Διδάσκοντας την περιγραφή στο μάθημα της Έκθεσης – Έκφρασης.

 

Διδάσκοντας  την  περιγραφή στο μάθημα της  Έκθεσης – Έκφρασης.

Η περιγραφή ως αφηγηματικός και εκφραστικός τρόπος είναι πολύτιμο εργαλείο στη συγγραφή δοκιμίων, παραγράφων, εκ μέρους των μαθητών αλλά και των εκπαιδευτικών. Η περιγραφή ενυπάρχει στο σύνολο της παραδοθείσης Γραμματείας, αποτελεί ένα  πολύτιμο βοήθημα διότι μπορεί να συνδέει τη φύση, τις ιδέες, τις αξίες με τον άνθρωπο και την κοινωνία στην οποία αυτός ζεί και εξελίσσεται.

Η περιγραφή εκκινείται από τα ορατά υλικά πράγματα:κατ΄αρχάς: τι σημαίνει ότι περιγράφω ένα κτήριο; Ας το προσέξουμε:

Προκειμένου να περιγράψω το σχολείο όπου πηγαίνω, προχωρώ μέσω των παρακάτω κινήσεων:

1.Το σχολείο είναι   το  σύνολο όλων των υλικών, πνευματικών , πολιτιστικών και άλλων παραμέτρων  των χαρακτηριζόντων αυτό το μέγεθος: άρα θα πρέπει πρώτα να το ίδω ως όλον και έπειτα να μερίσω τα κομμάτια  του διά της περιγραφής. Άρα η περιγραφή είναι η πορεία από το όλον του περιγραπτέου μεγέθους προς τα μέρη του.

2. Σχολείο =κτήριο, εκπαιδευτικοί, μαθητές, εκδηλώσεις, διδακτική διαδικασία κ.λ.π.

3. Περιγράφω λοιπόν με τη σειρά όλα αυτά τα μέρη του μεγέθους  του σχολείου.

4. Όμως το σχολείο είναι: αιτία, στόχος, τρόπος και σκοπός: άρα και η περιγραφή εντάσσεται στις λογικές κατηγορίες οι οποίες ενεφανίσθησαν από τον Αριστοτέλη έως τον Κάντ: άρα περιγράφω ότι το κτήριο είναι ωραίο επειδή ικανοποιεί τις μαθητικές ανάγκες, οι εκπαιδευτικοί είναι εξαιρετικοί ικανοποιώντας τους εκπαιδευτικούς σκοπούς, η διδακτική διαδικασία άριστη διότι γίνεται με παιδαγωγικούς τρόπους ώστε να επιτύχει τις μαθησιακές και παιδαγωγικές σκοποθετήσεις.

Η περιγραφή επεκτείνεται και στον ανθρώπινο παράγοντα. Η πορεία είναι ίδια. Όπως όμως και στην περιγραφή των υλικών πραγμάτων, η περιγραφή αρύεται μέσα από έναν ολόκληρο κόσμο ιδεών και αξιών.

Πρίν λοιπόν περάσω στην περιγραφή θα πρέπει να συνδέσω το περιγραφόμενο πράγμα ή πρόσωπο με τα παρακάτω πλαίσια:

Α) το ιδεολογικό μου πλαίσιο (σκέπτομαι)

Β) το αξιολογικό μου πλαίσιο (καλό-κακό,ωφέλιμο-βλαβερό, χρήσιμο-περιττό κ.ο.κ.).

Γ) από το σύνολο των χαρακτηριστικών διά της περιγραφής ταξιθετώ αυτά τα χαρακτηριστικά ανά ομάδες (διότι αυτό τελικά είναι η περιγραφή: η πορεία από το όλον στην ατομική ταξιθέτηση των χαρακτηριστικών).

Π.χ. Περιγράφω τον τάδε:

Κίνηση 1^η: καταγράφω το πνευματικό του μέγεθος (σκέψεις, ιδεολογία, οπτικό πρίσμα κ.λ.π)

Κίνηση 2^η: καταγράφω το ηθικό του μέγεθος (πράξεις, θρησκευτική πολιτική ή άλλη ταυτότητα κ.λ.π).

Κίνηση 3^η: το οπτικό μου πρίσμα (τι είναι καλό και ευγενές για εμένα ).

Κίνηση 4^η: ταξιθετώ ανά τομέα (εξωτερικά, εσωτερικά,εμφανισιακά κ.λ.π) τα χαρακτηριστικά.

Άρα περιγράφω.

Ο κ.Χ εξωτερικά είναι (αναφέρω τα χαρακτηριστικά του), έπειτα παραθέτω τα πνευματικά του χαρακτηριστικά (έχει διαύγεια πνεύματος κ.λ.π) έπειτα παραθέτω τα ηθικά του χαρακτηριστικά (είναι ευγενής, φιλότιμος, αλληλέγγυος κ.λ.π).

Βέβαια μπορώ να περιγράψω κάθε πρόσωπο, ζώο, πράγμα, κατάσταση, ιδιότητα.

Το μεγάλο ζητούμενο όμως είναι ότι θα πρέπει η περιγραφή να ενσωματωθεί στην Έκθεσση- Έκφραση ως πλήρης πνευματική, αξιολογική, εσωτερική και εξωτερική λειτουργία.

