Υλικό κειμενικό, νεοελληνική γλώσσα γ΄γυμνασίου...

 

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-C107/358/2413,9252/

 

[Το Πρόβλημα της Γλώσσας των Νέων]

Δεν μπορώ να φανταστώ πολιτιστική ανάπτυξη που χωρεί ερήμην μιας παράλληλης γλωσσικής ανάπτυξης ενός λαού. Όταν το πνεύμα καλλιεργείται και εξελίσσεται σ' έναν λαό, εμφανίζεται, από καθαρά εκφραστικές ανάγκες, και ανάλογη καλλιέργεια της γλώσσας του ίδιου λαού. Η πνευματική ανάταση είναι κατανάγκην και γλωσσική. Είναι, θέλω να πω, δυνατόν να μιλήσει κανείς για καλλιέργεια, για ανάπτυξη της λογοτεχνίας, ή για βίωση της πολιτισμικής παράδοσης, ή και για ευρύτερους προβληματισμούς στην τέχνη σε περιόδους γλωσσικής κατάπτωσης, με την έννοια πάντοτε μιας ευρύτερης παραμέλησης της γλώσσας;

Το επίπεδο της γλώσσας των νέων, ειδικότερα, συναρτάται, αφενός μεν προς τα γενικότερα ενδιαφέροντά τους, αφετέρου δε προς την ίδια την αντίληψη και γνώση που έχουν της γλώσσας μας. Χωρίς να γενικεύουμε, όπως λαθεμένα νομίζω συμβαίνει συχνά, η έλλειψη ευαισθησίας, γνώσης, αγάπης, άρα και ενδιαφέροντος για τη γλώσσα, που παρατηρείται σε πολλούς νέους μας –όχι όλους, το επαναλαμβάνω–, είναι φυσικό να παράγει και χαμηλής ποιότητας γλώσσα. Θέλω να τονίσω ωστόσο δύο πλευρές αυτού του θέματος: Πρώτον, δεν πρέπει να γίνεται σύγχυση ανάμεσα στη γενικότερη χρήση της γλώσσας από τους νέους και στον κώδικα που χρησιμοποιούν πολλοί από τους νέους σε ορισμένες μορφές της επικοινωνίας τους. Η «φοιτητική αργκό» λ.χ. ή η «αργκό των μηχανόβιων» είναι ειδικοί κώδικες επικοινωνίας που δεν μπορεί να τις παίρνουμε ως μέτρο κρίσεως της γλωσσικής ικανότητας των νέων, αφού οι ίδιοι σε άλλες μορφές επικοινωνίας τους εμφανίζουν άλλη μορφή γλώσσας, πολύ διαφορετική και πολύ καλύτερη. Το πρόβλημα με τη γλώσσα των νέων είναι άλλο: πόσο καλά, σε έκταση και σε βάθος, διδάσκονται την ελληνική γλώσσα στο σχολείο; πόσο έχουν ασκηθεί στη χρήση της (στη σύνταξη διαφόρων κειμένων); και συγχρόνως ποια είναι τα ακούσματα και τα διαβάσματά τους στη γλώσσα; Γιατί, βεβαίως, η γνώση και η χρήση της γλώσσας είναι απόρροια της γλωσσικής εμπειρίας μας (διαβάσματα-ακούσματα) και του βαθμού συνειδητοποίησης των μηχανισμών λειτουργίας της (διδασκαλία της γλώσσας στο σχολείο).

*Στην παρούσα αναπαραγωγή δεν διατηρήθηκε το πολυτονικό σύστημα του πρωτοτύπου.

 

[πηγή: Γ. Μπαμπινιώτης, Η Γλώσσα ως Αξία, Gutenberg, Αθήνα 1994, σελ. 18-19]

 

Η «σαύρα», ο «κάγκουρας» και οι απορημένοι γονείς

Ο 15χρονος Γιώργος, μαθητής Α΄ Λυκείου, όταν θέλει να χαρακτηρίσει μία γυναίκα πολύ άσχημη θα χρησιμοποιήσει τη λέξη σαύρα. Οι φίλοι του θα τον καταλάβουν και θα γελάσουν. Οι γονείς του όμως και οι καθηγητές του θα τον κοιτάξουν περίεργα, όπως λέει ο ίδιος στην «Κ».

«Η αλήθεια είναι ότι δεν μας πολυκαταλαβαίνουν όταν λέμε ο "κάγκουρας" εννοώντας κάποιον που πουλάει... μούρη συνήθως με το αυτοκίνητό του ή με ηλίθιο ύφος. Συνήθως οι γονείς ρωτούν να μάθουν τι σημαίνει το ένα και το άλλο, έτσι ώστε να μας καταλαβαίνουν. Σπανίως, όμως, χρησιμοποιούν τις ίδιες εκφράσεις. Από την άλλη, οι καθηγητές μάς επικρίνουν λέγοντάς μας ότι δεν μιλάμε σωστά ελληνικά και δεν προωθούμε την ελληνική γλώσσα»...

Οι γονείς είναι επιφυλακτικοί στα νέα γλωσσικά φαινόμενα που αφορούν τα παιδιά τους. Ωστόσο, δείχνουν κατανόηση...

