Η έννοια της παιδείας στον Όμηρο.

 

Η  έννοια  της  παιδείας  στον  Όμηρο.

Η Ομηρική παιδεία στον κόσμο της Ιλιάδος και της Οδύσσειας  αναλύεται μέσα στο ευρύτερο κόσμο των θεών και μόνον κατά αυτόν τον τρόπο κατανοείται. Η Ομηρική παιδεία αναλύεται ανάμεσα στις συμπαντικές δυνάμεις και στο Υποκείμενο, υλοποιείται με βάση τον ατομικό αγώνα, την κίνηση, την  προΰπαρξη της πράξης έναντι της σκέψης. Η Ομηρική παιδεία είναι μία ανεστραμμένη παιδεία (ομοιά της είναι η εικονική σημερινή ψηφιακή παιδεία) διότι δεν ξεκινά από δεδομένες ιδέες, από προϋπάρχουσες ιδέες, αλλά όλα γεννώνται (ως ιδέες και πράξεις) μέσα από τα δεδομένα της περιπλάνησης (ο Οδυσσέας ανακαλύπτει τη σκέψη της εγκράτειας όταν τυφλώνει τον Πολυφημο, αυτή δεν προϋπάρχει αλλά γεννάται εκείνη τη στιγμή, διότι εάν προϋπήρχε θα είχαν σωθεί και οι  σύντροφοι του Οδυσσέως στο νησί του Ηλίου).

Η Ομηρική παιδεία είναι αρχέγονος ανταλλαγή συμπαντικών δυνάμεων με το νοούν και πράττον υποκείμενο: Είναι θεατρική (διότι στηρίζεται στο γεγονός ότι το σκεπτόμενο Υποκείμενο εξήλθε του οντολογικού κύκλου, δεν είναι χαμένο μέσα στη Ποσειδώνεια θαλλάσσια και ατέρμων οντολογική πορεία, αλλά εξήλθε της οντολογικής πορείας και θέλει να χαράξει τη δική του πορεία μέσα στο αχανές Όν: για αυτό και ο Ποσειδών είναι ο μεγάλος εχθρός: θέλει να ξαναβυθίσει το νοούν υποκείμενο στο χάος της εσωτερικής οντολογικής πορείας χωρίς να  μπορεί το Υποκείμενο ως εξωτερικότητα και με βάση τις δικές του εμπειρίες να κτίσει τον κόσμο ιδεών και αξιών και πράξεων). Είναι δραματική: ο Οδυσσέας δημιουργεί ιδέες και χαρακτήρα πρώτα μέσα από τη δράση: Απουσιάζει όμως το σημείο της μίμησης: ο Οδυσσέας δεν μιμείται κανέναν διότι αυτοαποφασίζει τη δημιουργία του νοουμένου και αξιακού χαρακτήρα. Όταν αντιστέκεται στην Κίρκη και δημιουργεί το χαρακτήρα του νοουμένου ανθρώπου ο οποίος επιλέγει τον κόσμο της νοητικής συνέχειας και όχι της ακινησίας των παθών ο Οδυσσέας δεν μιμείται κάποιον άγιο ή όσιο απλά επιλέγει την οδό της ανθρωπίνης συνεχείας. Άρα η Ομηρική παιδεία είναι βαθύτατα ανθρωπιστική και ανθρωποκεντρική, λείπει το Αριστοτελικό στοιχείο της τραγωδίας (έστιν ούν τραγωδία μίμησις πράξεως) ο Οδυσσέας καθοδηγείται όχι από δάσκαλο ή άνθρωπο αλλά από την οντολογική συνέχεια της νοστίζουσας επιστροφής στο τόπο όπου ανήκει: δάσκαλος είναι η εσωτερική οντολογική φωνή μέσα του υπό την μορφή της Σοφής Αθηνάς η οποία τον κατευθύνει: υπό την έννοια αυτή προλογίζει ο Όμηρος την εσωτερική μαιευτική μέθοδο του Σωκράτους, επίσης αποτελεί παράδειγμα για εμάς να ακολουθήσουμε τη βαθυτάτη εσωτερική φωνή μέσα μας προχωρώντας προς το οντολογικό τοπίο όπου ανήκουμε.

