Νέα Ελληνικά κείμενα β ΄γυμνασίου. Άντον Τσέχοφ, Ένας αριθμός.

 

Ο συγγραφέας: σύνδεση με τη φιλοσοφική κίνηση της εποχής του.

Ο Άντον Τσέχοφ (νότια Ρωσία 1860-Γερμανία 1904), είναι ρώσος πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας, από τους κορυφαίους της παγκόσμιας λογοτεχνίας και δραματουργίας των νεωτέρων χρόνων. Ευρίσκεται στην ίδια υπαρξιακή γραμμή η οποία σημαδεύει υπαρξιστές φιλοσόφους του διαμετρήματος του Κίρκεγγωρ, Σάρτρ, Γιάσπερς. Επίσης ευρίσκεται στην ίδια ηθογραφική γραμμή (απότοκη συνέπεια της υπαρξιακής φιλοσοφίας) η οποία εγέννησε τον Ντοστογιέφσκι, στην Ελλάδα μάλιστα τον Παπαδιαμάντη και τον Βιζυηνό.

Θα μπορούσαμε να δώσουμε τουλάχιστον 3 χαρακτηριστικά του υπαρξισμού (ο οποίος διέπει το έργο του Τσέχοφ):

1.Η ύπαρξη προηγείται κάθε ουσίας

2.Η υποκειμενικότητα ως εσωτερικότητα είναι η Αλήθεια (έστω η δική μου Αλήθεια)

3.Ο άνθρωπος δεν θα πρέπει να υποτάσσεται σε οργανωμένα πλαίσια θεωρητικών αρχών.

Σε αυτό το έργο του Άντον Τσέχοφ, εφαρμόζονται και οι τρείς αυτές αρχές του υπαρξισμού (ο οποίος γιγαντώνεται στην απαρχή της αστικής και βιομηχανικής ευρώπης του 18^ου αι.).

1.Η δασκάλα δεν θα πρέπει να υποταχθεί σε κανένα δήθεν ηθικό σύστημα, θα πρέπει να διεκδικήσει αυτά τα οποία της αξίζουν.

2.Η δασκάλα γνωρίζει μέσα της ποια είναι η αλήθεια και πόση είναι ακριβώς η αμοιβή της.

3. Η δασκάλα επιβάλλεται να αντιπαρατεθεί ως ίση προς ίσον στον πατέρα των μαθητών  της.

Η συναισθηματική κατάσταση της δασκάλας, η δυνητική υπαρξιακή αφύπνισή της, η εννοιακή καθολικοποίηση της δασκάλας.

Η αποσυμβολοποίηση της δασκάλας είναι δεδομένη: μας φέρει στο νού μας κάθε άνθρωπο ο οποίος προσέφερε γνώση αλλά αδικήθηκε: από το Σωκράτη έως τον Πλάτωνα και το Μπρούνο, οι τιτάνες της σκέψης αντιπαρατέθηκαν προς την ανθρώπινη αδικία: η γνώση μετρείται πολλές φορές με ηθικές αξίες και όχι τόσο με υλικούς υπολογισμούς.

Η δασκάλα ως εννοιακό Υποκείμενο είναι η Ωραία Ελένη η οποία παρέχει τη Γνώση αλλά δεν εκτιμάται πάντα, διότι ο κόσμος ως χειραγώγηση φοβείται (μαζί με τους εξουσιαστές του) τους φορείς της γνώσης. Ο Πατέρας των παιδιών δύσκολα θα έκανε τέτοια φάρσα σε κάποιον άλλο επαγγελματία: όμως οι άνθρωποι της γνώσης είναι πάντα κοινωνικά αδύναμοι διότι η γνώση αφυπνίζει σταδιακά τους ανθρώπους: άρα η δασκάλα νοιώθει όλα όσα ένοιωσε και εσκέφθη ο Σωκράτης πίοντας το κώνειο: οι πνευματικοί άνθρωποι είναι δέσμιοι των αρχών των: είναι δέσμιοι των πνευματικών εννοιών και των ηθικών αξιών εις τις οποίες έχουν καθυποτάξει τη ζωή τους. Μέσα σε αυτό το σπήλαιο δεν κινούνται όπως κάθε άλλος άνθρωπος: θεωρούν  κάλλιον το αδικείσθαι ή το αδικείν. Ο Τσέχοφ παραδίδει πολύ ωραία το συναισθηματικό κόσμο του πνευματικού ανθρώπου ο οποίος γνωρίζει ότι οι πνευματικές αξίες καλούνται να υπερβούν την υλική αδικία: όμως ο άνθρωπος χρειάζεται τα χρήματα, ούκ επ άρτω μόνον ζήσεται ο άνθρωπος.

