Διαβάζοντας τον Πλωτίνο στους Ελευθέρους Πολιορκημένους του Διονυσίου Σολωμού.

 

Διαβάζοντας τον Πλωτίνο στους   Ελευθέρους Πολιορκημένους του Διονυσίου Σολωμού.

Δίδεται το Σχεδίασμα Β΄από τους  Ελευθέρους Πολιορκημένους του Διονυσίου Σολωμού:

ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Β'

                                          1
Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει·
Λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει.
Τα μάτια η πείνα εμαύρισε· στα μάτια η μάνα μνέει·
Στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει:
«Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ' έχω γω στο χέρι;
Οπού συ μου 'γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει».

                                          2
Το Μεσολόγγι έπεσε την άνοιξη· ο ποιητής παρασταίνει τη Φύση, εις τη στιγμή που είναι ωραιότερη, ως μία δύναμη, η οποία, με όλα τ' άλλα και υλικά και ηθικά ενάντια, προσπαθεί να δειλιάσει τους πολιορκημένους· ιδού οι Στοχασμοί του ποιητή:

Η ζωή που ανασταίνεται με όλες της τες χαρές, αναβρύζοντας ολούθε, νέα, λαχταριστή, περιχυνόμενη εις όλα τα όντα· η ζωή ακέραιη, απ' όλα της φύσης τα μέρη, θέλει να καταβάλει την ανθρώπινη ψυχή· θάλασσα, γη, ουρανός, συγχωνευμένα, επιφάνεια και βάθος συγχωνευμένα, τα οποία πάλι πολιορκούν την ανθρώπινη φύση στην επιφάνεια και εις το βάθος της.

Η ωραιότης της φύσης, που τους περιτριγυρίζει, αυξαίνει εις τους εχθρούς την ανυπομονησία να πάρουν τη χαριτωμένη γη, και εις τους πολιορκημένους τον πόνο ότι θα τη χάσουν.

Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε,
Κι όσ' άνθια βγαίνουν και καρποί τόσ' άρματα σε κλειούνε.

Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει,
Και μες στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλι,
Κι ολόλευκο εσύσμιξε με τ' ουρανού τα κάλλη.
Και μες στης λίμνης τα νερά, όπ' έφθασε μ' ασπούδα,
Έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδα,
Που ευώδιασε τον ύπνο της μέσα στον άγριο κρίνο·
Το σκουληκάκι βρίσκεται σ' ώρα γλυκιά κι εκείνο.
Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη,
Η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι·
Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κραίνει·
 Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει.

Τρέμ' η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της.

Σκέψεις επί του ποιήματος.

 

Ο Σολωμός –όπως ακριβώς και ο Πλωτίνος-ξεκινά από το γεγονός. Για αυτό εξάλλου το λόγο (όπως και ο Όμηρος) είναι τεράστιος Ποιητής: διότι δεν προσπαθεί να προσαρμόσει μία άλογη μεταφυσική στον κόσμο, αλλά ξεκινά από το Γεγονός ώστε να βοηθήσει τους Ανθρώπους να κατευθυνθούν με όπλο το Λόγο.

Το Γεγονός είναι η πτώση του Μεσολογγίου: ο Όμηρος επίσης εκίνησε την Επική του ποίηση μέσα από την πτώση της Τροίας, όπως και ο Πλωτίνος εκίνησε την Νεοπλατωνική του Φιλοσοφία μέσα από μία Πτώση: την πτώση του Ανθρώπου στην Ύλη. Τυγχάνει ισχυρά ανάμνησις όλο αυτό της πτώσεως των Πρωτοπλάστων στη Γένεση:

Πώς θα εξηγούσαμε την Πτώση: απλή αλλαγή καταστάσεως; Φυσικά ναι. Ως πτώση θα μπορούσαμε να εννοήσουμε την αλλαγή της οντολογικής και αξιακής κατάστασης εν χώρω και χρόνω των όντων. Ο Σολωμός είναι Ομηριστής και Πλωτινικός σε αυτό το σημείο: Συγκινείται από την Πτώση του Μεσολλογγίου διότι η Κατάστασις του Μεσολλογγίου Αλλάζει προς το χείρον: από Ελεύθερο το Μεσολόγγι καθίσταται Σκλαβωμένο: αυτή η Αριστοτελική καθαρά κίνησις από το Καλό προς το Κακό, κατά Πλωτινικό τρόπο Συν-κινεί τον Ποιητή: ο Πλωτίνος παρομοίως περιέγραψε την Οντολογική κίνηση του Ανθρώπου, το γεγονός της Αλλαγής της Οντολογικής κατάστασης του Ανθρώπου από το Καλό προς το Κακό διότι όλα εν τω Ανθρώπω βυθίζονται στην Ύλη, αγνοούν την πνευματική συνέχεια προς το Έν.

