Διδάσκοντας τα Αρχαία Ελληνικά από το πρωτότυπο, στην Α΄γυμνασίου.

 

Διδάσκοντας αρχαία Ελληνικά από το πρωτότυπο στην Α΄γυμνασίου.

1.Ενότητα 2.

Η εκπαίδευση των παιδιών στην αρχαία Αθήνα.

Προσέχουμε πρίν ξεκινήσουμε την ανάλυση του κειμένου, να το εντάξουμε στον πολιτειακό κορμό της εποχής του. Ο Πλατωνικός Πρωταγόρας εγράφη κατά τα έτη του θανάτου του Σωκράτους, άρα όσα λέγει ο διάλογος υπακούουν στο υφιστάμενο πολιτειακό κράτος των Αθηνών το οποίο λόγω της νοησιοκρατικής φιλοσοφίας είχε αναγάγει το Νού κυρίαρχο μέγεθος ανθρώπινης εξέλιξης και ενδελεχείας. Ο Αθηναίος, από τα χρόνια ακόμη του Αναξαγόρα, είχε εντρυφήσει στην νοητική μελέτη και εξέλιξη μέσα από τις ιδέες του καλού και του ωραίου, τα οποία είναι πνευματικά μεγέθη διότι γνωρίζονται. Ο άνθρωπος γνωρίζει το αγαθό μέσω των αρετών της αρμονίας, της ισορροπίας, της σοφίας, της δικαιοσύνης, της σωφροσύνης. Το νοητικό σύστημα του Αναξαγόρα το οποίο συνέχισε ο Πλάτων στηρίχθηκε στη μεταφορά του φυσικού αρμονικού κόσμου στην πολιτεία: η Πολιτεία πρέπει να διαθέτει τις φυσικές αρετές  που παραπάνω είπαμε. Αυτό μέσω της μελέτης, επιμελείας, διδαχής.Ώστε να προέλθει ο καλός και αγαθός Πολίτης.

Άρα το κείμενο είναι μέσον ώστε όλα τα παραπάνω να οδηγήσουν διά της παιδείας των νέων (όπως αναφέρεται στο κείμενο) στην παραγωγή του Νοήμονος Πολίτου σε μία νοησιοκρατική Πολιτεία η οποία κινείται υπό τις επιταγές του Λόγου.

2.Ενότητα 3.

Στην Ιλιάδα η οργή του Αχιλλέα αποτελεί ένα από τα δύο χαρακτηριστικά της ωραιότητας. Το άλλο είναι η νοητική φύση του Οδυσσέα.Η (ε)οργή του Αχιλλέα υπονοεί την ατομική διάθεση του Ανθρώπου να υπηρετήσει το Ωραίο μέσα από την δική του κίνηση και τρόπο. Η εργασία σηματοδοτεί την οργή του ανθρώπου , τη συναισθηματική ορμή, να ξεφύγει από τους άλλους και να δημιουργήσει τις δικές του δημιουργίες ικανές να βοηθήσουν τον κόσμο, την πόλη την κοινωνία. Η οργή του Αχιλλέα ώς προσωπική κίνηση μετεξελίχθηκε σε εργασία ώς ατομική θέληση προσωπικής δημιουργίας. Για αυτό και η οργή ετυμολογικά συνδέεται με την εργασία. Ήδη ο Σωκράτης θα διατυμπανίσει «μουσικήν ποίου και εργάζου» υπό την έννοια ότι όλη η εσωτερική μόρφωση πρέπει να εξωτερικεύεται ώς εργασιακή δημιουργία: η εργασία (έχει μέσα της το γράμμα –ρ, η ροή προς την γαία (ετυμολογικά) σημαίνει την διάθεση του ανθρώπου να πορευθεί δημιουργικά επάνω στη γή και  να μεταλλάξει όσα αυτή  προσφέρει κατά το αξιολογικό τρόπο των ανθρώπων σε προϊόντα χρήσιμα στους ανθρώπους. Σε μία κοινωνία όπως των Αθηναίων η εργασία σηματοδοτεί ό,τι αυτό το οποίο εργάζομαι ώς φιλόσοφος εσωτερικά (διανοητική άσκηση) οπωσδήποτε το μετατρέπω σε εξωτερική δημιουργία διότι το μυαλό μου έχει μάθει την πορεία από την εσωτερικότητα της σκέψης στην εξωτερική πρακτικότητα αυτής χάριν του κοινού καλού. Επίσης δηλώνει την τελεία κυκλική κίνηση της πόλης των Αθηναίων: ο κάθε ένας ήταν καλός πολίτης για τους άλλους διότι πρώτα ήταν αυτάρκης για τον εαυτό του, η νοητική αυτάρκεια και ισορροπία κρατεί τους Αθηναίους σε εργασιακή ετοιμότητα, μέσα σε ένα ελεγχόμενο κράτος Προνοίας.

