Παρατηρήσεις στα ερμηνευτικά σχόλια επί Αρχαιοελληνικού κειμένου.

 

Παρατηρήσεις στα ερμηνευτικά σχόλια επί  Αρχαιοελληνικού  κειμένου.

Παραδίδεται το παρακάτω   κείμενο:

Ὦ Σώκρατες, πάντα τὰ φυτὰ κινδυνεύει τὸν αὐτὸν τρόπον ἔχειν, καὶ τὰ ἐκ τῆς γῆς φυόμενα καὶ τὰ ζῷα τά τε ἄλλα καὶ ἅνθρωπος. καὶ γὰρ ἐν τοῖς φυτοῖς ῥᾷστον ἡμῖν τοῦτο γίγνεται, ὅσοι τὴν γῆν γεωργοῦμεν, τὸ
παρασκευάσασθαι πάντα τὰ πρὸ τοῦ φυτεύειν καὶ αὐτὸ τὸ φυτεῦσαι·ἐπειδὰν δὲ τὸ φυτευθὲν βιῷ, μετὰτοῦτο θεραπεία τοῦ φύντος καὶ πολλὴ καὶ χαλεπὴ καὶ δύσκολος γίγνεται. οὕτω δὲ ἔχειν ἔοικε καὶ τὸ περὶ τῶν ἀνθρώπων· ἀπὸ τῶν ἐμαυτοῦ ἐγὼ πραγμάτων τεκμαίρομαι καὶ ἐς τἆλλα.καὶ γὰρ ἐμοὶ ἡ τοῦ ὑέος τουτουΐ, εἴτε φυτείαν εἴτε παιδοποιίαν δεῖ αὐτὴν ὀνομάζειν, πάντων ῥᾴστη γέγονεν, ἡ δὲ τροφὴ δύσκολός τε καὶ ἀεὶ ἐν φόβῳ περὶ αὐτοῦ δεδιότι. τὰ μὲν οὖν ἄλλα πολλὰ ἂν εἴη λέγειν, ἡ δὲ νῦν παροῦσα ἐπιθυμία τούτῳ πάνυ με φοβεῖ –ἔστι μὲν γὰρ οὐκ ἀγεννής,σφαλερὰ δέ– ἐπιθυμεῖ γὰρ δὴ οὗτος ἡμῖν, ὦ Σώκρατες, ὥς φησι, σοφὸς γενέσθαι. δοκῶ γάρ μοι, τῶν ἡλικιωτῶν τινες αὐτοῦ καὶ δημοτῶν, εἰς τὸ ἄστυ καταβαίνοντες, λόγους τινὰς ἀπομνημονεύοντες διαταράττουσιν αὐτόν, οὕς ἐζήλωκεν καὶ πάλαι μοι πράγματα παρέχει, ἀξιῶν ἐπιμεληθῆναί με ἑαυτοῦ καὶ χρήματα τελέσαι τινὶ τῶν σοφιστῶν, ὅστις
αὐτὸν σοφὸν ποιήσει.

θεραπεία τοῦφύντος : φροντίδα του βλασταριού

περὶαὐτοῦδεδιότι: (εμένα) που φοβάμαι γι’ αυτόν

οὐκἀγεννής : αρχοντικήτῶν ἡ λικιωτῶν: των συνομηλίκων

(Πλάτωνος , Θεάγης, 121a-d).

 

επίσης παραδίδεται η μετάφρασή του:

1 Σωκράτη, όλα τα φυτά κατά πάσα πιθανότητα έχουν τον ίδιο τρόπο ανάπτυξης, δηλαδή και όσα φυτρώνουν από τη γη και τα ζώα τα υπόλοιπα και ο άνθρωπος. Και μάλιστα στα φυτά ευκολότερα γίνεται αυτό φανερό για εμάς, που καλλιεργούμε τη γη. Δηλαδή το να προετοιμάζουμε όλα τα σχετικά πριν από το φύτευμα και αυτό το ίδιο το φύτευμα. Όταν όμως τυχόν αυτό που φυτεύτηκε αναπτυχθεί, μετά από αυτό η φροντίδα του βλασταριού αποβαίνει μακροχρόνια, σκληρή και δύσκολη. Έτσι, λοιπόν, φαίνεται ότι συμβαίνει και με τους ανθρώπους. Από τη δική μου περίπτωση εγώ συμπεραίνω και για τις άλλες περιπτώσεις. Και πράγματι του γιου μου αυτού εδώ, είτε πρέπει να την ονομάζουμε γέννηση είτε ανατροφή, έχει υπάρξει η πιο εύκολη για εμένα από όλα. Η ανατροφή όμως είναι και δύσκολη (για μένα) επειδή βρίσκομαι διαρκώς σε φόβο για αυτόν (δηλ. για τον γιο μου). Υπάρχουν πολλά ακόμη που θα μπορούσα να σου είπω,τα οποία και θα ήταν ατελείωτα,με τρομάζει πολύ όμως η αξίωσις  την οποία μου προβάλει σήμερα. Διότι δεν είναι κάποια αισχρά αξίωσις, είναι όμως εσφαλμένη. Μας απαιτεί λοιπόν Σωκράτη τώρα να γίνη καθώς λέγει σοφός. Καθώς δε αντελήφθην κάποιοι χωριανοί μας και συνομηλικοί του, καταβαίνοντας στην Αθήνα του ετάραξαν το μυαλό λέγοντες εις αυτόν κάποια λόγια που  άκουσαν  εδώ, και τα οποία του άρεσαν ζωηρά, και κάμποσο καιρό τώρα με ενοχλεί απαιτών να φροντίσω δι΄αυτόν και να πληρώσω χρήματα  σε κάποιον από τους σοφιστές για να τον κάνει σοφόν.