Άρα και ο Πλωτίνος εκκινείται από την έννοια της Πτώσεως: Ο Κόσμος ως το Μεσολόγγι  αλλάζει προς το χείρον την κατάστασή του, υποπίπτει σε κατάσταση πόνου, λήθης, έλλειψης πορείας προς το Πνεύμα και το Έν. Ο Σολωμός μαζί με τον Όμηρο αλλά και τον Πλωτίνο, κινείται επί των δύο θεμελιωδών οντολογικών διαλεκτικών αρχών: της θετικότητας και της αρνητικότητας: Αρνητικά ο Άνθρωπος και ο Κόσμος  υποχωρούν στην πτώση: Θετικά ανυψώνονται μέσα από την ανάμνηση του Ενός, του Απρίλη, του Ηλίου, για αυτό ο Σολωμός αντιδιαστέλλει στην έννοια του θανάτου τον Απρίλη της Ζωής και της Πορείας προς το Φώς. Η ζωή είναι Φώς, λάμψη ανάμνησης και λογικής ακολουθίας του δρόμου προς το Έν.

Στην Τρίτη λοιπόν Εννεάδα του ο Πλωτίνος διεκήρυξε την έννοια της  Θεώσεως. Όλα γύρω μας, θα αναφωνήσει ο  Πλωτίνος, έχουν συμμετοχή στο Φώς του Ενός, σε όλη τη Φύση τον Κόσμο τον Άνθρωπο, ανιχνεύεται η Μία και Κοινή δύναμις του Ενός, η οποία θεωτική οδός επστροφής προς το Έν και την Οντολογική του συνέχεια. Αυτή η έννοια της θεώσεως έντονα υπάρχει στους Ελευθέρους Πολιορκημένους του Διονυσίου Σολωμού: Η σιωπή η οποία ενυπάρχει στον κάμπο είναι απουσία ομιλίας, άρα κακή και αντιοντολογική εκτίμηση των πραγμάτων: η πτώση συμβαδίζει με τη σιωπή και την έλλειψη της οντολογικής διαφωτιστικής ομιλίας των όντων.Τα όντα δεν προχωρούν προς τη θέωση διότι δεν ομιλούν για το ρόλο τους και τις δυνάμεις τους. Η ομιλία του Αναπεπταμένου και ελευθέρου ανθρώπου είναι θέωση προς το Έν. Η σιωπή σημαίνει επικράτηση του κακού και της λήθης. Δεν αντιμετωπίζεται η σιωπή ως ατομική αρετή, διότι στην θεουργία και θέωση του όλου όλοι συμμετέχουν και ομιλούν, η θεουργία και η θέωση απαιτεί την κοινωνική και ολόπλευρη συμμετοχή.

Στην Εννεάδα του περί της Φύσεως , της θέασης και του Ενός, ο Πλωτίνος ζωοποιεί τη Φύση η οποία κινείται ως Είναι διά των σκέψεων και πράξεων του Λόγου, του ενεργούντος Λόγου. Όλα γύρω μας θεουργικά κινούνται, η Φύση κινείται προς την θεουργία και τη θέωση, προκειμένου όλα να καταστούν ως όντα ενεργές δυνάμεις επιστροφής στο Έν. Ο Σολωμός συμφωνεί αρνητικά με τον Πλωτίνο. Στους Ελευθέρους Πολιορκημένους προκρίνεται ως το μέγιστο κακό η Ακινησία της Φύσης.

Η Σολωμική Φύσις ακινητοποιείται μέσα από την ακινητοποίηση των δύο κεντρικών αρχετύπων της: της Μητέρας και του Πολεμιστή, της Ελένης και του  Αχιλλέα, του Είναι και του Γίγνεσθαι. Σε Πλωτινική γλώσσα η Φύσις παύει να είναι Είναι διότι η Μητέρα (Ψυχή) ακινητοποιήθηκε και ο Άνθρωπος επίσης ακινητοποιήθηκε χωρίς να μπορεί να φέρει το βάρος του Ενός, αποκομμένος στην Ύλη.

Σε καθαρά Πλωτινική βάση, η Μητέρα και ο Πολεμιστής στους Ελευθέρους Πολιορκημένους, ευρίσκονται στην κακή κατάσταση της Πλωτινικής Ύλης: άρα μπορούμε μέσα από την περιγραφή του κακού στους Ελευθέρους Πολιορκημένους να διευρύνουμε τους ορίζοντες του Πλωτινικού κακού: Κακό είναι κάθε σκλαβιά, κάθε αδυναμία, κάθε αδυναμία φυσικής επαφής, κάθε δυσκολία εξάσκησης δύναμης, κάθε κατάσταση κατά την οποία ο άνθρωπος δεν μπορεί διά του Λόγου να είναι: ο Σολωμός μέσα από τους Ελευθέρους Πολιορκημένους μας δίδει όλο το εύρος της Πλωτινικής ύλης, ως κακού: αδυναμία κίνησης, αδυναμία ελευθέρας ανεξαρτήτου κινήσεως, αδυναμία αυτεξουσίου πορείας προς τη φύση και τις χαρές της, προς τους Άλλους και τις χαρές τους.