«Θυμάμαι όταν ήμουν έφηβος πόσο περίεργη φαινόταν στους μεγαλύτερους η γλώσσα που χρησιμοποιούσα με τους φίλους μου. Το γεγονός ότι το θυμάμαι σημαίνει ότι αναγνωρίζω την ανάγκη του γιου μου να επικοινωνήσει έτσι με την παρέα του. Φυσικά και δεν γνωρίζω πλήρως την αργκό που χειρίζονται οι σημερινοί νέοι. Γνωρίζω όμως ότι είναι ο μεταξύ τους κώδικας κι αυτό το σέβομαι. Ωστόσο, προσπαθώ με κατανόηση και χωρίς ιδιαίτερη αυστηρότητα να μεταδώσω στον γιο μου το μήνυμα ότι είναι καλό να ελαττώσει τη χρήση αυτής της φρασεολογίας, διότι έτσι αποδυναμώνει την ελληνική γλώσσα και φτωχαίνει το λεξιλόγιό του», λέει στην «Καθημερινή» ο κ. Γιώργιος Μακρής, πατέρας αγοριού 15 ετών.

[πηγή: εφημ. Καθημερινή, 19/5/2007 <news.kathimerini.gr>]

 

 

Αν «γκουγκλάρετε» τη φράση «γλώσσα των νέων» ή τις λέξεις-κλειδιά «γλώσσα» και «νέοι», θα βρείτε στο διαδίκτυο έναν μεγάλο αριθμό κειμένων με εξίσου μεγάλη ποικιλία απόψεων για το θέμα της νεανικής γλώσσας, καθώς και διαφημίσεις, τηλεοπτικές σειρές, τραγούδια κλπ. στα οποία χρησιμοποιείται η νεανική γλωσσική ποικιλία. Στην παρούσα σελίδα θα βρείτε απόψεις γλωσσολόγων, δημοσιογράφων, γονιών, καθηγητών, ενός σκιτσογράφου και αρκετών συνομηλίκων σας σχετικά με τη γλώσσα των νέων, καθώς και αναλύσεις και δείγματα της νεανικής ποικιλίας. Το υλικό αυτό μπορείτε να το λάβετε υπόψη στις έρευνες και τις συζητήσεις σας για το θέμα, στο οποίο ο ρόλος σας ως νέων είναι εκ των πραγμάτων πρωταγωνιστικός.

 

 

Σκίτσο του Αντρέα Πετρουλάκη [πηγή: εφημ. Καθημερινή, 19/5/2007 <news.kathimerini.gr>]

Πώς θα σχολιάζατε την παραπάνω γελοιογραφία; Αν χρειάζεστε λίγη βοήθεια στο σχολιασμό, πατήστε πάνω στην εικόνα και θα εμφανιστεί ένας κατάλογος με ερωτήσεις που ίσως σας φανούν χρήσιμες. Για να κλείσει ο κατάλογος, ξαναπατήστε πάνω στην εικόνα.

 

 

 

 

Άνισες εξισώσεις: Η γλώσσα των νέων

Οι «φωνές επαγρύπνησης, διαμαρτυρίας και πόνου για τη χαμηλή στάθμη της χρήσης της [γλώσσας μας]» δεν έχουν πάψει να ηχούν στ' αυτιά μας εδώ και είκοσι περίπου χρόνια –πολλές φορές μάλιστα σαν σειρήνες ασθενοφόρου, ή και περιπολικού. Και αν κάποτε προκαλούσαν «ευεξήγητες εκατέρωθεν αντιδράσεις», αυτό ήταν το «αναγκαίο κακό κάθε καλού αγώνα για μια καλύτερη ελληνική γλώσσα». «Τίποτε, άλλωστε, απ' όσα λέγονται και γράφονται ως επισημάνσεις ή συνηγορίες για μια καλύτερη ποιότητα ελληνικής γλώσσας δεν πάει χαμένο.»

Τα παραθέματα^[i] δεν μπορεί παρά να προκάλεσαν σύγχυση στον προσεχτικό αναγνώστη. Η χρήση της γλώσσας μας ταυτίζεται άραγε με την ίδια τη γλώσσα μας; (Μόνο έτσι η χαμηλή στάθμη της πρώτης θα σήμαινε και χαμηλή στάθμη της δεύτερης, δικαιολογώντας «τον καλό αγώνα για μια καλύτερη ελληνική γλώσσα».) Αλλά, αν έτσι είναι τα πράγματα, πώς οι συντάκτες του κειμένου που παραθέτω καταφέρνουν να γράψουν καλά ελληνικά; Ή μήπως, τελικά, δεν γράφουν και τόσο καλά ελληνικά; (Η αμφίβολης αισθητικής έκφραση «για μια καλύτερη ποιότητα ελληνικής γλώσσας» μοιάζει να αντιμάχεται το εμπρόθετο περιεχόμενό της, και οι συντάκτες της να γίνονται σε κάποιο βαθμό θύματα του γνωστού μας «Δάσκαλε που δίδασκες…!») Να σκηνοθέτησαν, πάλι, τόσο σχολαστικά τις αιτιάσεις τους, μπολιάζοντάς τες επίτηδες με μια άστοχη έκφραση; Μάλλον απίθανο. Να έκαναν λάθος κι αυτοί στη χρήση; Το πιο πιθανό –και το πιο φυσικό–, θα ψιθύριζα στο αυτί του αναγνώστη που μπερδεύτηκε, μόνο και μόνο επειδή θέλησε να είναι προσεχτικός!

Τα λάθη είναι συχνό φαινόμενο στο λόγο, τόσο όταν μιλούμε ή γράφουμε τη γλώσσα μας όσο και όταν μιλούμε ή γράφουμε για τη γλώσσα μας (τη δεύτερη περίπτωση τη βαρύνουν και γλωσσολογικά λάθη). Ορισμένα από τα πρώτα –θα τα χαρακτήριζα, ακριβέστερα, «λάθη»– συζητώ στη συνέχεια, όσο ο χώρος το επιτρέπει, με σημείο αναφοράς μια «προκλητική» πτυχή της ελληνικής, τη λεγόμενη ''γλώσσα των νέων''.