Αναδύεται το υποκείμενο το οποίο πνευματικά μπορεί να νικήσει όλες τις δύσκολες καταστάσεις: κατά τον τρόπο του Ιησού ο οποίος πνευματικώς ενίκησε την έπαρση, την ύλη, τις ψευδαισθήσεις, διά των τριών πειρασμών.

Η υπαρξιακή όμως φιλοσοφία (με αποκορύφωση το ξέφωτο του Χάϊντεγγερ) (και έως τις παρυφές των κοινωνικών επαναστάσεων του 19^ου αι) προικίζει πνευματικά και συναισθηματικά το Υποκείμενο, το οποίο συναισθάνεται την κοινωνική του φύση και πολεμά για αυτήν: η γνώση είναι όπλο κατά κάθε αδικίας, η ύπαρξη με αυτόν τον τρόπο στρέφει την γνώση ως όπλο στη θωράκιση μιάς δικαίας κοινωνίας αφαιρώντας τον απολύτως θεωρητικό προσδιορισμό της: η δασκάλα πρέπει να επιβληθεί σε κάθε αδικία διότι ως φορέας της γνώσης θα κατοχυρώσει την έννοια της δικαιοσύνης στην κοινωνική πράξη, ως ενσυνείδητη πράξης κοινωνικής δικαιοσύνης από άνθρωπο φορέα γνώσης: όπως λέγει και ο Αριστοτέλης αυτή η συνειδητοποίηση καθιστά ηθική καθολική αρχή τη διεκδίκηση του δικαίου και αυτών που αξίζει ο άνθρωπος: εξάλλου ας μην ξεχνούμε ότι σε αυτό το σημείο ο Τσέχοφ συναντά τον Πλάτωνα ο οποίος στην Πολιτεία ορίζει τη δικαιοσύνη ως τα καθ΄εαυτόν πράττειν , διότι αυτός ο οποίος πράττει με γνώμονα τη γνώση πάντα ξέρει και πράττει το πρέπον και ηθικόν.

Ως θέμα λοιπόν του κειμένου θα ορίζαμε την δυνητική αφύπνιση της δασκάλας η οποία ως φορέας της γνώσης θα έπρεπε να διεκδικεί τα δίκαια του εαυτού της.

Συνδυασμός του κειμένου με την κατηγορική προσταγή του Εμμάνουελ Κάντ.

Ο Άντον Τσέχοφ σε αυτό το κείμενό του βαδίζει στους ηθικούς δρόμους του Εμμάνουελ Κάντ. Ως γνωστόν ο Γερμανός φιλόσοφος συνδύασε την ηθική συμπεριφορά με τις καθαρές αναλυτικές γνωσιακές αρχές: αυτή τη σύνθεση την διατύπωσε στην περίφημη κατηγορική του προσταγή: τοιούτως πράξε ώστε το ηθικό κριτήριο της πράξεώς σου θα μπορούσε την ίδια χρονική στιγμή να καταστή καθολικός νόμος της αρχαιότητας.

Πράγματι στο κείμενο αυτό η δασκάλα ως φορέας της γνώσης θα πρέπει να υπερασπισθεί ότι προσφέρει το πολυτιμότερο αγαθό στους ανθρώπους: τη γνώση. Αυτό απ΄ευθείας τη συνδέει με την έννοια της δικαιοσύνης: ως ισορροπίας ανάμεσα σε αυτά που προσφέρει και σε αυτά που αξίζει να λάβει: το ηθικό πλεονέκτημα της δασκάλας είναι δεδομένο: αυτά που προσφέρει στα παιδιά είναι πολύτιμα, άρα πολύτιμη θα πρέπει να είναι και η αμοιβή της: ώστε λοιπόν θα πρέπει να υπερασπισθεί την έννοια της δικαιοσύνης η οποία την ίδια στιγμή θα μπορούσε να γίνει καθολικός νόμος της ανθρωπότητας.

Το Εγελιανό δίλημμα του κυρίου και  του δούλου, του εργοδότη και του εργαζομένου.

Ο αφηγητής εργοδότης της δασκάλας την χαρακτηρίζει νωθρή, δειλή, διστακτική, διότι θα έπρεπε να διεκδικεί τα δικαιώματά της . Ανάμεσά τους ενυπάρχει η έννοια της εξουσίας: Επιφανειακά όμως: ουσιαστικά η δασκάλα επειδή με τη γνώση διαπλάθει τα μυαλά και την ψυχή των παιδιών είναι αυτή η οποία κυριαρχεί στο σπίτι και δημιουργεί τις μελλοντικές σχέσεις: άρα επιφανειακά ο Πατέρας καθορίζει μέρος της ζωής της δασκάλας, το υλικό κυρίως μέρος, το ουσιαστικό κυρίως μέρος της οικογένειας το καθορίζει η δασκάλα διότι διαπλάθει το πνεύμα των παιδιών.