Άρα η εσωτερικότητα είναι ο δάσκαλος του Οδυσσέα, η εσωτερικότητα η υποκειμενικότητα είναι η αλήθεια, και κατά αυτόν τον τρόπο προλογίζει την υπαρξιακή φιλοσοφία του Κίρκεγγωρ, διότι όπως και οι υπαρξιστές δεν θέτει ο Οδυσσέας πρώτα την ιδέα και έπειτα την πράξη: η ύπαρξη ως πορεία δημιουργεί ιδέες και πράξεις, η εσωτερικότητα και η υποκειμενικότητα του Οδυσσέα είναι η αλήθεια: από αυτήν την άποψη η Ομηρική παιδεία θέτει τους Θεούς ως οδηγούς διά των συμπαντικών δυνάμεων που αντιπροσωπεύουν προς τον οντολογικό χώρο όπου ανήκουν οι άνθρωποι.

Η Ομηρική παιδεία δεν έχει δάσκαλο διότι ο δάσκαλος είναι μέσα στους Ήρωες και η Αλήθεια είναι η ικανότητα συνεχούς κινήσεως προς τον τόπο όπου ανήκουν οι Ήρωες: για αυτό ο αληθινός στον Όμηρο είναι ο ατρεκής, αυτός ο οποίος δεν τρέμει αλλά συνειδητά οδεύει προς τον τόπο του. Ο Αχιλλέας γνωρίζει ότι θα αναβεί στον Όλυμπο, στον Άδη γνωρίζει ότι ο Άνθρωπος είναι δύναμις εντός και εκτός σώματος, μέσα σε ένα κόσμο ο οποίος περιβάλλεται από τον Ωκεανό της συνεχείας , ο οποίος μέσα από την  περιπλανητική κίνηση θα σπάσει και θα ακολουθηθεί: άρα η Ομηρική παιδεία δεν είναι ακίνητη, στατική, νοητική: είναι βαθύτατα οντολογική, αυτοεμπειρική, κινητική, δυναμική (ούτε σκέπτεται ούτε πράττει ανακαλύπτει τα χρυσά μήλα της περιπλάνησης και από εκεί υιοθετεί ιδέες και πράξεις): δεν έχει καμμία σχέση με την αντιοντολογική παιδεία του Πλάτωνος και του Σωκράτους οι οποίοι ως μη κινούμενοι στο χαοτικό όν διά του νοός προσπάθησαν επαγωγικώς να περιχωρήσουν  ως ιδέες το σύμπαν στο ανθρώπινο μυαλό.

Η Ομηρική παιδεία αγνοεί τις καθολικές ιδέες και πράξεις, εκτός και αν ο Έκτορας τις ανακαλύψει (ανακαλύπτει την έννοια της αιωνιότητας και της υστεροφημίας όταν ήδη ως αρχηγός των Τρώων βλέπει ότι μπορεί να τις πραγματώσει,δεν θα ένοιωθε ως αμαρτωλός εάν έπαιρνε την Ανδρομάχη μακριά αλλά μέσα από τον πόλεμο επιλέγει, όπως και ο Οδυσσέας αγνοεί την κίνηση διά μέσου των αντιθέτων (διαλεκτικό μεγαλείο) αλλά την κατανοεί όταν συναντά τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη. Η Ομηρική παιδεία λοιπόν ουδεμία σχέση έχει με την μετέπειτα παιδεία του εμμενούς και καθιστικού σχολείου το οποίο ξεκινά από καθολικές ιδέες οι οποίες διά της παιδείας πρέπει να πέσουν σε όλα τα μαθητικά κεφάλια μετατρεπόμενες σε αξίες ζωής.

Άρα η Ομηρική παιδεία στηρίζεται στην κίνηση, στην οντολογική συνέχεια, μέσα στο χάος ο Οδυσσέας έχει ως παραδείγματα τις μορφές: η Ομηρική παιδεία λοιπόν στηρίζεται στο Υποκείμενο, στις συμπαντικές δυνάμεις υπό τη μορφή θεών, στις μορφές των όντων οι οποίες κρύπτουν ιδέες και πράξεις (Σειρήνες, Κύκλωπας κ.λ.π): Άρα η Ομηρική παιδεία μέσα στο άπειρο χάος ξεκινά από αυτό: δεν  υπάρχουν προκαθολικές ιδέες και αξίες: όλα είναι οντολογική κίνησις, η Ομηρική παιδεία είναι επιλογή  δυνάμεων οι οποίες θα δομήσουν το ανθρώπινο Υποκείμενο, για αυτό και είναι βαθύτατα ανθρωποκεντρική: σε  αντίθεση με την αντιοντολογικότητα του Πλάτωνος και του Αριστοτέλους η Ομηρική ιδέα της Ομηρικής παιδείας δεν νοεί την Ιδέα ως αφαίρεση σκέψεων   αλλά ως σύνθεση πράξεων: επειδή ο Οδυσσέας τα καταφέρνει με την Κίρκη δημιουργεί την ιδέα της σύνεσης και της εγκράτειας: ενώ ο Σωκράτης στο Θεαίτητο δημιουργεί την ιδέα της γνώσης επειδή αφαιρετικά διαβλέπει ότι οι απόψεις για τα φαινόμενα διίστανται, ο Οδυσσέας πράττει και  δημιουργεί Ιδέες ενώ ο Σωκράτης σκέπτεται και δημιουργεί ιδέες: η Ωραία Ελένη δημιουργεί την ιδέα της Ωραιότητας ως κάτι άγριο, επίμοχθο, πνευματικό, οργιώδες  μέσα από τον πόλεμο και όχι μέσα από την εμπειρική παρατήρηση του Αριστοτέλους. Για αυτό η Ομηρική παιδεία δεν είναι καθολική, δεν διδάσκεται στα σχολεία, δεν είναι πνευματική, δεν έχει δάσκαλο, είναι βαθύτατα ατομική και αυτομιμητική: όποιος θέλει καλείται να μορφωθεί μέσα στο Όν με τον τρόπο του Οδυσσέως και του Αχιλλέως.