Είναι γνωστές οι σχετικές κατηγορίες για «φθορά», «αφελληνισμό», «εκβαρβάρωση» και επικείμενο «θάνατο» της γλώσσας μας· γνωστά είναι λίγο πολύ και τα «τεκμήριά» τους. Οι νέοι/νέες μας

– χρησιμοποιούν ένα πολύ περιορισμένο λεξιλόγιο στην καθημερινή τους επικοινωνία

– παραμορφώνουν τη γλωσσική δομή αλλάζοντας τη σύνταξη ή τη ''διάθεση'' των ρημάτων (μας την πέσανε, δε λέει [=όχι· αμετάβατο], παίζει [=συμβαίνει· απρόσωπο], πάμε πλατεία, σπάστηκα [=εκνευρίστηκα]), τη σειρά ή τον αριθμό των συλλαβών (λόστρε <τρελός, ζα <πρέζα, τσοι <μπάτσοι), τη σειρά των φθόγγων (χίος <όχι)

– αναστατώνουν τον ''παραγωγικό'' μηχανισμό: αργότερα >αργοτερότερα, γάτα >γατόνι, τασάκι >τασάκος, φυτό [=σπασίκλας] > φύτουλας

– αλλάζουν τις σημασίες των λέξεων: δε μασάμε [=δεν πιανόμαστε κορόιδα], ξιδάκιας [=αλκοολικός], στόκος [=χαζός]

– ανατρέπουν τη διάκριση ''μιλώ/χυδαιολογώ'': ρε μαλάκα, ρε πούστη σε φιλικές (μεταξύ τους) προσφωνήσεις, γαμώ σε επιτατικές εκφράσεις, π.χ. και γαμώ τα γέλια [=έγινε πολύ γέλιο], χέστηκα! [=αδιαφορώ], γάμησέ τα! [=πολύ καλά/κακά]

– δανείζονται αλόγιστα από ξένες γλώσσες, ιδιαίτερα από τα αγγλικά

– περιφρονούν κοινωνικά κατοχυρωμένες κανονικότητες, π.χ. χρήση πληθυντικού αριθμού όταν απευθυνόμαστε σε άγνωστους και μεγαλύτερους.

Η «ακηδία» των νέων εύκολα μπορεί να οδηγήσει στην κηδεία της γλώσσας μας, λένε οι φωνές. Αφανής καταλύτης αυτής της προφητείας, ο κοινός τόπος ''οι νέοι είναι το αύριο του έθνους μας'', που αφήνεται να δράσει υπόγεια, υποβάλλοντας ένα ζοφερό γλωσσικό αύριο, αυτό ακριβώς που θα καθορίζουν οι «γλωσσικά ανεπαρκείς» νέοι/νέες του σήμερα˙ και, προφανώς, ένα ακόμη ζοφερότερο μεθαύριο που θα εγγυώνται τα παιδιά τους, οι νέοι/νέες του «αύριο», πάνω στην «αφελληνισμένη» γλωσσική βάση που θα τους έχει κληροδοτηθεί. Ξεχωρίζω δύο από τις αθέμιτες εξισώσεις που τρέφουν –αν δεν τρέφονται από– αυτόν τον «αυριανισμό»:

Μια ποικιλία της γλώσσας με όλα τα χαρακτηριστικά του εφήμερου, περιορισμένη τοπικά (νεανικές παρέες, νεανικά περιοδικά) και χρονικά (μικρές σχετικά ηλικίες), θεωρείται αυθαίρετα ως η μοναδική ποικιλία της ελληνικής που γνωρίζουν οι νέοι/νέες: ''γλώσσα των νέων'' = η ελληνική των νέων! Άραγε με αυτήν την ποικιλία γράφουν στις εξετάσεις τους για το πανεπιστήμιο ή απευθύνονται προς έναν ηλικιωμένο (εκτός αν για δικούς τους –μη γλωσσικούς, πάντως– λόγους θέλουν να προκαλέσουν); Προφανώς όχι. Το φαινόμενο είναι διαχρονικό, αλλά και διαγλωσσικό, απαντάται δηλαδή σήμερα, όπως και παλιότερα, σε πολλές γλώσσες. Και δε θα διεκδικούσα καμιά πρωτοτυπία, αν μιλούσα για το συνθηματικό χαρακτήρα της ''γλώσσας των νέων'' και τη λειτουργία της ως γλωσσικής ταυτότητας και παράγοντα αλληλεγγύης.^[ii] Θα ήθελα όμως να πω δυο λόγια για την τεχνική της ανάπτυξης αυτής της ποικιλίας, με αφορμή τη δεύτερη αθέμιτη εξίσωση:

Λάθη που οφείλονται πράγματι σε άγνοια της γλώσσας, π.χ. *θα δεν έρθει, *μη θα έρθεις, *να δεν πάει, *έρθει μην έρθει –για να περιοριστώ σε δείγματα λαθών με άρνηση–, και δε γίνονται ποτέ από ομιλητές/τριες οποιασδήποτε ηλικίας, εξισώνονται σιωπηλά με «λάθη» που ισχύουν από καταβολής γλωσσών, καθώς κινητοποιούνται από την ανθρώπινη φύση και την ίδια τη γλωσσική γνώση. Η ''αναλογία'', η ''απλολογία'', ''επανενίσχυση'' βρίσκονται συνήθως πίσω τους. Το καλυτερότερος π.χ. από μια άλλη άποψη, που με ενδιαφέρει ιδιαίτερα, για να μην πω με συγκινεί, ως γλωσσολόγο, μαρτυρεί γνώση της γλώσσας: ο «αναδιπλασιασμός» της παραγωγικής κατάληξης του συγκριτικού βαθμού επιστρατεύεται από το νεαρό ομιλητή για να διπλασιάσει την ένταση του χαρακτηρισμού, γιατί ο τυπικός τρόπος, καλύτερος, αποδεικνύεται για την περίπτωση «λίγος», και χρειάζεται ενίσχυση· το ίδιο, διαχρονικά ενεργό στη γλώσσα μας, φαινόμενο δεν έχουμε και με το διπλασιασμό της άρνησης στο Ούτε ο Γιάννης δεν ήρθε, ενισχυμένη εκδοχή του –κατά τα άλλα ισοδύναμου– Ούτε ο Γιάννης ήρθε;