Άρα η δασκάλα επιφανειακά είναι δειλή, φοβισμένη και αναποφάσιστη. Εσωτερικά γνωρίζει ότι στο ουσιαστικό της μέρος είναι εξαιρετική και επιτυχημένη εάν καταφέρνει να περάσει τη γνώση στα παιδιά. Άρα ο Τσέχοφ περνά ένα εξόχως σημαντικό μήνυμα. Οι υλικές επαφές των ανθρώπων καλύπτουν ένα επιφανειακό κάλυμμα κυρίου και δούλου: η ιστορία κινείται με βάση τις εσωτερικές σχέσεις γνώσης και ηθικής, πλούσιος είναι αυτός ο οποίος μπορεί και περνά γνώσεις και αξίες οι οποίες δημιουργούν τους ανθρώπους και την κοινωνία του αύριο: άρα δεν μπορούμε να μιλήσουμε για τη δασκάλα: μπορούμε να μιλήσουμε και μέρος του χαρακτήρα της: διότι μπορεί να είναι πολύ γενναία στο κομμάτι εκείνο στο οποίο πραγματικά περνά πολλές και ωραίες γνώσεις στους μαθητές.

Η δασκάλα στη δημιουργική γραφή: η δασκάλα στο ερώτημα το οποίο απαιτεί την προσωπική θέση του μαθητή.

Άρα θα πρέπει να επισημανθούν τα παρακάτω στοιχεία της δασκάλας, τα οποία θα βοηθήσουν εξαιρετικά στην ερώτηση για τη δημιουργική γραφή αλλά και για τη συναισθηματική της κατάσταση σε σχέση με το σχολιασμό εκ μέρους των μαθητών.

1.Η δασκάλα θα πρέπει να λάβει την απόφαση, ο όρος είναι Χαϊντεγγεριανός, ο Πατέρας συμβολίζει τον κόσμο ο οποίος πιέζει την ύπαρξη, η ύπαρξη θα πρέπει να λάβει την απόφαση της εξωτερικής αφύπνισης και ατομικής διεκδίκησης και πορείας.

2.Η εσωτερικότητα υπολογίζεται ώς κάτι ανώτερο των εξωτερικών συνθηκών υπό την έννοια ότι η δασκάλα μπορεί εσωτερικά να νοιώθει τέτοια ικανοποίηση ώστε να κρύβεται πίσω από αυτή την ικανοποίηση: ας προσέξουμε ότι ή ίδια η δασκάλα εάν αντιμετώπιζε έναν άλλο κίνδυνο θα εξωτερίκευε συναισθήματα επιβίωσης, τώρα ίσως είναι δέσμια του διλήμματος ότι ο φορέας της γνώσης ίπταται των υλικών αγαθών, όμως οι άνθρωποι της γνώσης ώς υπάρξεις πρέπει να διεκδικούν τα του εαυτού τους.

3.Τα υλικά αγαθά ώς μέσον απόλαυσης της ζωής πρέπει να πλουτίζουν τους φορείς γνώσης διότι με αυτόν τον τρόπο ενδυναμώνουν και οι πνευματικές σχέσεις και επιδιώξεις των ανθρώπων και δεν συνδέεται ο πλούτος με ανόητες επιδιώξεις και ενασχολήσεις: άρα ο πλούτος (είναι ουδέτερο μέγεθος) αποκτά θετική σήμανση εάν σχετίζεται με ανθρώπους οι οποίοι θα τον εκτιμήσουν και επάνω σε αυτόν θα οικοδομήσουν το θεάρεστο πνευματικό έργο της διάχυσης της γνώσης.

4.Οι έχοντες τον υλικό πλούτο δεν πρέπει να επαίρονται, διότι ο κόσμος κινείται όχι από αυτούς οι οποίοι διασπείρουν τον πλούτο αλλά από αυτούς οι οποίοι διαχέουν τις ιδέες τις αξίες και τον τρόπο διάχυσης του πλούτου. Άρα ουσιαστικά η δασκάλα κυβερνά το σπίτι του Πατρός διότι αυτή διαπλάθει τις συνειδήσεις των μαθητών οι οποίοι καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την μελλοντική τους εξέλιξη σε σχέση κυρίως με όσα λέγει η δασκάλα.

Συμπέρασμα: Το κείμενο αποτελεί μια  ωραία διαφήμιση της αφροσύνης των ανθρώπων οι οποίοι θεωρούν ότι έχουν υλική εξουσία ενώ στην ουσία η εξουσία (εκ του ρήματος έχω) ανήκει σε αυτούς που έχουν και διασπείρουν τις ιδέες οι οποίες πραγματικά δημιουργούν ιστορία, κοινωνίες, σχέσεις και την πραγματική εξέλιξη.