 

Η ερμηνευτική η οποία τίθεται έχει ως εξής:

Στο απόσπασμα «δοκῶ γάρ μοι … αὐτὸνσοφὸν ποιήσει» τι αξιώνει ο Θεάγης από τον πατέρα του Δημόδοκο και γιατί;

Ουσιαστικά η ερμηνευτική αναφέρεται στο χωρίο: «Καθώς δε αντελήφθην κάποιοι χωριανοί μας και συνομηλικοί του, καταβαίνοντας στην Αθήνα του ετάραξαν το μυαλό λέγοντες εις αυτόν κάποια λόγια που  άκουσαν  εδώ, και τα οποία του άρεσαν ζωηρά, και κάμποσο καιρό τώρα με ενοχλεί απαιτών να φροντίσω δι΄αυτόν και να πληρώσω χρήματα  σε κάποιον από τους σοφιστές για να τον κάνει σοφόν.» (αν και βέβαια καλύπτει το σύνολο του κειμένου).

Τα επίπεδα της απαντήσεως έχουν ως ακολούθως:

1.Το χρονολογικό και ιστορικό υπόβαθρο του Πλατωνικού αυτού διαλόγου (Θεάγης).

Το 1ο βήμα του ερμηνευτικού σχολίου έχει να κάνει με την τοποθέτηση του κειμένου στο κατάλληλο ιστορικό περιβάλλον  ώστε ο μαθητής να κατανοήσει την εποχή του κειμένου: ως σύνολο ιδεών, αξιών, αισθητικής και ηθικής αποτίμησης. Ο Θεάγης (αν και από πολλούς θεωρείται ως ψευδοπλατωνικός διάλογος) θα πρέπει να τοποθετηθεί προς τα έτη 480-470π.Χ περίπου.  Συζητούμε λοιπόν για τον ώριμο Πλάτωνα. Πώς εννοούμε τον ώριμο Πλάτωνα;

Α) Ο Πλάτων ως μετασωκρατικός φιλόσοφος, εξελίσσοντας την φυσική προσωκρατική φιλοσοφία έθεσε ως σκοπό του το πώς θα εσωτερικοποιήσει τη Φύση ως ιδέα και αξία στον άνθρωπο προκειμένου να δημιουργήσει το νοήμον και ηθικό υποκείμενο: συλλήβδην η Αθηναϊκή φιλοσοφία από το Νού του Αναξαγόρου έως τον Πλατωνικό Νού και τις Αριστοτελικές επαγωγικότητες έθεσαν ως σκοπό τους ο Άνθρωπος να αυτοεξελιχθεί ως νοήμων και ηθική οντότης στην πολιτειότητα όπου ζεί. Άρα ο μαθητής οπωσδήποτε θα πρέπει να κατανοήσει ότι η Πλατωνική φιλοσοφία είναι μεταρρυθμιστική ανθρωπίνως φιλοσοφία , σκοπόν έχουσα την παραγωγή ενός ανθρώπου ο οποίος βλέπει τον Εαυτό του τους Άλλους και τον Κόσμο με τις ιδέες του καλού και τις αξίες του Ωραίου: ο Πλατωνικός άνθρωπος είναι ό,τι μαθαίνει άρα ο μη μεμαθηκώς άνθρωπος είναι άνθρωπος της άλογης Φύσεως ο οποίος δεν μπορεί να έχει θέση στην έλλογο Πλατωνική πολιτειότητα.

Β) Οι Πλατωνικές περίφημες τριάδες είναι σημαντικές για την εξήγησή μας και για την απάντησή μας στην παραπάνω ερμηνευτική ερώτηση:

Ουρανός    Πνεύμα   Ιδέα                   Σοφία

Γή                 Ύλη          Πράξη               Σωφροσύνη

Θάλασσα  Ψυχή        Συναίσθημα    Ανδρεία

Οι τριάδες αυτές ενώνονται στην αρετή της δικαιοσύνης, η οποία είναι η συνεκτική αρχή της πόλης.