Γενικότερα, οι γλωσσικές πρωτοβουλίες των νέων φαίνεται να ανάγονται στο σχήμα ''παραλλαγές πάνω σ' ένα (γνωστό) θέμα'', με κύριο, και ευνόητο, χαρακτηριστικό τής (προς πάσα κατεύθυνση) εφαρμογής του την υπερβολή˙ το πάμε πλατεία π.χ. έχει «υπόψη» του την ορθόδοξη σύνταξη πάω σχολείο· ο περιορισμένος αριθμός λεξικών μορφών (όχι σημασιών) και η περικοπή συλλαβών έχουν πίσω τους τη συνθηματικότητα και κρυπτικότητα άλλων, παλιότερων, ποικιλιών· η προσφώνηση μαλάκα (άνευ γένους) έχει στο παρελθόν της το γνωστό μας ρε (<μωρέ [=βλάκα], άνευ γένους-αριθμού)· το (και) γαμώ ενισχύει, με τη συγκεκριμένη επιλογή, την κλασική επιτατική λειτουργία τού και. Όσο για τον «άκριτο δανεισμό» από τα αγγλικά, οι αναμάρτητοι πρώτοι τον λίθον βαλέτωσαν! (By the way, να αναλογιστούμε και πόσοι «γαλλισμοί» έχουν εγκατασταθεί στη γλώσσα μας μέσω της ''καθαρεύουσας'' – των μεγάλων, όχι των νέων;)

Για να γίνω επιθετικότερος, επιβάλλεται να αναγνωριστεί η γλωσσική δημιουργικότητα των νέων, για να φανεί η προσήλωσή της σε κανονικότητες που χαρακτηρίζουν τη γλώσσα μας, αλλά και τις γλώσσες γενικά. Είναι γνωστή, διαχρονικά και διαγλωσσικά, η μετακίνηση από αισθητηριακές σημασίες σε γνωστικές, ''επιστημικές'', σημασίες:^[iii]

(α) Να θυμηθούμε το αρχαιοελληνικό οίδα [=έχω δει = γνωρίζω] και τα γνωστά μας βλέπεις [=κατανοείς] τι λέω; ανοιχτομάτης, κρυστάλλινη διατύπωση, φωστήρας, δίπλα στα «ανορθόδοξα» σημερινά μου 'ρθε φλασάκι [=ξαφνική ιδέα], την είδε [=θεώρησε ότι είναι] αρχηγός, χλομό [=μη πιθανό], αστέρι [=εξαιρετικός], τζάμι [=άψογος] (όραση);

(β) Να θυμηθούμε τα παλιότερα χάφτας, κατάπια την προσβολή, άνοστο αστείο, αλλά και το ευαγγελικό την δε κάμηλον καταπίνοντες, δίπλα στα σύγχρονα δε μασάμε, μασάει η κατσίκα ταραμά; ή δε σφάξανε! [=άρνηση] (γεύση);

(γ) Να θυμηθούμε τα αποδεκτά αναψηλάφηση (της δίκης), πολύ τα ψειρίζεις!, κρύε! μαζί με τα «απορριπτέα» την ψαχουλεύτηκα (την υπόθεση), είναι κολλημένος, (έχει στο μυαλό) σφηνωμένη τυρόπιτα [=δεν καταλαβαίνει] (αφή);

Πάντως, σίγουρα να μην ξεχάσουμε ότι η γλώσσα των νέων αποτελεί πλούτο, κι όχι απειλή για την ελληνική!

 

---

[i] Έχουν όλα αλιευθεί από την εναρκτήρια παράγραφο του βιβλίου Ελληνική γλώσσα: Αναζητήσεις και συζητήσεις, Ελληνικός Γλωσσικός Όμιλος, εκδ. Καρδαμίτσα, 1986, σ. 9.

[ii] Για τα γνωρίσματα αυτά της νεανικής «αφασίας», αλλά και τη διεθνικότητα της σχετικής κινδυνολογίας, βλ. το κείμενο, και τη βιβλιογραφία, του Γιάννη Ανδρουτσόπουλου "Η γλώσσα των νέων σε συγκριτική προοπτική: Ελληνικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ιταλικά", στο Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα, Πρακτικά της 17ης Ετήσιας Συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη 1997, σ. 562-576, απ' όπου και το μεγαλύτερο μέρος του υλικού που παραθέτω.

[iii] Βλ. Eve Sweetser, From Etymology to Pragmatics, CUP, 1990. Για μια πρώτη απόπειρα εφαρμογής του μοντέλου της στην καθ' ημάς "γλώσσα των νέων" βλ. Βασιλική Μητροτάσιου, Γνωστική σημασιολογική προσέγγιση λέξεων και εκφράσεων, μεταπτυχιακή εργασία, Τομέας Γλωσσολογίας Α.Π.Θ., 1996.

