Φιλοσοφία και Έκθεση Έκφραση.

 

Hκοσμοθεωρητική πορεία του κόσμου και του Ανθρώπου αποτυπώνεται στο μάθημα της Έκφρασης – Έκθεσης, κατά ένα τρόπο θα λέγαμε νομοτελειακό: ας προσέξουμε ότι όλες οι κοσμοθεωρίες είναι και αποτελούν ένα ταξίδι από το δυνητικό Καλό στην επιστροφή στο Καλό διά του Κακού: όπως ανέφερε και ο Κάρλ Πόπερ: ο δρόμος για τον Παράδεισο περνά μέσα από την κόλαση: Στην κοσμοθέαση της παλαιάς διαθήκης την παραδεισένια θεϊκότητα αντικαθιστά η γήϊνη δοκιμασία του πόνου, η οποία κατά εσχατολογικό τρόπο (διά της καθόδου του θεανθρώπου) υπερβαίνεται χάριν της επιστροφής του ανθρώπου στον παράδεισο της βασιλείας του θεού.

Γενικά στα Ομηρικά έπη ανιχνεύεται αυτό το κυκλικό θα λέγαμε σχήμα, το οποίο συλλήβδην έχει επικρατήσει στο μυαλό και στην πράξη όλων: ο Οδυσσέας αφήνει τον παράδεισο της Ιθάκης και οδεύει προς την θέαση της δοκιμασίας της Τροίας όπου θα αναπτύξει εν πόνοις και δυσκολίαις το Νού : επιστρέφοντας στην Ιθάκη αποκαθίσταται και πάλι στην Ιθάκη του δικού του παραδείσου: Εάν προσέξουμε θα διαπιστώσουμε ότι ο Παράδεισος και η κυκλική σε αυτόν επιστροφή, πραγματοποιείται μέσα από σκέψεις, δοκιμασίες, ανεύρεση λύσεων και ηθικών τρόπων: ο άνθρωπος πάντα προσπαθεί να ξεφύγει από το κακό χάριν του καλού.

Αυτή η πορεία υπό τη μορφή : ποια είναι η σημερινή κατάσταση με βάση την κυρία θεματική πρόταση της έκθεσης, ποιες λύσεις υπάρχουν, ποιο είναι το ιδεατό που επιζητεί ο μαθητής μέσα από την έκθεση, αυτή η πορεία λοιπόν είναι η  κρύφια πορεία της έκθεσης.

Ας διαβάσουμε το παρακάτω θέμα έκθεσης: οι σημερινοί νέοι δεν διαβάζουν, σε ένα άρθρο σου σε σχολική εφημερίδα γράφεις ένα κείμενο στο οποίο προσπαθείς να  τους πείσεις ότι θα πρέπει να είναι καλοί αναγνώστες.

Παρατηρούμε την πορεία την οποία παραπάνω αναλύσαμε: η ιδανική κατάσταση της μελέτης (Παράδεισος) αντικαθίσταται από την έλλειψη αναγνώσεως (κακή κατάσταση) ελπίδα επαναφοράς του καλού (Παράδεισος): άρα αναζητούμε: αιτίες, λύσεις, τρόπους, επιστροφή. Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειώσουμε ότι αιτίες επιστροφής στην καλή κατάσταση είναι η γνώση των συνθηκών του νοητού παραδείσου:

Άρα : τι συμβαίνει όταν ο άνθρωπος διαβάζει; Είναι η νοητή κατάσταση, το νοητό τέλειο, το οποίο αντικαθίσταται από την πτώση πρίν τη δυνατότητα επιστροφής στην τελεία κατάσταση του παραδείσου της αναγνώσεως: Σύμφωνα με τις κοσμοθεωρίες ο παράδεισος συγκεντρώνει τα εξής χαρακτηριστικά:

Γνώση

Αυτοπεποίθηση

Αφοβία

Ευτυχία

Αυτοελεγξιμότητα.