Η σημαντικότητα της Πόλεως και του Πολίτου, η σημαντικότητα του ότι το παιδί του κειμένου ήθελε οπωσδήποτε να παιδευθεί αλλοιώς ένοιωθε ότι είναι παρίας στην πόλη των Αθηνών, έγκειται και σε κάτι άλλο πολύ σημαντικό.

Ο Πλάτων και συλλήβδην οι σοφιστές και σωκρατικοί φιλόσοφοι κινήθηκαν μέσα από την καθολικότητα του ουρανού και της θαλάσσης, μέσα από την ισορροπία και τη συμμετρία της Φύσεως: κανείς δεν περισσεύει ως έχων λόγο και ιδέα και αξία. Άρα η Πόλις αποτελεί σύνολο ελλόγων όντων τα οποία με την κατάλληλη παίδευση θα μετεξελιχθούν από φυσικά ενορατικά όντα σε έλλογα και ηθικά όντα.

Β) Άρα ο σκοπός της Πόλεως δεν είναι απλά η αυτάρκεια (αν και τονίζεται από τον Αριστοτέλη) αλλά και η πλήρης εκτύλιξις του συνόλου των πνευματικών και ηθικών δυνάμεων των ανθρώπων. Από το ρήμα: πέλομαι, όλοι οι άνθρωποι πέλονται (συναναστρέφονται) και υπό την σκέπιν του Αγαθού, του Καλού, του Ωραίου, προσφέρουν ο καθένας το κνίσμα (κομμάτι) του ώστε όλη η Πόλις να καταστή μωσαϊκό Αγαθού, Καλού και ωραίου. Αυτό εξάλλου εννοεί ό Αριστοτέλης όταν προσφέρει το σύνολο της πολιτικά και θεσμικά ανεπτυγμένης πόλεως, αυτό εννοεί και ο Πλάτων όταν στην Πολιτεία προσφέρει ολοκληρωμένο πολιτικό σύστημα διακυβέρνησης κατανεμηθεισών ανθρώπων και τάξεων.

Γ) Άρα ο Πολίτης είναι αυτός ο οποίος διά της μάθησης της επιμελείας και της μόρφωσης έχει (σύμφωνα με την επιδίωξη του Πλάτωνος και του Αριστοτέλους) διαμορφώσει τη νέα ιδεατή και ηθική Φύση του, επικαλύπτοντας την απλή φυσική του εικόνα εκ της ανοργάνου Φύσεως: ο Πλάτων (όπως το δηλώνει ρητώς στο σύνολο των διαλόγων του (Φίληβος, Πρωταγόρας, Θεαίτητος κ.α.) σκοπόν έχει την δημιουργία της νέας ελλόγου ανθρωπίνης φύσεως επί της αλόγου φύσεως (της πρωτολείας φύσεως):

Άρα η αγορά των Αθηνών προσέφερε το Νέο Εαυτό τον οποίο ο Υιός του κειμένου ήθελε να αποκτήσει προκειμένου να γευθεί τη Δημοκρατία και τα αγαθά της.

Δ) Οι Σοφιστές , ο Σωκράτης , ο Αναξαγόρας, οι Φυσικοί Φιλόσοφοι, το σύνολο των στοχαστών, στην αγορά των Αθηνών, δεν δίδασκαν απλά τη Σκέψη: εδημιουργούσαν την καινή ανθρωπίνη φύση: από την μετατροπή του Πρωταγορικού ανθρώπου σε μέτρο των όντων, έως την αποφατική γνωσιολογία του Γοργίου (και να υπάρχει κάτι πώς μπορώ να το γνωρίσω) έως τη Σωκρατική πίστη ότι η αρετή είναι διδακτή) ο Λόγος γίγνεται ανθρωποπλαστικός: η αγορά των Αθηνών σμιλεύει και πλάθει ανθρώπους. Μαθαίνει τη χρήση του Νοός, του Λόγου, σε σχέση με τις ιδέες και τις αξίες: άρα η Πόλις έχει ως ουρανό την ιδέα ως γή την ηθική, ο Πολίτης είναι αυτός ο οποίος για πρώτη φορά μπορεί να προσανατολισθεί με βάση το Λόγο του και τις αξίες του, ξεφεύγοντας από την κηδεμονία της φύσεως, αποκτώντας αυτογνωσία, αφυπνίζοντας το σύνολο των νοητικών και ηθικών δυνάμεών του, πορευόμενος ως Ελεύθερος αυτόβουλος Πολίτης σε μία Ελευθέρα νοήμων και Ηθική Πόλιν.

