ως μορφή ικανοποιεί τις κληρονομηθείσες νοητικές και ηθικές δυνάμεις , ως είδος επιστρέφει στον κόσμο του αγαθού (είδος το σύνολο των ιδεών κορυφαία η ιδέα του αγαθού) άρα ουσιώνεται ως δύναμις έλλογης επιστροφής στον κόσμο του πρώτου κινούντος ακινήτου. Η αυτάρκεια της πόλεως νοείται ότι η πόλις παρέχει όλα εκείνα τα αγαθά (νοητικά και ηθικά) προκειμένου ο άνθρωπος ως ουσία να είναι ενδελεχής, έν  τέλος έχει: την πορεία προς τον υπερουράνιο κόσμο του αγαθού.

Βασίλειος Μακρυπούλιας, φιιλόλογος.