Η πτώση του ανθρώπου αποτυπώνεται ώς πόνος, κόπος, άγνοια, αβουλία, έλλειψη αυτοπεποίθησης.

Άρα προσπαθούμε να τονίσουμε την ανάγκη επιστροφής  διά του βιβλίου σε κάτι καλό, μέσα από την ενσυναίσθηση ενός χαμένου καλού, μέσα από την αναγκαιότητα της γνώσης, της ικανότητας να διαπλάσουμε το μέλλον μας, την πληροφόρηση, την πνευματική ευτυχία.Για το πεπτωκός Υποκείμενο και τον πεπτωκότα κόσμο. Το βιβλίο φαντάζει ώς δυνατότητα επιστροφής σε ένα παράδεισο σήμερα όπου θα κυριαρχεί η γνώση, η αυτοπεποίθηση, η ανεξαρτησία που προσφέρει η γνώση και η ηθική, το άνοιγμα στον κόσμο, η αυτενέργεια και η ποικίλη εξέλιξη του ανθρώπου. Μέσα σε μία κοινωνία αρετών και αξιών.

Γενικά τα σχήματα των κοσμοθεωριών είναι αυτά τα οποία χαρακτηρίζουν διηνεκώς το μυαλό και τα επιχειρήματα των ανθρώπων. Οι εκθέσεις των μαθητών είναι η επιχειρηματολογία γιατί θα πρέπει από μία κατάσταση πτώσης να επιστρέψουμε και πάλι σε κάτι το καλό.

Αυτό το καλό σε καθαρά φιλσοοφικόμεταπλατωνικό επίπεδο, χαρακτηρίζεται ώς ακολούθως:

1. Το χάος είναι απορριπτέο, ο Λόγος είναι αυτός ο οποίος θέτει σειρά και κοσμεί την Πόλη και τον Πολίτη.

2. Hπρωτόλεια συμπαντική φύση των προσωκρατικών απορρίπτεται ή τουλάχιστον σμιλεύεται: ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης διά της φιλοσοφίας του Λόγου, του νοός, του ήθους και της πράξης, δημιουργούν την εσωτερική ανθρώπινη φύση, η οποία διακατέχεται από τις αρετές του ανδρείου, της σοφίας, της σωφροσύνης, της δικαιοσύνης, με βάση το καλό και το ωραίο και το ωφέλιμο: μέσα από την επιμέλεια και τη μελέτη και τη διδαχή.

3.Στην ουσία απομακρυνομένη η νοησιοκρατική φιλοσοφία του Πλάτωνος και η εμπειρική φιλοσοφία του Αριστοτέλους από το φυσικό ενορατικό περιβάλλον, αποθέωσε το Λόγο ο οποίος κατασκευάζει την ανθρωπίνη φύση (διά της διδαχής, της μαθήσεως και της επιμελείας): άρα ο Άνθρωπος (κάτι το οποίο συμβαίνει και στο μάθημα της έκθεσης) είναι το σύνολο των:

Ιδεών: καλού, ωφελίμου, ωραίου (καλό ως πράξη, ωραίο ως σκέψη).

Αρετών: σοφίας για το νού, σωφροσύνης για την ψυχή, ανδρείας για το σώμα (όλα μαζί οδηγούν στην δικαιοσύνη):

Ο σκοπός είναι η ενδελέχεια, ο καλός και αγαθός Πολίτης σε έναν κόσμο νοημόνων και ηθικών ανθρώπων ώστε να διατηρηθεί η αποκτηθείσα ανθρωπίνη φύση.

(Μην ξεχνούμε ότι ο Πλάτων συζήτησε για τις έμφυτες γνώσεις και αρετές της αναμνήσεως τις οποίες έχουμε από τον ήδη υπάρχοντα εαυτό μας στον κόσμο των Ιδεών).