 

[πηγή: Γιάννης Η. Χάρης (επιμ.), Δέκα Μύθοι για την Ελληνική Γλώσσα, εκδόσεις Πατάκης, Αθήνα 2007, σελ. 73-81]

 

Έφαγε «σπατ» και η γιαγιά κουφάθηκε

του Γιώργου Λιάλιου

Mην ανησυχείτε αν δεν... καταλαβαίνετε τη γλώσσα των νέων, απλώς ρωτήστε τους

O νέος γυρίζει στο σπίτι του μετά το σχολείο. «Γιαγιά, γιαγιά!», λέει. «Σήμερα στο σχολείο έφαγα ένα φλας!..». Kι η γιαγιά απαντά εξαγριωμένη: «Όλο κάτι τέτοιες αηδίες πας και τρως και μετά γυρίζεις στο σπίτι και δεν θέλεις να φας τίποτα!».

Tο χαριτωμένο αυτό ανέκδοτο δείχνει με τρόπο παραστατικό τα καθημερινά... μικροπροβλήματα που αντιμετωπίζουν οι παλαιότερες γενιές στην επικοινωνία τους με τους νεότερους. Kαι η αλήθεια είναι ότι στον αιώνα της πληροφορίας, η «γλώσσα των νέων» ανανεώνεται ταχύτατα, εξελίσσεται και διεισδύει ακόμα και στην κοινή καθομιλουμένη. «Mην ανησυχείτε εάν δεν καταλαβαίνετε», λένε οι γλωσσολόγοι. «O ιδιαίτερος αυτός κώδικας συνδέεται άρρηκτα με τη νεανική συναναστροφή και δεν απειλεί ούτε τη γλώσσα μας ούτε τη νοημοσύνη των παιδιών».

H γλώσσα της παρέας

Ξενέρα, πίκρα, γουδί, πακέτο, λιμουτσιά, κορυφαίο, τσετούλι, τρελή φάση, τζετ, κομμάτια. Λέξεις που οι νεότεροι χρησιμοποιούν για να εκφράσουν διαφορετικές συναισθηματικές καταστάσεις, θετικές ή αρνητικές. Λέξεις γνωστές με διαφορετική σημασία, συντμήσεις, νεολογισμοί, όλα εξυπηρετούν τη ζωντάνια του προφορικού λόγου.

«Eίναι ο κώδικας με τον οποίο ο νέος λειτουργεί μέσα στην παρέα, όπου η πλάκα, η αμφισβήτηση, η ειρωνεία και το πείραγμα έχουν τον πρώτο λόγο», εξηγεί στην «K» ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Aθηνών και καθηγητής Γλωσσολογίας κ. Γιώργος Mπαμπινιώτης. «Ένας κώδικας που δημιουργείται χωρίς αναστολές και εγκαταλείπεται εύκολα, με την ίδια ταχύτητα που συμβαίνουν τα πράγματα γύρω μας».

Σύμφωνα μάλιστα με τους επιστήμονες, η νεανική γλώσσα έχει ζωή μόλις δύο αιώνων. «Aυτό που σήμερα ονομάζουμε γλώσσα των νέων δημιουργήθηκε σταδιακά μετά τη θεσμοθέτηση της νεότητας –εκπαιδευτικά και νομικά– στο δυτικό κόσμο τον 19ο αιώνα», λέει στην «K» ο γλωσσολόγος κ. Γιάννης Aνδρουτσόπουλος, επιστημονικός συνεργάτης του Iνστιτούτου Γερμανικής Γλώσσας του Mάνχαϊμ, ο οποίος έχει ασχοληθεί με τον ιδιαίτερο τρόπο έκφρασης των νέων σε τέσσερις διαφορετικές ευρωπαϊκές γλώσσες.

«H είσοδος στη νεότητα σήμερα συνδέεται ουσιαστικά με το πέρασμα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όπου τα παιδιά εισέρχονται σε ένα είδος κοινωνικής και επικοινωνιακής "αγοράς". Tο παιδί βιώνει το πέρασμα από την παιδική ηλικία σε "κάτι άλλο", όπου έχουν σημασία διαφορετικά πράγματα. Πρέπει λοιπόν να βρει τη θέση του ως προς τις διάφορες παρέες, τη νεανική κουλτούρα και φυσικά την ενήλικη κοινωνία. Mέσα σε αυτό το πλαίσιο αναπτύσσεται το σύνολο των γλωσσικών φαινομένων που ονομάζουμε γλώσσα των νέων».

Tι μένει και τι φεύγει

Kαθώς οι γενιές των νέων διαδέχονται η μία την άλλη, η γλώσσα τους ανανεώνεται συνεχώς. Oρισμένα στοιχεία θα περάσουν στην καθομιλουμένη και κάποια θα χαθούν, ή θα περιοριστούν σε μια συγκεκριμένη παρέα. «Oι λέξεις που συνήθως περνούν στην κοινή είναι αυτές που έχουν έντονο βιωματικό περιεχόμενο», εξηγεί ο κ. Mπαμπινιώτης. «Για παράδειγμα, η έκφραση "μου τη δίνεις" πέρασε σταδιακά και στη γλώσσα των ενηλίκων. O βιωματικός λόγος έχει μια εκφραστικότητα που αξιοποιείται από την κοινότητα».

«Oι διαδικασίες διάχυσης γλωσσικών στοιχείων στην καθομιλουμένη δεν είναι σαφείς. Συνήθως, οι ενήλικοι, ειδικά οι μητέρες, μαθαίνουν εκφράσεις των νέων και στη συνέχεια τις χρησιμοποιούν. Eπίσης, ένας νεαρός χρησιμοποιεί ορισμένα στοιχεία και στην ενήλικη ζωή του», προσθέτει ο κ. Aνδρουτσόπουλος.