Άρα η Ελευθερία στο Σολωμικό σύστημα αντιπροσωπεύει ό,τι αντιπροσωπεύει το Έν στο σύστημα του Πλωτίνου: και το Πλωτινικό Έν και η Σολωμική Ελευθερία είναι καταστάσεις και όχι απλές πορείες: είναι νόστοι, απολήξεις, σκοποί, τέλη, όχι απλές επιδιώξεις. Άρα η Σολωμική μεταφυσική συναντά την  Πλωτινική μεταφυσική αλλά μέσα από την έντονη  αίσθηση του βιώματος η μεταφυσική μετατρέπεται σε οντολογική βιωματική οδό: ο Άνθρωπος πρέπει να αγωνισθεί ενάντια στο κακό, ενάντια στην αδυναμία διά της φύσης, διά του λόγου, να προσεγγίσει θεωρητικά και πρακτικά το Είναι του Ενός, της Ελευθερίας, της Ολοκλήρωσης.

Αξίζει να συζητηθεί η ταύτισις της Σολωμικής Ελευθερίας με το Πλωτινικό Εν. Σύμφωνα με την Τρίτη Εννεάδα (η φύση, η θέαση, το Ένα) η Φύση ως γέννημα μίας ανωτέρας ψυχής  περιέχει το λόγο μιάς ανωτέρας διάστασης: άρα Είναι ο Λόγος του Επομένου προς το Έν.Πρέπει όμως ο Άνθρωπος μέσα στην Ελευθερία της θεουργίας και της θέωσης να βιώνει τα φυσικά βήματα τα οποία ανοίγονται ενώπιόν του. Άρα μέσα στην Ελευθέρα θέαση ο Άνθρωπος προσπελαύνει το Έν.

Ο Σολωμός, εάν  προσέξουμε, μέσα στους Ελευθέρους Πολιορκημένους, μας παρέχει τη Φύση ως βήμα προς το επόμενο στάδιο της Ελευθερίας. Διότι όποιος  γευθεί τον Απρίλη, την πράσινη Φύση, τη θάλασσα, τα όντα (πρόβατα αθωότητας) αυτός διά των δυνάμεων της Φύσης οδεύει προς το επόμενο στάδιο της Ελευθέρας προσπέλασης του Εαυτού του. Διά της Φύσεως ο Σολωμός φθάνει σε ένα ιδιότυπο Πλωτινικό Εν το οποίο σε κάθε περίπτωση υπονοεί στον τίτλο του: Ελεύθεροι Πολιορκημένοι. Διότι και ο Πλωτίνος περιέγραψε τον άνθρωπο της ύλης ως Ελεύθερο (δυνητικά προς το Έν) πολιορκημένο (κλεισμένο στα όρια της ύλης):

Το Σολωμικό Έν έγκειται στη λύση της αντίφασης  της φράσης: Ελεύθερος Πολιορκημένος: Εκεί συναντά το Πλωτινικό Έν ως λύση  όλων των υλικών και φυσικών αντιφάσεων, όλων των εσωτερικών και εξωτερικών αντιφάσεων, κάθε   υποκειμενικότητας και αντικειμενικότητας, κάθε εσωτερικότητας και εξωτερικότητας.

Ελεύθερος εσωτερικά ο Άνθρωπος , πολιορκημένος εξωτερικά: άρα το πνεύμα ως εσωτερικότητα ίπταται της ύλης την οποία και ξεπερνά  μέσα από την βούληση της ελευθερίας προς το πνεύμα υπέρ της ύλης: μέσα από την βούληση προς την ελευθερία πέρα από κάθε σκλαβιά. Άρα η βούληση κρατεί πάντοτε ελεύθερο  τον άνθρωπο υπέρ την σκλαβιά της εξωτερικότητας. Άρα το Έν έρχεται ως λύση κάθε αντίφασης: ο Άνθρωπος είναι ο Ένας είναι ο εαυτός ο οποίος λύει κάθε αντίφαση ανάμεσα σε κάθε εσωτερική βούληση και σε κάθε εξωτερική δυσκολία επιβολής αυτής της βούλησης.

Για αυτό και δίδεται απλόχερα στους Ελευθέρους Πολιορκημένους το φυσικό Είναι, ο λόγος της Φύσης, ο οποίος ωθεί διά του πνεύματος προς το Έν. Ο Απρίλης μεταφέρει το  Φώς του Ηλίου, άρα η  φύσις είναι ο δρόμος του Ηλίου προς το Έν: η φύσις είναι ο Έρωτας άρα είναι η ένωση και η Ενική αποκατάσταση κάθε αντίθέτου. Πράγματι ο Ελεύθερος Πολιορκημένος του Σολωμού είναι ο Πλωτινικός άνθρωπος ο οποίος νικώντας όλες τις αντιφάσεις της Ύλης διά της κλίμακος του Νοός και της Φύσεως οδηγείται στην ακεραιότητα του Ενός.