Εάν προσέξουμε όλα αυτά ζητούνται από τους μαθητές στο μάθημα της έκθεσης έκφρασης.

Α.Έστω ότι συζητείται ένα θέμα με κεντρικό άξονα την παιδεία και την εκπαίδευση:

Η παιδεία είναι το σύνολο των γνώσεων και των αρετών που έχουμε ως φύση (σύνολο ιδιοτήτων) από την ήδη προΰπαρξή μας στον κόσμο των ιδεών: άρα ο μαθητής μπορεί να εμπλουτίσει τα γραπτά του συζητώντας για την βαθεία κρυμμένη φύση του ωραίου και του καλού μέσα μας, η οποία κρύβει τη γνώση του αγαθού και των αναλόγων αρετών: αυτή είναι η σωκρατική παιδεία, η εξωτερίκευση διά της αρετής της αναμνησθείσης φύσεως (ας θυμηθούμε ότι εν ολίγοις στον Τίμαιο αρνείται την παραδοσιακή εξωτερική διδασκαλική μάθηση ο Σωκράτης λέγοντας : το γάρ ζητείν και μανθάνεινανάμνησις του όλου εστίν):

Η εκπαίδευση είναι η επί της εξωτερικευθείσης παιδείας συστηματοποίηση των νοητικών και ηθικών αρετών , μέσα από την παροχή αυτών διαχρονικά διά των διδασκάλων, βιβλίων, οργανωμένων εκπαιδευτικών συστημάτων, και πάλι όμως με σκοπό τις παραπάνω αρετές για ένα Πολίτη και ένα Κόσμο πλήρη αρετών ηθικών αξιών και καθολικής έλλογης ευτυχίας. Γενικώς η βάση της έκθεσης των μαθητών είναι η βάση των φιλοσοφικών συστημάτων: ο Λόγος.

Ο Λόγος στον Πλάτωνα αλλά και στον Χριστιανισμό νοείται ως μεταφορά αχανών συμπαντικών μεγεθών (σοφίας, βούλησης, εξέλιξης) διά ενός αφηρημένου Νοός προς τον Άνθρωπο (από το θεό προς τον άνθρωπο): είναι ο καιρός της φιλοσοφίας και της θεολογίας. Ο Διαφωτισμός φέρει ένα τέλος σε αυτό το Λόγο  διά της Μεταρρυθμίσεως και της Επιστήμης: αυτή η μετατροπή του Λόγου αναπτύσσεται στα γραπτά των μαθητών: είναι ο λόγος ο οποίος ξεκινά από την αίσθηση, την παρατήρηση, το πείραμα, την ταξιθέτηση, τους νόμους, τη δυνατότητα του ανθρώπου να κτίσει έναν επαγωγικά εμπειρικό ανεστραμμένο κόσμο όπου ο εφηρμοσμένος λόγος θα κυριαρχεί. Άρα ο μαθητής καλείται να αναπτύξει το Λόγο αυτού του είδους:

Πρέπει λοιπόν να επιδείξει:

Καθολικές αρχές

Εμπειρικά δεδομένα

Συμπεράσματα επί της συγκεκριμένης υφής του ανθρώπου και του κόσμου (όλα στηρίζονται στον εφηρμοσμένο κόσμο):

Όλα αυτά συναποτελούν τον κόσμο μέσα στον οποίο πρέπει να κινηθεί ο μαθητής : ο μαθητής μέσα στον κόσμο, της λογικής, της απόδειξης, του νόμου, του κράτους του κοινωνικού συμβολαίου του Ρουσσώ, της αγάπης προς τη Φύση η οποία στους διαφωτιστές απετέλεσε πηγή έμπνευσης των φυσικών νόμων.