3. Ενότητα 4^η.

Διδάσκοντας το κείμενο του Λουκιανού «ένα ταξίδι επιστημονικής φαντασίας» θα πρέπει να τονίσουμε όλο αυτό το συγκρητικό πνεύμα της εποχής κατά την οποία εμφανίσθηκε ο χριστιανισμός. Υπήρξε μία απίστευτη συγκρητική τάση, ανάμιξη θεοσοφιών, θεοτήτων, δοξασιών, σε ένα ρωμαϊκό περιβάλλον το οποίο επέτρεπε κάθε είδους μίξεις συγκρήσεις και συνθέσεις. Εξάλλου σε αντιπαραβολή με το χριστιανισμό (το κείμενο αυτό του Λουκιανού) τονίζει την ανάγκη γένεσης ενός λογικού υποκειμένου το οποίο μέσα σε αυτή τη χαοτική και συγκεχυμένη εποχή θα κινηθεί με βάση τις έλλογες κατηγορίες του μυαλού του και την απορρέουσα από αυτές ηθική συμπεριφορά του. Ο Λουκιανός ήταν έντονος θιασώτης του συνόλου της Ελληνικής Φιλοσοφίας (από τον Πλάτωνα έως τους κυνικούς (οι οποίοι εμφανίσθηκαν ώς ρεύμα της σωκρατικής σχολής μαζί με τους ηδονιστές και τους γεωμέτρες): άρα το κείμενο αυτό του Λουκιανού σχετίζεται με την Ελληνική νοησιοκρατία η οποία μέσα στη ρωμαϊκή επικράτεια δοκιμάζεται μέσα από τον παγκόσμιο συγκρητισμό. Αφορά το έλλογο πλατωνικό υποκείμενο το οποίο ενθυμούμενο τις ιδέες του καλού και του ωραίου, το έλλογο και το ηθικό, δεν παρασύρεται από άλογες δοξασίες και δεισιδαιμονίες αλλά χαράζει τον ενδελεχή δρόμο του προς τους  ελλόγους νόστους και σκοπούς .Μπορεί το κείμενο αυτό να συσχετισθεί με τον πλατωνικό αλληλογορισμό του πλατωνικού σπηλαίου, εκεί όπου γίνεται έντονη παραίνεση οι άνθρωποι να μην κλείονται σε προκαθορισμένες δοξασίες και δεισιδαιμονίες αλλά να επικοινωνούν με το ανοικτό φώς ενός ανοικτού κόσμου του αγαθού.

Ενότητα 6^η: Η ομορφιά δεν είναι το πάν.