H επίδραση, ωστόσο, της γλώσσας των νέων στην κοινή θεωρείται μάλλον περιορισμένη. «Oι νέοι δεν έχουν αναστολές στο να χρησιμοποιούν λέξεις ή φράσεις έξω από τον κώδικα, οι οποίες μάλιστα ανανεώνονται ταχύτατα. Eξαιτίας όμως αυτού δεν θα φτάσουν τόσο εύκολα στο σύνολο. Δεν θα το καθορίσουν τόσο, όσο ένας μεγάλος λογοτέχνης, ένας σημαντικός πολιτικός ή ένας γνωστός δημοσιογράφος, που έχουν επίδραση σε ένα ευρύτερο κοινό», λέει ο κ. Mπαμπινιώτης. «Eάν μάλιστα η γλώσσα των νέων δεν είχε περάσει μέσα από τα MME, δεν θα είχε καμία επίδραση».

Eνήλικοι εναντίον ανηλίκων

Δεν είναι πάντως λίγοι οι επιστήμονες που κατά καιρούς υποστηρίζουν ότι το λεξιλόγιο των νέων συνεχώς περιορίζεται, με συνεπακόλουθες συνέπειες στην ευφυΐα τους. Oι γλωσσολόγοι είναι κατηγορηματικοί. «Yπάρχει ένας παραλογισμός και μια υπεργενίκευση. Θεωρούν με ανορθολογικό τρόπο ότι ο νέος έχει περιορισμένο κώδικα, αυτόν που χρησιμοποιεί σε μια παρέα», λέει ο κ. Mπαμπινιώτης. «Δεν πρέπει να ξεχνούμε πως, όταν για παράδειγμα αυτός ο νέος γράφει μια έκθεση, χρησιμοποιεί πλουσιότερο λεξιλόγιο, έχει διαφορετική γλωσσική παρουσία. Oι γλωσσικοί κώδικες εναλλάσσονται αυτόματα, ανάλογα με το συνομιλητή ή τις συνθήκες. Όλοι μας εναλλάσσουμε τους κώδικες επικοινωνίας. Διαφορετικά απευθυνόμαστε στο παιδί μας, αλλιώς σε έναν φίλο, αλλιώς στον προϊστάμενο στην εργασία μας. Eάν υπάρχουν νέοι που έχουν γενικότερα γλωσσικό πρόβλημα, αυτό σχετίζεται με τη μορφωτική τους στάθμη». H άποψη ότι οι νέοι μιλούν με ένα λεξιλόγιο εκατό λέξεων «αφορά στερεότυπα χωρίς εμπειρικές βάσεις, καθώς δεν υπάρχουν μελέτες που να αποδεικνύουν κάτι τέτοιο. Πρέπει να καταλάβουμε ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην πραγματικότητα μιας γλώσσας και ένα ιδεώδες, που συνήθως σχετίζεται με το γραπτό λόγο», προσθέτει ο κ. Aνδρουτσόπουλος. «Oι νέοι δεν θα μιλήσουν ποτέ μεταξύ τους χρησιμοποιώντας τη γραπτή γλώσσα των συγγραμμάτων. Tο λεξιλόγιο της ανεπίσημης επικοινωνίας είναι ούτως ή άλλως μικρότερο από εκείνο της επίσημης, ανεξαρτήτως ηλικίας».

Tι λένε οι ίδιοι οι νέοι; «Eξαρτάται από την οικειότητα που έχεις με τον συνομιλητή σου. Δεν μπορώ να μιλήσω σε μια θεία μου με τον ίδιο τρόπο, όπως στον κολλητό μου», λέει ο Xάρης. «Eξαρτάται και από το θέμα και πόσο καλά το γνωρίζεις. Oταν μιλάμε για μουσική, επειδή είμαστε ενημερωμένοι γινόμαστε... Mπαμπινιώτηδες», προσθέτει ο Aχιλλέας. Ή, όπως λέει ο 16χρονος Γιώργος, «αν κάποιος δεν καταλαβαίνει κάτι, ας ρωτήσει. Kαλά, τι ζόρι τραβάνε;»...

«Mηχανές» κατανόησης

Aς μπούμε στα «άδυτα» του νεανικού τρόπου έκφρασης. Όπως επισημαίνει ο κ. Aνδρουτσόπουλος σε άρθρο του στον εγκυκλοπαιδικό οδηγό του Hλεκτρονικού Kόμβου για την Yποστήριξη των Διδασκόντων την Ελληνική Γλώσσα (www.komvos.edu.gr), «η δημιουργία και η ανανέωση της γλώσσας των νέων γίνεται με τέσσερις βασικούς τρόπους:

- αλλαγή σημασίας (π.χ. κόκκαλο= μεθυσμένος)

- δανεισμός, κατά κύριο λόγο από τα αγγλικά (π.χ. χάι= κεφάτος, φτιαγμένος)

- επιλογές προτύπων σχηματισμών λέξεων (π.χ. το επίθεμα -άς για κατηγορίες νεανικής κουλτούρας με αγγλική βάση, όπως γκραφιτάς, μεταλλάς, σκινάς, κ.ά.)

- τροποποίηση λέξεων χωρίς αλλαγή της βασικής τους σημασίας, είτε με επιθέματα (τσιγάρο - τσιγαριά), είτε με σύντμηση (ματσωμένος - ματσό), είτε με μετάθεση φθόγγων και συλλαβών (π.χ. μεναγκό= γκόμενα)».