Η Ομηρική παιδεία είναι ελεύθερη, είναι μία διαρκής αλληλεπίδραση με το οντολογικό χάος μέσα στο οποίο κινείται ο Άνθρωπος: είναι Ανθρωποκεντρική στη βάση ότι επιλέγει όχι ιδέες και πράξεις (αυτές δημιουργούνται από τις πράξεις και τα κλέη  των ηρώων) αλλά ο Άνθρωπος μέσα στο αχανές σύμπαν (δεν υπάρχει η κλειστότητα του σχολείου όπου το πνεύμα είναι ο μοναδικός σύνδεσμος του ανθρώπου με το όλον) αλληλεπιδρά με τις χαοτικές συμπαντικές δυνάμεις οι οποίες κινούνται στο όν.

Η Ομηρική παιδεία έχει εξαιρετική σειρά: στηρίζεται στις συμπαντικές αρχές του πολέμου, της κίνησης, της επιστροφής, της αυτοδόμησης του προσώπου και της μορφής μέσα στο αχανές όν: Μέσα στον τρωϊκό πόλεμο, στη γιγαντομαχία περί την ουσίαν (εάν η γιγαντομαχία και η τιτανομαχία εδημιούργησαν τους θεούς τώρα ο τρωϊκός  πόλεμος  δημιουργεί τον άνθρωπο) η Ομηρική παιδεία επιλέγει από το μαγειρείο του σύμπαν τις παρακάτω δυνάμεις: σοφία (Αθηνά) δύναμιν βουλήσεως (Δίας) επικοινωνία του ουρανού και της γής (Ερμής): αρνείται το βύθισμα στο χάος (Ποσειδών) αρνείται την ερωτικη αποχαύνωση (Αφροδίτη) αρνείται την επαρση και τη λήθη (Καλυψώ).

Άρα η Ομηρική παιδεία είναι όχι διδασκαλία ανάμνησης, ή επιβολή προτύπων, δεν κινείται στο χθέα και στο αύριο αλλά στο τώρα: η Ομηρική παιδεία είναι ένα διαρκές παρών: ο χώρος της δεν είναι το πλατωνικό σπήλαιο,ούτε η λίμνη της Τιβεριάδος: δεν υπάρχει δάσκαλος να δώσει και μαθητής να λάβει: ο χώρος της είναι το αχανές σύμπαν, το υποκείμενο αλληλεπιδρά με τις ήδη υπάρχουσες συμπαντικές δυνάμεις, οι οποίες δεν μαθαίνονται αλλά επιλέγονται: άρα η Ομηρική παιδεία δίδει (διδάσκει) αλλά ως μάθηση δεν θεωρεί την πνευματική κατανόηση αλλά τη  βίωση των επιλεχθεισών δυνάμεων. Η Ομηρική παιδεία είναι η βίωση του επομένου, η ετοιμασία της επιστροφής.