Το κείμενο αυτό σχετίζεται με την διαφορά ανάμεσα στις έννοιες του ωραίου και του όμορφου. Άλλο όμορφο και άλλο ωραίο. Ωραίο είναι αυτό το οποίο αναπτύσσει τις εγγενείς ειδολογικές ικανότητές μου, για αυτό και στον Όμηρο ώς χαρακτηριστικά της ωραιότητας της Ελένης – Ψυχής παραδίδονται η νόηση του Οδυσσέως και η οργή του Αχιλλέα: αυτό διαβλέπουμε και στο κείμενο αυτό: Ή έλαφος καλείται ( ο άνθρωπος ουσιαστικά) να κατανοήσει ότι η ωραιότητά του έγκειται στην ορθή χρήση του μυαλού του , η σωστή εκτίμηση των ειδών υλών και μεγεθών που τον αποτελούν. Συνδέεται βέβαια και με την πλατωνική φιλοσοφία η οποία ρητά αντιπαρέβαλε την ύλη από το πνεύμα (αυτό το οποίο αναφέρει ο Νίτσε στη γένεση της τραγωδίας ότι ο άσχημος Σωκράτης κατέκτησε τον κόσμο με την ομορφιά του πνεύματός του). Ο άνθρωπος είναι ωραίος όταν εκτιμά σωστά τις δυνάμεις του ώστε να παρουσιάσει ενδελεχή εξέλιξη και ωρίμανση πνεύματος και ήθους. Η ομορφιά είναι απλή αντανάκλαση του σώματος σε σχέση με τις ισχύουσες αισθητικές αποτιμήσεις, όμορφος είναι ο άνθρωπος ο οποίος ώς εικόνα εξωτερική ικανοποιεί τα κριτήρια εξωτερικής εμφάνισης ανά εποχή.Άρα το επιμύθιο είναι ο άνθρωπος ώς ωραιότητα εκτιμά σωστά το σύνολο των ψυχοπνευματικών του δυνάμεων και γίνεται Ωραίος όταν αναπτύσσει τις δυνάμεις εσωτερικής εξέλιξης. Για αυτό και στα εγκώμια της Μεγάλης Παρασκευής ο Χριστός αναφέρεται ώς ο ωραίος κάλλει (είναι Ωραίος διότι ώς Θεάνθρωπος ολοκλήρωσε το σύνολο των πνευματικών του δυνάμεων) επίσης: ο την φύσιν ωραΐσας του παντός (έκανε ωραίους τους ανθρώπους διότι τους έδειξε το δρόμο ολοκλήρωσης των πνευματικών τους δυνάμεων.). Ώστε μπορεί να διδαχθεί η έννοια της ωραιότητας, η έλαφος κατάλαβε ότι αξία έχει το ωραίο και όχι το όμορφο: τα πόδια είναι ωραία διότι επιτελούν την εργασία της σωτηρίας ενώ τα κέρατα είναι όμορφα και δεν επιτελούν καμμία εργασία: άρα οι άνθρωποι πρέπει να αποζητούν την ωραιότητα ώς εκδήλωση και ενδελεχή ολοκλήρωση των πάσης φύσεως δεξιοτήτων τους.

Ενότητα 7^η: η λύση του γορδίου δεσμού.