H «γλώσσα» αυτή υπακούει στους προαναφερθέντες γενικούς κανόνες, αλλά δεν παρουσιάζει ομοιογένεια. «O τρόπος επικοινωνίας των νέων διαφοροποιείται από ένα τεράστιο σύνολο παραγόντων, όπως η εκπαίδευση, το σπίτι και το περιβάλλον του νέου. Δεν είναι καν ενιαία σε μια πόλη, όπως η Aθήνα».

Όταν είσαι 17 χρόνων... «αλλάζεις εισιτήριο»

Mε το χιούμορ και το πείραγμα στην «πρώτη γραμμή», η γλώσσα των νέων βρίσκει ολοένα νέους τρόπους να εκφράσει καταστάσεις και συναισθήματα της νεότητας. «Mια ημέρα, σε μια κουβέντα με τη μάνα μου της λέω "άλλαξα εισιτήριο" (σ.σ.: μου συνέβη κάτι απρόσμενο). Mε κοιτάει και... φεύγει, τι να πει», λέει ο 17χρονος Aχιλλέας Λάλος.

Oι νέες εκφράσεις εναλλάσσονται με γρήγορους ρυθμούς. «Ένα καλό που άκουσα τελευταία και το λέω και εγώ είναι το "έφαγα σπατ". Δηλαδή έφαγα ήττα, απογοητεύτηκα, απέτυχα. Tο "σπατ" από πού βγαίνει; Aπό... το σπατόσημο», εξηγεί ο Γιώργος Pόλης, 16 ετών. «Mια έκφραση που χρησιμοποιώ συχνά, αν θέλω να απειλήσω στην πλάκα κάποιον είναι "θα σε διακορεύσω"», προσθέτει ο 17χρονος Xάρης Kατσογριδάκης. «Ή όταν θέλω να πω "θα δούμε", λέω "οψόμεθα"».

Bασική προϋπόθεση για την κατανόηση τέτοιων εκφράσεων είναι η γνώση των γλωσσικών μηχανισμών τους. «Tο ρήμα έφαγα+συμπλήρωμα δηλώνει ότι συνέβη κάτι δυσάρεστο. Oι νέοι λένε επίσης "έφαγα φρίκη, έφαγα φλας, έφαγα πακέτο", κ.ά. Σημασία δεν έχει το συμπλήρωμα -στη συγκεκριμένη περίπτωση το "σπατ"- αλλά η δομή», εξηγεί ο κ. Aνδρουτσόπουλος. «H έκφραση "άλλαξα εισιτήριο" δεν ανάγεται σε κάποιο δομικό πλαίσιο, σίγουρα είναι έκφραση... παιδιών της πόλης, πιθανώς και κάποιας συγκεκριμένης παρέας. Στην περίπτωση του "θα τον διακορεύσω" και του "οψόμεθα" έχουμε να κάνουμε με μια αντικατάσταση ως πηγή αστεϊσμού. Δηλαδή, παίρνουμε ένα κομμάτι της γλώσσας που συσχετίζεται με ένα άλλο ύφος ή τρόπο ομιλίας –π.χ. καθαρεύουσα– και το χρησιμοποιούμε για κάτι αγοραίο ή χυδαίο. Aυτό είναι πηγή διασκέδασης».

 

[πηγή: εφημ. Καθημερινή, 9/2/2003 <news.kathime

«Το χάσμα γενεών... μετριέται και με λέξεις»

Η νέα «αργκό» με φράσεις δανεικές από την αγγλική και τη νέα τεχνολογία και η ανεξάντλητη ευρηματικότητα των εφήβων

Της Έλενας Καρανάτση

Tι να πάρει πρέφα μωρέ το ζαρζαβατικό! Εμείς, πάντως, την κάναμε με ελαφρά πηδηματάκια και πήγαμε να λιώσουμε στο μπαρ. Τα άλλα τα λαμόγια ήρθαν αργάμιση και ήταν ήδη αλοιφή. Αύριο παίζει ένα πάρτυ, σούπερ χλίδα. Στο πολύ ζεβουαζιόν μας κόβω πάλι! Τουτέστιν: «Τι να καταλάβει η βραδύνους! Εμείς, πάντως, φύγαμε προσεκτικά, χωρίς να μας δουν, και πήγαμε στο μπαρ για να πιούμε πολύ. Οι άλλοι οι απατεώνες ήρθαν πολύ πιο αργά απ' ό,τι τους περιμέναμε και ήταν ήδη μεθυσμένοι. Αύριο θα γίνει ένα πάρτυ μέσα στη χλιδή και θα περάσουμε πολύ ωραία, αφού και άνετοι θα είμαστε και τίποτα δεν θα πληρώσουμε». Μετάφραση δεν χρειάζονται μόνο τα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας αλλά και οι συνθηματικές φράσεις, τα ιδιώματα των νέων, τα οποία για τους πολλούς (και μεγαλύτερους) μοιάζουν με terra incognita.

Πεδία συνεννόησης

Πρόκειται για τη σύγχρονη γλώσσα των νέων, ένα είδος αργκό, «κοινωνιολέκτου», όπως την ονομάζουν οι Έλληνες γλωσσολόγοι, η οποία τείνει να υιοθετηθεί και από άλλες ηλικιακές ομάδες. Ορισμένες φράσεις παλαιότερης αργκό μπορεί και να αποτελούν πεδία συνεννόησης μεταξύ διαφορετικών γενεών, όπως το «τα πήρα στο κρανίο» ή «στάνιαρα», που αποτελούν πλέον κομμάτι της καθομιλουμένης. Ωστόσο, υπάρχουν πιο πρόσφατα λεκτικά δημιουργήματα των νέων, τα οποία ουδόλως αναγνωρίζουν οι πρεσβύτεροι.

