Η Ιστορία ώς διδασκαλία αρχών και ιδεών και αξιών.

 

Ετοιμάζοντας τη θεματική Ιστορία: συμβολή στη διδασκαλία της Ιστορίας.

Ένα από τα βασικά μεγέθη, επάνω στα οποία κινούνται οι ανθρώπινες πράξεις και σκέψεις (όλες αυτές οι οποίες καθίστανται δομές, αιτίες, αποτελέσματα, σκοπός, εξέλιξη) είναι ο άξονας του ιστορικού χρόνου. Θα πρέπει να προσεχθεί ότι όλες μα όλες οι ανθρώπινες πράξεις έχουν ένα κοινό ιδεολογικό και αξιακό υπόβαθρο: όλες προέρχονται στηριζόμενες σε κάποια ιδέα, σε κάποια φυσική εκτίμηση, όλες επηρεάζονται από τους άλλους. Μέσα στον κύκλο: Ιδέα, Κόσμος, Άνθρωπος, όλες οι ανθρώπινες κινήσεις προέρχονται από κάποια κοινή Ιδέα, εκτυλίσσονται στον κόσμο χάριν του ανθρώπου.

Είναι σημαντικό λοιπόν να κατανοήσουμε και μέσα από το μάθημα της Ιστορίας (ώς υπόβαθρο σε όλα τα ιστορικά γεγονότα) να διδάξουμε τις κοινές ιδέες και αξίες , τις τροποποιήσεις τους στον άξονα του χρόνου, αυτές που ευρίσκονται πίσω από κάθε ανθρώπινο γεγονός, συμβάν και πράξη.

Διότι αυτές οι κοινές ιδέες και αξίες ανά εποχή και ιστορική ροή , μεταπλάθονται σε :

Ιδέες

Έννοιες

Δομή

Αιτία

Αποτελέσματα

Σκοπός.

Ας προσφέρουμε ένα παράδειγμα:

Διδάσκοντας τους πρώτους πολιτισμούς της ανατολής πρέπει να διακρίνουμε το φόβο του ανθρώπου για το άγνωστο. Μέσα στο σύμπαν ο άνθρωπος προσπαθεί να νοιώσει κάτι κοινό με αυτό που φοβείται: η ιδέα του Θεού, του Ανωτέρου, δεν πρέπει να διδαχθεί μόνον ώς θεός ο οποίος λατρεύεται και του αποδίδονται τιμές. Πρέπει να διδαχθεί ώς ιδέα η οποία συνδέει τον Άνθρωπο με κάτι πέρα από αυτόν. Είτε μεταφυσικώς είτε φυσικώς: Αυτή η ιδέα γεννά την εξουσία της ασφαλείας, το θεό, τον πολιτικό, τον επιστήμονα, τον Ηγεμόνα. Αυτή η ιδια ιδέα όταν ο Άνθρωπος ωρίμασε εξελίχθηκε σε άνακτα-βασιλέα (Μυκηναϊκή εποχή) μετέπειτα σε Ηγέτη (ο Αθηναίος Περικλής) σε Θεάνθρωπο Ιησού ( ο οποίος ενυποστάτως καθοδηγεί τους ανθρώπους). Ώστε η περιοδολόγηση των ιστορικών γεγονότων θα πρέπει να στηρίζεται σε κοινές ιδέες και αξίες οι οποίες μεταβάλλονται μόνον εξωτερικά.

Σημαντικές στιγμής στη  έννοια του ιστορικού χρόνου είναι η:

Μετατροπή της ιδέας σε έννοια και από εκεί σε δομή.

Ας δώσουμε ένα παράδειγμα: Η ιδέα του Πλάτωνος ότι ο κόσμος των ιδεών είναι ο κόσμος του Αγαθού όπου όλοι θα επιστρέψουμε ώς Ιδέα προβάλλει την κοινότητα. Η προσπάθεια των Αθηναίων να εφαρμόσουν επί της γής αυτή τη μεταφυσική σύλληψη δημιούργησε την Πόλη (Κοινωνία): η ιδέα του κόσμου των ιδεών έφερε την έννοια της κοινωνίας και από εκεί τη δομή της Πόλεως-κράτους: η οποία παγιώνεται στο χρόνο και είναι αδύνατον να κατανοηθεί ανθρώπινη ζωή χωρίς πολιτεία και κοινωνία.