Πρίν λοιπόν από κάθε περιγραφή θέματος (η οποία χρειάζεται μαζί με την κειμενική γραφή αιτίας και αποτελέσματος, με κάθε κειμενική γραφή επιχειρήματος, μην ξεχνούμε ότι η περιγραφή χρειάζεται για την επίκληση στο συναίσθημα) ο μαθητής θα πρέπει να αποδεικνύει ότι διαθέτει το πνευματικό και αξιακό υπόβαθρο  ώστε να οδηγηθεί στην κατάλληλη και επιτυχημένη περιγραφή.

Όλα τα θεματικά πεδία της έκθεσης διαθέτουν χαρακτηριστικά, πνευματικά και ηθικά. Η περιγραφή λοιπόν θα πρέπει να δηλώνει την πνευματική και αξιακή θέση του μαθητού και όχι απλά την ταξιθέτηση  δεδομένων.

Παράδειγμα 1^ο.

Ομιλώ για την χρησιμότητα των ταξειδίων. Ολίγον πρό της γραφής επιχειρημάτων περιγράφω τα ταξείδια: ως ακολούθως ώστε να αναφανεί η πνευματικότητα αξιακότητα που υπάρχει εκ μέρους του γράφοντος για αυτό το θέμα: εννοείται ότι ως επίκληση στο συναίσθημα η περιγραφή λαμβάνει την κατάλληλη θέση στην ομιλία.

…Τα ταξείδια ενέχουν την ψυχαγωγία, την σωματική και πνευματική ανανέωση, είναι ωφέλιμα για το νού. Όμορφα και χρήσιμα είναι για τον άνθρωπο που θέλει να μαθαίνει αλλά και να ξεκουράζεται ψυχικά. Η περιπλάνηση είναι σαν την αναγκαιότητα της τροφής, σαν την αναγκαιότητα του νερού, διότι πληροί το νού και την ψυχή του ανθρώπου με χρήσιμες και αξιόλογες σκέψεις και πράξεις.

Στην άνωθεν περιγραφή αναφαίνεται το πνευματικό και αξιακό υπόβαθρο του γράφοντος. Καλό και ωφέλιμο είναι αυτό το οποίο πληροί το νού με σκέψεις και γνώσεις, την ψυχή με συναισθήματα και ψυχαγωγία.

Παράδειγμα 2^ο.

Περιγράφω τη βία και παραβατικότητα της εποχής.

Η εποχή μας ως υλιστική και εξαλλοιωτική, μοιάζει με άνθρωπο που έχει χάσει τον προσανατολισμό του. Διότι έχει χάσει την πυξίδα του που είναι η ιδέα και η ηθική. Το αποπροσανατολισμένο καράβι έχει μόνον ατυχήματα, ο αποπροσανατολισμένος άνθρωπος επίσης έχει μόνον τη βία ως όπλο επιβίωσης, βίαιος και παραβατικός, χωρίς την καθοδήγηση του εγνωσμένου καλού και του ευπράκτου καλού. Ο συγχυσμένος ιδεολογικά και ο αποηθικοποιημένος άνθρωπος πορεύεται με την ατομικότητα της βίας μιάς και είναι ανίδεος και χωρίς ηθική, χωρίς τις ιδέες του καλού που συνδέονται με τις πράξεις του καλού, ιδέες που ενώνουν τον κόσμο υπό  του κοινού καλού και ηθικού.

Παράδειγμα 3^ο.

Ομιλώντας για τη γλώσσα.

Η γλώσσα είναι φάρος ο οποίος ενώνει τον άνθρωπο με το παρελθόν του, με τους πολιτισμούς που έφυγαν αλλά πάντα είναι εδώ. Η γλώσσα είναι  ευγενής και αφιλάργυρη διότι πάντοτε μας προσφέρει τα μυστικά του χρόνου απλόχερα, είναι επίσης βαθύτατα έξυπνη και ηθική διότι προσφέρει λύσεις, σκέψεις, καλές  λύσεις. Είναι φίλος γιατί μέσα από τη συμπάθεια και την αλληλεγγύη  και άλλες εκφραζόμενες αρετές γεννά φιλίες,  επιθυμίες και επιδιώξεις.

Παράδειγμα 4^ο.

Ομιλώντας για την φυσική αλλοίωση.

Ο άνθρωπος ως ολετήρας, χωρίς την αίσθηση της κοινής μητέρας και της κοινής δημιουργικής δυνάμεως η οποία μας ενώνει με τη φύση, βλέπει τη  φύση ως αντικείμενο. Χωρίς την ηθική του σεβασμού και της συνέχειας της συμπαντικής κοινής ζωής αποδεικνύεται καταστροφέας της φύσης, καταστροφέας του εαυτού του, διότι ο σημερινός άνθρωπος είναι ολετήρας της κοινής δύναμης που τον δένει με την πηγή της ζωής, τη φύση. Είναι αυτοκτονικός ο σημερινός άνθρωπος χωρίς την αίσθηση του γενικού συμμετρικού καλού μιάς και θεωρεί ως καλό όχι την κοσμική ισορροπία αλλά μόνον την δική του ευδαιμονια, είναι τελικά εγνωσμένως εγωϊστής.

Βασίλειος Μακρυπούλιας, φιλόλογος.