Το ερώτημα είναι γιατί ο Όμηρος αρνείται την Αφροδίτη και τον Άρη και επιλέγει το Δία και την Αθηνά. Η απάντησις δεν μας δυσκολεύει: ένας άλλος Όμηρος είχε επιλέξει αυτούς τους θεούς, τώρα είχε έλθει η στιγμή της Αθηνάς, του Διός  του  Ερμού: άρα η Ομηρική παιδεία είναι κοσμοπλαστική: σε αυτή την οντολογική στιγμή δεν επιθυμεί τον Έρωτα και τον Πόλεμο: ο  Όμηρος τους χρησιμοποιεί στην παιδεία του στο ετοιμαστικό στάδιο του πολέμου: είναι όργανα δημιουργίας χαρακτήρα: ο άνθρωπος πολεμά, ενώνει τα κομμάτια του (έρωτας) και οδηγείται στο νοητικό και βουλητικό  Εγώ: άρα η  Ομηρική παιδεία χρειάζεται τον πόλεμο ως επιλογή οντολογικών δυνάμεων οι οποίες ερωτικά συνενώνονται και ετοιμάζονται για το Εγώ: η Αφροδίτη στην Ιλιάδα βοηθεί τον Πάρι, ο Άρης βοηθεί τους Τρώες: είναι οι αντίπαλοι: η  Ομηρική παιδεία βοηθεί το άτομο μέσα από το Άλλο να επιλέξει δυνάμεις.

Αλλά η Ομηρική παιδεία δεν μένει σε αυτό το ετοιμαζόμενο στάδιο του πολέμου και του έρωτος: δεν είναι αρνητική είναι βαθύτατα θετική: ετοιμάζει τον κόσμο του νοήμομος υποκειμένου το οποίο σταματά τον πόλεμο και τον Έρωτα ως άλογες δυνάμεις δημιουργίας αντιπάλων (Άρης) και συνένωσης αυτών (Αφροδίτη): για αυτό ο Τρωϊκός πόλεμος παύει με τον Οδυσσέα: τώρα έρχεται η κίνησις (Ερμής) η βούληση (Δίας) και η Σοφία (Αθηνά) του νοήμονος Υποκειμένου: ο κόσμος της σκέψης και πράξης των σοφών και πρεπουσών κινήσεων θα είναι κόσμος νόστου, ειρήνης, που θα στηρίζεται στο νοήμον υποκείμενο της επιστροφής, της δημιουργίας, της ανθρωπίνης ταυτότητας, στο υποκείμενο το οποίο δημιουργικά θα σκέπτεται θα κινείται θα πράττει.

Γι αυτό η Ομηρική παιδεία στηρίζεται στον αγώνα του Άρη και της Αφροδίτης, αλλά στην ειρηνική κίνηση επιστροφής του Δία της Αθηνάς και του Ερμού. Ο Άρης δημιουργεί αντιπάλους, η Αφροδίτη ερωτικά τους ενώνει: ο Οδυσσέας  επολέμησε, έμαθε τον εαυτό του μέσα από τους Άλλους, πολεμικά έλαβε και πήρε όσα ερωτικά ένωσε τον εαυτό του (μέσα από τους αντιπάλους του πήρε το στοιχείο του αγώνα, του σεβασμού, της αφοβίας, της νίκης): τώρα όμως το ανθρώπινο υποκείμενο πρέπει να κτίσει: άρα η Ομηρική παιδεία στηρίζεται σε μία αρνητική και μία θετική κίνηση: η αρνητική είναι ο τρωϊκός πόλεμος όπου δημιουργούνται φαντασιακοί άλλοι οι οποίοι πρέπει να πλησιασθούν διά του πολέμου (υπαρξιακή αυτοέρευνα) οι άνθρωποι επιλέγουν τι θα κρατήσουν από τους άλλους (την ανδρεία και τη δύναμη) ερωτικά προσαρμόζουν (Αφροδίτη) όλα τα αποκτηθέντα χαρακτηριστικά του πολέμου: ο χαρακτήρας δημιουργείται.

Τώρα όμως δεν πρέπει να κινηθεί αρνητικά (όπως έγινε στον Τρωϊκό πόλεμο ο οποίος δείχνει την προσπάθεια του ανθρώπου να λάβει μέσα από την αναίρεση του άλλου) αλλά θετικά μέσα από την κίνηση προς τον κόσμο όπου ανήκει ο άνθρωπος: αυτός ο κόσμος θα είναι δύναμις (Δίας) σοφία (Αθηνά) και πληροφορία γνώση (Ερμής): άρα λοιπόν: η Ομηρική παιδεία είναι ο τρόπος κατασκευής ενός κόσμου ο οποίος θα στηρίζεται σε ένα νοήμον υποκείμενο το οποίο θα γνωρίζει ποιες δυνάμεις τον βοηθούν στην επιστροφή στον κόσμο του και στη δόμηση της ανθρωπίνης ταυτότητάς του και ποιες όχι: άρα η Ομηρική παιδεία δομεί τον Άνθρωπο ο οποίος θέλει την οδό του, τον κόσμο του, την Πηνελόπη του και τον Τηλέμαχό του: δεν θελει τις Σειρήνες, τον Πολύφημο, την Κίρκη κ.λ.π. Θέλει να πάει στον Άδη και να φύγει: επιθυμεί όχι για πάντα των  Φαιάκων και δεν αντέχει τους μνηστήρες, επίσης υπενθυμίζει στην Καλυψώ ότι είναι άνθρωπος και πρέπει να υπάγει στους ανθρώπους:

Άρα η  Ομηρική παιδεία είναι επιλογή δυνάμεων οι οποίες είναι σκοποθετικές διότι στοχευουν στην επιστροφή στον κόσμο του υποκειμένου ο οποίος είναι κόσμος ταυτότητας και χαρακτήρα: η Πηνελόπη είναι η Ειμαρμένη η οποία υφαίνει το ύφασμα της ζωής, χαρακτηρίζει τη ζωή του Οδυσσέα, ο Τηλέμαχος επίσης φωτιζόμενος από την Αθηνά επιλέγει την ωρίμανση και τις αρετές της ανδρείας και της γενναιότητας. Άρα η Ομηρική παιδεία είναι η γενεσιουργός αιτία του σοβαρού νοήμονος και ηθικού υποκειμένου συγκεκριμένης οδού νόστου και κόσμου και πατρίδος: Επειδή η Πατρίδα η Πηνελόπη και ο Τηλέμαχος θα εμφανισθούν μόνον εάν νικηθεί η μία άποψη των πραγμάτων (Πολύφημος) η παθητική φύση (Ήλιος, Κίρκη) η βύθιση στον αυτοθαυμασμό και αυτογνώση κατά στείρο τρόπο (Άδης) η στείρα ακηδία και απόλαυση (Καλυψώ, Σειρήνες) η Ομηρική παιδεία είναι βαθύτατα κοσμοκεντρική και ανθρωποκεντρική και για αυτό επιλέγει όλες εκείνες τις δυνάμεις οι οποίες θετικά θα δομήσουν Πατρίδα και Οικογένεια, προσωπικότητα και χαρακτήρα και δεν θα  αφήσουν τον άνθρωπο έρμαιο των χαοτικών δυνάμεων (τότε ο Οδυσσέας θα πλησίαζε και θα απολάμβανε τις Σειρήνες οι οποίες θα τον βύθιζαν στο χάος): για αυτό η Ομηρική παιδεία είναι παιδεία αρετών:  η ισορροπία ανάμεσα σε θεούς και ανθρώπους (Αθηνά Τηλέμαχος (ως Μέντης παρουσιάζεται η Αθηνά δεν πρέπει να σπάσουν τα όρια ανάμεσα σε θεούς και ανθρώπους) (Οδυσσέας Καλυψώ (δεν πρέπει να μείνει ο Οδυσσέας για πάντα σε θεά κοντά, είναι άνθρωπος πρέπει να τηρηθούν οι εξισορροπητικες ισορροπίες η Καλυψώ θα καλύψει την αιωνιότητά της με θεούς, ο άνθρωπος ανήκει σε ανθρώπους) ανάμεσα σε ανθρώπους και ανθρώπους (οι μνηστήρες πράττουν κάτι μη πρέπον άρα ως ανισόρροποι θα καταστραφούν): όλη αυτή η ισορροπία θα γεννήσει τις αρετές του Πλατωνικού Πρωταγόρου: σωφροσύνη, σοφία, ανδρεία και την εξισορροπητική αυτών δικαιοσύνη.

Η Ομηρική παιδεία είναι ο δικός μας δρόμος, δεν γενικεύεται, και στηρίζεται στην απόφαση, όπως ακριβώς το υπενόησαν οι Χάϊντεγγερ και Νίτσε. Στην απόφαση της ατομικής μας συνεχείας. Στηρίζεται στην ατομική Ιθάκη και όχι στην δήθεν συλλογική Βασιλεία τωνΟυρανών: η Ομηρική παιδεία στηρίζεται στη μη μαζοποίηση δρόμων και προορισμών και στο ότι δεν ακολουθούμε θεούς αλλά επιλέγουμε τις δυνάμεις τους και εξαφανιζόμαστε στην δική μας Ιθάκη: πρέπει όμως πρώτα να καταλάβουμε ότι οι άνθρωποι δεν έχουμε κοινό προορισμό και κρίση αλλά η ατομική μας Ιθάκη , που μόνον εμείς γνωρίζουμε, θα μας αναγκάσει να πέσουμε στο ατομικό πέλαγος της δικής μας συνέχειας προς την δική μας Ιθάκη.