Από αυτήν την άποψη ο μαθητής κατανοεί το ότι όλα είναι ανθρώπινη πνευματική και πραξιακή δημιουργικότητα.  Η οποία γενικά χωρίζεται σε τρία διαστασιακά μέρη:

Ως ακολούθως:

H ανθρώπινη ιστορία είναι η Ιδέα της δημιουργικής ζωής η οποία δημιουργεί ιδιότητες (Φύση-κόσμος) ώστε ο Άνθρωπος να καθορίσει τη Ζωή του. Σε αυτή τη βάση πρέπει να κατανοηθεί ο ιστορικός χρόνος: όλα τα γεγονότα όλης της Ιστορίας είναι αλληλένδετα σε αυτή τη βάση, πώς οι ιδέες γίνονται κόσμος, δημιούργημα, πώς ωριμάζουν και εξελίσσουν τον άνθρωπο. Η ιστορία είναι η πορεία της ανθρωπίνης δημιουργικότητας σύμφωνα με τον τρόπο που μία ιδέα μπορεί να παγιωθεί ώς φύση και κόσμος και κοινωνικό σύστημα επηρεάζοντας την ανθρώπινη εξέλιξη. Αρα ουσιαστικά δεν υπάρχει καθεαυτή πρόοδος αλλά μια ιδέα η οποία ανά εποχή αλλάζει και τροποποιεί τον τρόπο πορείας της: η φιλοσοφία των Αρχαίων Ελλήνων στηρίζεται στην ίδια δημιουργική δύναμη η οποία εγέννησε την τεχνολογία της εποχής μας.

Διδάσκοντας λοιπόν το μάθημα της Ιστορίας πρέπει να προσφέρουμε στους μαθητές την κίνηση των ιδεών – αξιών . Πρέπει οπωσδήποτε ανά περίοδο να σημειώνουμε ποιες ιδέες και αξίες γεννήθηκαν, εμφανίσθηκαν στο τέλος της κάθε περιόδου προκειμένου να γίνει κατανοητός ο άξονας του χρόνου δημιουργικά. Δεν έχει καμμία σημασία βαθύτερα εάν ο μαθητής απλά γνωρίζει ότι η Ελληνιστική εποχή έπεται του Πελοποννησιακού πολέμου. Αυτό το οποίο θα πρέπει να γνωρίζει  είναι το ότι η διάλυσις της πόλεως κράτους η οποία συνέβη στον Πελοποννησιακό πόλεμο οδήγησε στον έλλογο οικουμενισμό της Ελληνιστικής εποχής του Μεγάλου Αλεξάνδρου, εκεί όπου ο πολίτης της πόλεως κράτους αντικαταστάθηκε από το στωϊκό κοσμοπολίτικο έλλογο υποκείμενο το οποίο ήταν έτοιμο να ενωθεί υπό το χριστιανισμό με όλους τους ανθρώπους της γής ασχέτως καταγωγής και πόλεως κράτους. Κάτι το οποίο ήταν αδύνατον να συμβεί στα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου. Άρα κάποια στιγμή θα πρέπει να σταματήσουμε να λέμε ότι η αιτία του Πελοποννησιακού πολέμου ήταν η έχθρα Αθήνας και Σπάρτης, η ζήλεια της Σπάρτης προς την Αθήνα και να συζητήσουμε με τους μαθητές μας ότι μέσω της νοησιοκρατικής φιλοσοφίας (ΑΝαξαγόρειος Νούς) ο άνθρωπος είχε ανοίξει το Νού του ώστε να δεχθεί ιδέες και αξίες οικουμενικές κατεβάζοντας τον τρόπο της φύσης επί της γής (όπως η φύσις είναι αρμονική παρόμοια και ο άνθρωπος διά του ανεπτυγμένου Νοός μπορούσε να το καταφέρει αυτό): διότι μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο διαλύθηκαν οι πόλεις-κράτη και δημιουργήθηκε η οικουμενικότητα του κράτους του Μεγάλου Αλεξάνδρου: άρα η αιτία του Πελοποννησιακού πολέμου ήταν η θέληση των νοησιοκρατικών ανθρώπων να διαλύσουν την πόλη-κράτος και να οδηγηθούν σε ένα παγκοσμιοποιημένο κράτος λόγου (σε αντίθεση με το σημερινό παγκοσμιοποιημένο κράτος το οποίο στηρίζεται στις ψηφιακές δυνατότητες συλλογικού ελέγχου).