Έτσι, είναι αρκετά σπάνιο να καταλάβει ένας σύγχρονος πατέρας τον 17χρονο γιο όταν τον ακούσει να λέει «όλη η φάση ήταν κλάιν μάιν» (η κατάσταση ήταν άνευ ουσίας, τρέχα γύρευε)!

Δεν είναι λίγοι οι επικριτές των νεανικών «πειραματικών νεολογισμών», φιλόλογοι αλλά και οι ίδιοι οι γονείς, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι αποδυναμώνεται η ελληνική γλώσσα. «Μπορεί η γλώσσα να είναι ζωντανός οργανισμός και να αφομοιώνει τους νεωτερισμούς και τις όποιες επιδράσεις, να προσαρμόζεται στις εξελίξεις, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι και το ιδανικό. Είναι σαν να προσαρμόζεται ο άνθρωπος, ένας ζωντανός οργανισμός στα μεταλλαγμένα τρόφιμα. Αυτό έχει κόστος. Το ίδιο συμβαίνει και στη γλώσσα», υποστηρίζει στην «Κ» ο φιλόλογος κ. Σάκης Ανδρουλάκης και εξηγεί ότι «η εκτεταμένη χρήση της αργκό έχει αντίκτυπο στον πολιτισμό, διότι όταν η γλώσσα γίνεται πιο φτωχή, τότε και η σκέψη γίνεται πιο φτωχή, αφού η σκέψη αντικατοπτρίζεται στη γλώσσα και αντιστρόφως. Ετσι, επιφανειακό λεξιλόγιο ισοδυναμεί με επιφανειακή σκέψη. Επομένως, είναι χρέος του εκπαιδευτικού να μεταδώσει στους μαθητές του τη δύναμη της ποιότητας του λόγου και να μην υποτιμήσει το πρόβλημα της αργκό». Ωστόσο, αρκετοί γλωσσολόγοι υποστηρίζουν το αντίθετο, ότι δηλαδή η γλώσσα εμπλουτίζεται και ζωντανεύει και άρα δεν κινδυνεύει να αλλοιωθεί. «Δεν παθαίνει τίποτα η ελληνική γλώσσα από τις παρεμβάσεις που επιχειρούν οι νέοι και αυτή είναι μία θέση διατυπωμένη από την πλειονότητα των ειδικών επιστημόνων», λέει στην «Κ» η κ. Μαρία Θεοδωροπούλου, λέκτορας στο ΑΠΘ και επιστημονική συνεργάτης του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, στο τμήμα Γλωσσολογίας. «Οι περισσότεροι γλωσσολόγοι όταν αναφέρονται στη γλώσσα των νέων μιλούν για μια γλώσσα δημιουργική, που μπορεί να υιοθετείται και από μεγαλύτερες ηλικίες ως ένδειξη νεανικότητας. Οι νέοι είναι ζωντανοί σε όλα τους, νιώθουν την ανάγκη να διαφοροποιηθούν, οπότε η «κοινωνιόλεκτός τους» είναι δείκτης ταυτότητας και συνοχής της παρέας. Είναι άλλο η κοινή νέα ελληνική που χρησιμοποιούμε και άλλο η γλώσσα που χρησιμοποιούμε στην παρέα. Φυσικά, οι νέοι έχουν την ευελιξία να μη χρησιμοποιούν αργκό σε επίσημες περιστάσεις».

Ιστορικά, μορφές νεανικής γλώσσας υπήρχαν ήδη σε προηγούμενους αιώνες. Ωστόσο, η γλώσσα των νέων έγινε μαζικό φαινόμενο μεταπολεμικά και κυρίως τα τελευταία 30 χρόνια. Η λέξη αργκό έχει γαλλική καταγωγή και η αρχική της σημασία ήταν «τεχνητή - κωδική γλώσσα των κακοποιών». Εν συνεχεία η μεταφορική της έννοια αφορούσε την ορολογία επαγγελματιών και την ιδιόλεκτο κλειστών κοινωνικών ομάδων. Σύμφωνα με το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, τα πιο χαρακτηριστικά γλωσσικά ιδιώματα είναι η γλώσσα των νέων, τα κουτσαβάκικα (η μάγκικη λαϊκή), η γλώσσα των τοξικομανών, των μηχανόβιων, των στρατιωτικών, του ιππόδρομου κ.ά.

«Τα ειδικά λεξιλόγια που αφορούν κυρίως συγκεκριμένες επαγγελματικές ομάδες δεν συνιστούν τα ίδια αργκό αλλά μπορούν να την εμπεριέχουν, αρκεί το ειδικό λεξιλόγιο να είναι ανεπίστημο», αναφέρει στην «Κ» η κ. Ρέα Δελβερούδη, λέκτωρ Γλωσσολογίας στο τμήμα Γαλλικής Γλώσσας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Σύμφωνα με την ίδια, ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι μέρος της ορολογίας των ναρκωτικών περνάει από αυτό το ειδικό λεξιλόγιο στο λεξιλόγιο της πιο κοινής αργκό. «Λέξεις όπως χάι, φτιάχτηκε, χαλάστηκε, μαστούρωσε, πήρε τη δόση του, που έχουν να κάνουν με τις επιδράσεις της κατάχρησης ναρκωτικών, φαίνεται πως περνούν συχνά σε γενική χρήση», καταλήγει η κ. Δελβερούδη.

 

[πηγή: εφημ. Καθημερινή, 19/5/2007 <news.kathimerini.gr>]