O Aλέξανδρος δεν μπόρεσε με τα χέρια του να λύσει το γόρδιο δεσμό και το κατάφερε με το σπαθί του. Είναι ισχυρός συμβολισμός του τρόπου της νοησιοκρατικής φιλοσοφίας από τον Πλάτωνα και μετά, τελικά είναι αποτύπωση της ίδιας μας της ζωής και του τρόπου βίου μας. Ο Πλάτων δεν μπόρεσε ώς τέτοιο να εξηγήσει τον κόσμο (μέσα από τα φαινόμενα) και επιστρέτευσε τη βοήθεια της ιδέας: Ο κόσμος και ο άνθρωπος ώς πορεία είναι γόρδιος δεσμός ο οποίος λύεται με το ξίφος της ιδέας του Αγαθού: ομοίως και ο Αριστοτέλης μη μπορώντας να ερμηνεύσει (ειδικά στα Μεταφυσικά Ζ΄βιβλία) την οντολογική αυτοκίνηση του ανθρώπου εγέννησε έλυσε το γρίφο με το ξίφος της ουσίας: ο άνθρωπος ώς σύνολο μορφής και ύλης είναι ουσία. Ο Αλέξανδρος ήξερε φιλοσοφία, είχε αποκτήσει αυτήν την απόλυτη ευελιξία του Νοός: ό,τι δεν μπορούμε άμεσα να το κατανοήσουμε το ερμηνεύουμε πλάγια μέσω των φαινομένων, των θεωρημάτων, των εφευρέσεων του μυαλού: Ο μύθος της Μέδουσας είναι σχετικός, ό,τι δεν μπορούμε να το αντικρύσουμε ώς τέτοιο και να το αντιμετωπίσουμε το κοιτάζουμε και το επιλύουμε μέσω του εσόπτρου της ιδέας και της σκέψης: μπορούμε να αναπτύξουμε το γόρδιο δεσμό στους μαθητές στηριζόμενοι σε όλα αυτά: πόσες φορές επειδή δεν έχουμε την δύναμη ή και την γνώση να αντιμετωπίσουμε ή να ερμηνεύσουμε κάτι, το καταφέρνουμε με άλλους τρόπους: το αναβάλλουμε, το εξηγούμε με ένα προσωπικό τρόπο, επιστρατεύουμε άλλα μέσα πιο αποτελεσματικά: στη γλώσσα της ψυχανάλυσης είναι η λειτουργία της απώθησης: δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τα λάθη ενός αγαπημένου μας προσώπου και τον απομακρύνουμε από εμάς αντί να ερμηνεύσουμε τη συμπεριφορά του. Μπορούμε να προσφέρουμε και άλλα παραδείγματα ηθικής εμβελείας. Πάντως ο γόρδιος δεσμός είναι τα έσχατα όρια του νοησιοκρατισμού, ό,τι δεν μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε ώς τέτοιο το εξηγούμε με το νού και το λύουμε: π.χ δεν μπορούμε να εξηγήσουμε την προέλευση του κακού και το αποδίδουμε σε φαντασιακές θεότητες, δεν μπορούμε ώς ατομικότητες να γνωρίσουμε τη ζωή μετά θάνατον και την εξηγούμε μέσα από τα μάτια ενός θεού στον οποίο και πιστεύουμε.

 

Ενότητα 11: η αγάπη του Αλεξάνδρου για τον Βουκεφάλα.

Ο ίππος ενέχει σημαντικότατο οντολογικό ρόλο στην Ελληνική κοσμοθέαση, την οποία ήξερε άριστα ο Αλέξανδρος ώς μαθητής του Αριστοτέλους. Ο ίππος είναι η ορμητική δύναμη της ψυχής, η βούληση, τα ορμέμφυτα της ψυχής, η εσωτερικότητα η οποία υψηλά οδηγεί την ψυχή στα νάματα του πνευματικού κόσμου (όπως θα έλεγε και ο Γκαίτε): ήδη ίππους περιέχει το ποίημα του Παρμενίδου όταν μας αναφέρει τη  θεωρία του περί του Ενός, ο μύθος του Βελλεροφόντη ο οποίος είχε τον Πήγασο (πτεροφόρο ίππο) (συμβολισμός της νοήμονος ψυχής η οποία ψηλά οδηγεί τον άνθρωπο: Στην Ιλιάδα είναι δεδομένη η αγάπη των ηρώων για τους ίππους (γνωστή η ιστορία του Διομήδη, του τεθρίππου άρματος του Αχιλλέως): επίσης ο Πλατωνικός Φαίδρος παρομοιάζει την άνοδο της Ψυχής προς τον ουρανό προσφέροντας την Ψυχή κάτω από την εικόνα των ίππων οι οποίοι συμβολίζουν την δύναμη της αθάνατης ψυχής να ανέβει στον Ουρανό. Άρα η υποσυνείδητη αγάπη του Αλεξάνδρου προς τον ίππον του συμβολίζει όλη την ορμή του Μακεδόνος Βασιλέως προς επικράτηση, δύναμη και εξέλιξη. Το κείμενο προσφέρεται για συζήτηση η οποία θα αναφέρει ότι η αγάπη του ανθρώπου για τα ζώα συμβολίζει την αγάπη για τις φυσικές δυνάμεις οι οποίες είναι ψυχωφελείς και ωριμάζουν την ψυχή και την πνευματική εξέλιξη του Ανθρώπου.

Βασίλειος Μακρυπούλιας

Σ.Ε.Φιλολόγων Λέσβου.