Θα πρέπει λοιπόν να δούμε ποιες ιδέες, αξίες, ποιο μοντέλο πολίτη, προσφέρει η κάθε εποχή ώστε να κατανοήσουμε την Ιστορία ώς κίνηση της δημιουργικότητας του ανθρώπου η οποία κινείται στις μεταλλαγές των ιδίων ιδεών και αξιών: οι ιδέες και οι αξίες είναι κοινές σε όλο το ιστορικό βάθος απλά εξωτερικά οι δομές και οι πρόσκαιρες δημιουργίες διαφέρουν: δηλαδή: οι θεοί των Ελλήνων στηρίχθηκαν στις ίδιες ιδέες (συμπαντική διαλεκτική, συμπαντική αλληλεπίδραση) με το χριστιανικό θεό, όμως εμφανίσθηκαν με διαφορές στη διατύπωση και στην ηθική τους με βάση την εποχή τους.

Ώστε λοιπόν η Μινωϊκή και Μυκηναϊκή εποχή προσφέρει τον ανθρωπομορφισμό: για πρώτη φορά οι άνθρωποι αφήνουν το στίγμα τους στη γή ώς Βασιλείς, εφευρέτες θεών, τρόπου ζωής: οι άνθρωποι κατανοούν τη διαλεκτική με τη γή (η καλλιέργεια της γής διαλύει τη νομαδικότητα) και φθάνουμε στο 800 π.Χ έχοντας πλέον πολιτειακή οργάνωση. Ο άνθρωπος έχει μεταφέρει τον τρόπο της φύσης στη γή: κάποιος ηγείται, όλοι οργανώνονται γύρω από τον Βασιλέα, οι άνθρωποι κατανοούν ότι δεν είναι χάος αλλά ενωμένοι και οργανωμένοι ώς οι φυσικές δυνάμεις, ώς οι πλανήτες, ώς τα στοιχεία της φύσης (ο αήρ το ύδωρ το πύρ η γαία).

Αυτή η οργάνωση οδηγεί στην Πόλη-κράτος η οποία πλέον δεν είναι απλός οικισμός (όπως η Μυκηναϊκή πόλη) αλλά οργανωμένο κράτος θεσμών, νόμων, πολιτικής, εξέλιξης. Άρα στην ιστορία εισέρχεται η οργανωτικότητα, η σειρά, η εξέλιξη, το σχέδιο: όλα αυτά χρειάζονται το Νού, δεν είναι τυχαίο ότι η νοησιοκρατική φιλοσοφία γεννάται στην Αθήνα: ο Αθηναίος Νούς κατεβάζει την οργάνωση της φύσης και δημιουργεί την πόλη-κράτος: δεν είναι επίσης τυχαίο ότι ο Πλάτων θεοποιεί σχεδόν ώς νοησιοκράτης φιλόσοφος την έννοια του νόμου: όπως στη φύση ο νόμος του Ηλίου κρατεί τα πάντα σε τάξη, παρόμοια στην ανθρωπίνη κοινωνία η έννοια του νόμου κρατεί τα πάντα σε σειρά.

Η δραματική ποίηση είναι η σφραγίδα σε ό,τι έφερε η πόλη-κράτος: ο Άνθρωπος κατανοεί ότι πλέον δεν είναι ελεύθερος, ερευνά τα όριά του, προσπαθεί να συμπλεύσει με τους άλλους ώστε να φτιάξει την ιδανική πόλη-κράτος: η Αντιγόνη είναι α-πολιτική υπό την έννοια ότι έπειτα από αυτήν ο χριστιανισμός θα αρνηθεί τη σωτηρία έξω από την εκκλησία, οι άνθρωποι σιγά-σιγά μαθαίνουν την οργάνωση και την αλληλοζωή της αγάπης.