Εάν λοιπόν τεθεί  θέμα το οποίο αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο μαθητής θα πρέπει να τα συνδέσει ως έννοια με τον αιώνα της λογικής: κατ΄αρχάς:

Με τα φυσικά δικαιώματα τα οποία θα τα συνδέσει με το επιχείρημα ότι η λογική συνενώνει όλους τους ανθρώπους άρα όλοι οι άνθρωποι θα πρέπει  να απολαμβάνουν των φυσικών δικαιωμάτων, των δικαιωμάτων ζωής και απόκτησης των επικτήτων επιστημονικών, βιομηχανικών και άλλων αγαθών. Επίσης ενώπιον της αποκτηθείσης ανεξιθρησκείας, διάκρισης των εξουσιών, σεβασμού του Άλλου ο μαθητής μέσα από το επιχείρημα της έλλογης κοινότητας αναπτύσσει το θέμα επιχειρηματολογώντας προς ένα κόσμο λογικής διαχείρισης των ανθρώπων και των δικαιωμάτων τους από το κράτος, τους πολίτες, τους ανθρώπους της εξουσίας και της προβολής των νέων  μοντέλων ζωής.

Η φιλοσοφία του Άλλου από τον Σάρτρ έως τον Χάμπερμας, μέσα από τις αναλύσεις του Λεβινάς για τον Άλλο, καταδεικνύει την υπαρξιακή κατά βάση πίστη ότι υπάρχουμε και αυτογνωριζώμεθα μέσα από τη συνεισφορά μας  προς τον Άλλο: ουσιαστικά συμβαίνει μία σημαντική αξιολογική μετατόπιση: η αστική εποχή περιορίζει σε ένα αντιφυσικό περιβάλλον τους ανθρώπους με αποτέλεσμα η αστική συμβίωση να επαναπροσδιορίσει τη θέση του Άλλου.

Ο  Άλλος πλέον σήμερα ενέχει  τη θέση την οποία είχε η Σωκρατική εσωτερικότητα ώστε ο άνθρωπος να αποδείξει ότι είναι ηθικός. Σήμερα όμως στην αστική εξωτερικότητα ο Άλλος είναι απόδειξη της Ηθικής μου ταυτότητας. Άρα ανάλογα πρέπει να αναπτυχθεί και η επιχειρηματική  προβληματική των μαθητών.

Σε ένα αστικό και συνάμα ψηφιακό κόσμο , εικονικής πληροφορίας, ο Άλλος αποδεικνύει το βαθμό της δικής μου ηθικότητας. Άρα σε θέματα που άπτονται εθελοντισμού ο μαθητής θα πρέπει να επιχειρηματολογήσει μέσα από την αναζήτηση του Άλλου  ως αιτία απόδειξης της  δικής μου ηθικότητας. Σήμερα δεν νοείται ή εσωτερικότητα όπως στον καιρό της πρώτης ατομικής φιλοσοφίας. Η αστική εποχή, της πολυκατοικίας και του συνωστισμού, του πλήθους και των μαζών, στηρίζεται στην Ηθική  μου σε σχέση  με τον Άλλο ως εξωτερικότητα: άρα ο Εθελοντισμός επιχειρηματολογείται ως εξής: σε ένα κόσμο όπου οι άνθρωποι ενώνονται σε κοινούς τόπους και τρόπους ζωής η συνεισφορά προς τον Άλλον αποδεικνύει το δικό μου μέτρο ηθικής. Άρα ο Εθελοντισμός με μετατρέπει σε Ηθικό υποκείμενο διότι εξωτερικεύει αρχές και ιδέες και αξίες σε σχέση με τον Ηθικό μου καθρέπτη  (μετρητή της αξίας μου) : τον Άλλον.

Σε κάθε περίπτωση η φιλοσοφία ως διηνεκής επανατοποθέτηση  του ατόμου και της κοινωνίας βοηθεί στην άντληση ιδεών και αξιών τα οποία στη λογική του συλλογισμού μπορούν να παράξουν σημαντικά επιχειρήματα και σκέψεις.

Βασίλειος Μακρυπούλιας, φιλόλογος.