Άρα λίγο πρίν τον Πελοποννησιακό πόλεμο ο άνθρωπος έχει απολέσει τη φυσική του ελευθερία, έχει ασπασθεί την πολιτική ζωή (η οποία κλέβει ανθρώπινες δυνάμεις για να συνυπάρξουν πολλοί και διαφορετικοί άνθρωποι) γεννήθηκε όμως ο πολίτης, ο άνθρωπος ο οποίος μπορεί να υπάρξει υπό την ιδέα του αγαθού σε σχέση με τους άλλους. Χωρίς αυτόν τον πολίτη δεν θα μπορούσε ο χριστιανισμός να ενώσει τους ανθρώπους, άρα διδάσκουμε μαζί την πόλη-κράτος και το χριστιανισμό (μέσα από κείμενα διαθεματικά εννοείται).

Ο Πελοποννησιακός πόλεμος διέλυσε τις πόλεις κράτη και επιτέλους απελευθέρωσε τον άνθρωπο – πολίτη: Για αυτό οι τριάκοντα βασίλευσαν στην Αθήνα: είχαν καταλάβει ότι ο πολίτης δεν στενοχωριόταν πλέον για την πόλη του , οι άνθρωποι ήταν έτοιμοι να ανοιχθούν στον κόσμο. Οι άνθρωποι περισσότερο ζούσαν ώς νόες παρά ώς Αθηναίοι: για αυτό δολοφόνησαν και το Σωκράτη: ο Σωκράτης έμαθε στους ανθρώπους ότι χρησιμοποιώντας το μυαλό τους είναι πολίτες του κόσμου και όχι της Αθήνας: αντικατέστησε την καταγωγή με το νού: ό άνθρωπος δεν είναι Αθηναίος αλλά ό,τι σκέπτεται.

Άρα η κλασσική εποχή έφερε τον πολίτη: αυτόν, τον πολίτη του λόγου μετέφερε ο Μέγας Αλέξανδρος στα  πέρατα της οικουμένης: τον είχε ετοιμάσει πολύ καλά ο Αριστοτέλης: αυτός ο πολίτης του λόγου έγινε ο καλός Ρωμαίος πολίτης, για αυτό και η Ρώμη στηρίχθηκε στο λόγο ώς δίκαιο και διά της δικαιοσύνης που επέβαλε στον κόσμο έγινε ικανή αυτοκρατορία. Η Ρώμη μετέφερε την έννοια του δικαίου: ο ικανός κυβερνά, ο έχων Νούν ώστε να επιβάλει την εξουσία του και να τη διατηρεί πείθοντας ότι αυτό είναι το σωστό, είναι δίκαιος: ο Έλληνας πολίτης του λόγου μετεξελίχθηκε σε δίκαιο Ρωμαίο ο οποίος υπακούοντας στη δύναμη της Ρώμης κυβέρνησε τον κόσμο και έφερε την ποθητή αρμονία και ησυχία στη γή, την εξουσία του ενός Αυγούστου ο οποίος ένωσε τον κόσμο υπό την κυριαρχία του (τα πάνται οιακίζει κεραυνός (Ηράκλειτος).

Η δικαιοσύνη αυτή της Ρώμης έστρωσε το δρόμο στο χριστιανισμό: άρα πρίν να μιλήσουμε για την Κωνσταντινούπολη θα πρέπει να πούμε στους μαθητές ότι ο κόσμος ήταν έτοιμος να δεχθεί το Θεό ώς κυρίαρχο και το θεό ώς αυτοκράτορα διότι είχε εντρυφήσει ότι αυτό είναι δίκαιο: το βυζάντιο το εγέννησε το ρωμαϊκό δίκαιο για αυτό και από τη μετάβαση από τη Ρώμη στο βυζάντιο δεν έγινε κανένας πόλεμος.

Το βυζάντιο κληρονόμησε στην ανθρωπότητα τον χριστιανικό ανθρωπισμό: θα πρέπει να τονίσουμε στους μαθητές μας ότι ο χριστιανισμός είναι αστική θρησκεία: η πόλη κράτος , η Ρώμη, έκλεισαν τον άνθρωπο στην πολη, στα δικαστήρια: δεν υπάρχει πλέον ζωή έξω από την πόλη και τα δικαστήρια, τις εορτές της πόλης: το βυζάντιο μετέφερε τη ζωή στις εκκλησίες, στις ιππδρομίες και στις πόλεις γενικότερα: ο άνθρωπος πλέον προσανατολίσθηκε σε σχέση με τον αυτοκράτορα και το Θεάνθρωπο Ιησού: άρα ο άνθρωπος προσανατολίσθηκε ότι έξω από την πόλη δεν υπάρχει ζωή έξω από την εκκλησία γενικότερα. Αυτό το μοντέλο του χριστιανικού ανθρώπου μεταφέρθηκε στη δύση, οι άνθρωποι μόνον μέσα στις πόλεις οι οποίες μετεξελίχθηκαν σε βιομηχανικά και επιστημονικά φρούρια απέκτησαν αξία. Ο Θεός του βυζαντίου ήταν ο αυτοκράτορας υπό την έννοια της ελέω θεού βασιλείας: η δύση το κράτησε αυτό και το εξέλιξε: ο ηγεμόνας αντλώντας τη δύναμη από το θεό μπορεί να κυριαρχέί στα πλήθη: ο χριστιανικός θεός έδωσε κάθε δικαιολογία εξουσίας : οι άγιοι είναι πνευματικοί ηγέτες, οι ηγεμόνες πολιτικοί ηγέτες: πλέον όλα σμιλεύθηκαν σύμφωνα με τη φύση και την οργάνωση του αέρα της θαλάσσης του ηλίου της γής.

Ας προσέξουμε τούτο: υπήρξε ένα τεράστιο πρόβλημα: πώς θα απεμπλακεί ο άνθρωπος από το θεό; Όταν διδάξουμε το χριστιανισμό του  βυζαντίου θα πρέπει να τονίσουμε ότι ο θεάνθρωπος ήταν φίλος του ανθρώπου: ο βυζαντινός δεν μπορεί να ζήσει χωρίς το θεό: ο παπισμός λαμβάνει αυτό και το εξελίσσει: το άγιο πνεύμα εκπορεύεται και από τον Υιό (filoque)άρα ο Υιός εξισώνεται με τον πατέρα: ο παπισμός που είχε λάβει το χριστιανισμό μέσα από τον Άρειο προωθεί έναν φοβερά αφηρημένο θεό: ο προτεσταντισμός (δεν οφείλεται στις αφέλειες που διδάσκονται αλλα΄στην προσπάθεια του ανθρώπου να απεμπλακεί από το θεο) αυτόν τον αφηρημένο θεό τον διώχνει στο σύμπαν δεχόμενος ότι η μόνη επαφή του ανθρώπου με το θεό είναι η πίστη (sole fide) Άρα όταν διδάσκουμε την Αναγέννηση και την Μεταρρύθμιση θα πρέπει να τονίσουμε ότι είναι Αναγέννηση διότι έρχεται ο Άνθρωπος ώς Νούς  (όπως στην Αρχαία Ελλάδα) και πώς μπορεί να υπάρξει ανεξάρτητα στη γή (έχοντας λάβει τις δυνάμεις του θεανθρώπου τώρα θέλει να υπάρξει μόνος του) η Μεταρρύθμιση δίνει τη λύση στον Αναγεννησιακό άνθρωπο: ο άνθρωπος με το Νού έχει πάρει τα πάντα από τη φύση (η Ελλάδα ανέλυσε τα πάντα για τη Φύση) και από το θεό (το βυζάντιο μέσω του θεανθρώπου έφερε το θεό φιλικά στον άνθρωπο): άρα τώρα ο Άνθρωπος είναι το νοητικό και αξιακό επίκεντρο της γής: γιαυτό και έχουμε τη βιομηχανική, επιστημονική και τεχνολογική επανάσταση τώρα.

Βασίλειος Μακρυπούλιας, δρ.φιλοσοφίας.