Ας μην ξεχνούμε εξάλλου ποιόν Σωκράτη και διατί αυτόν τον Σωκράτην οι Αθηναίοι τον εσκότωσαν. Διότι ο Σωκράτης εδημιούργησε τον Άνθρωπο ο οποίος έμαθε να χρησιμοποιεί το Νού του, τον Άνθρωπο ο οποίος κατενόησε μία άλλη κοσμική και συμπαντική απελευθέρωση μέσα από την χρήση του Νοός και των κατηγοριών του, νοιώθοντας ότι έχει ένα πανδυναμικό όπλο ώστε να πορευθεί κατά τον τρόπο του στην Πόλη και στον κόσμο. Φοβισμένοι οι Αθηναίοι εσκότωσαν το Σωκράτη, όμως ο Πλάτων εδώ αναπτύσσει όλα τα όπλα του διδασκάλου, ο Νέος Υιός του κειμένου επιθυμεί και αυτός την εκμάθηση του όπλου του Νοός ώστε να καταστή Ελεύθερος σε έναν Ελεύθερο πνευματικά και ηθικά κόσμο. Δεν είναι τυχαίο ότι ο  Πατήρ αναφέρεται σε ταραχή του Νοός, όλα αυτά εφάνταζαν ως ταραχή διότι απελευθέρωναν τον Άνθρωπο από την κλασσική ελεγξιμότητα (Θεοί, δεισιδαιμονίες, παραδοσιακότητες) και έδιδαν άλλη  δυναμική στον άνθρωπο. Επίσης Οι Σοφιστές ομοίως με το Σωκράτη εδίδασκον την δυναμική, την πολλαπλή δυναμική  του ανθρωπίνου Νοός: αν μελετήσουμε το Γοργία, τον Πρωταγόρα, τον  Πρόδικο, τον Αντιφώντα κ.α καταλαβαίνουμε ότι οι ακροατές των Σοφιστών εμάθαινον κατά ζηλευτό τρόπο την ποικίλη χρήση  του μυαλού τους. Να εξηγούν, να πείθουν, να απελευθερώνονται από πνευματικά και ηθικά διλήμματα, να πορεύονται στη ζωή, να χαράσσουν τα δικά τους πνευματικά και ηθικά σύνορα και προσανατολισμούς. Ήδη ο Γοργίας στο Ελένης Εγκώμιον θα μας είπει ότι ο Άνθρωπος πορεύεται σε σχέση με το  Θείο και το Ανθρώπινο κατά τρόπο σχετικό και αυστηρά πνευματικό: γνωρίζω ό,τι μπορώ να αποδείξω δεν μπορώ να συζητήσω για ό,τι δεν έχω εποπτεία. Άρα ο Άνθρωπος μαθαίνει στις δυνατότητες του Νοός του οι οποίες σταδιακά τον στρέφουν στον κόσμο και στην επιστημονική εξάντληση αυτού.  

 

Ε) Άρα τι είχε να κερδίσει ο Υιός του κειμένου;

Ο Υιός του κειμένου ( ο οποίος  στην εκτύλιξη του διαλόγου θα μάθει πολλά όχι μόνον από τους σοφιστές αλλά και από το Σωκράτη (σε σχέση με το δαιμόνιό του και την ανωτέρα πνευματική του φύση) έχει λοιπόν να κερδίσει πολλά παρακολουθώντας τους Σοφιστές αλλά και  το Σωκράτη.

1) Την ατομική χρήση του Νοός του ώστε να μπορεί  να αυτογνωρίσει τον Εαυτό του, τις πραγματικές δυνάμεις και ικανότητές του.

2)  Την πολιτική χρήση του Νοός του ώστε να διεκδικήσει ό,τι του αναλογεί αναπτύσσοντας τον πολιτικό και πνευματικό εαυτό του, σε σχέση με τον εαυτό του και την Πόλιν.

3) Την διεύρυνση των κοσμικών και γνωσιολογικών δυνατοτήτων του. Ο Νέος μπορεί  να εξηγήσει πολλά κοσμικά και ανθρωπολογικά φαινόμενα με λογικό τρόπο όχι μέσω παραδοσιακών απλοϊκών τρόπων. Άρα μπορεί  σταδιακά να εκτυλίξει ένα πλήρες επιστημονικό και αιτιοκρατικό σύστημα ζωής και έρευνας πορευόμενος ως έλλογο και ηθικό όν.

Η  απάντηση  λοιπόν είναι αυτή:

Στο προκείμενο απόσπασμα ο Πλάτωνας καταγράφει την αξίωση του Θεάγη να γίνει σοφός («σοφὸς γενέσθαι»). Ήταν σύνηθες στην εποχή του οι Νέοι να προσπαθούν να πλάσσουν το χαρακτήρα τους μέσα από την ενασχόληση με τη Φιλοσοφία. Ειδικότερα, ο Δημόδοκος συνομιλώντας με τον Σωκράτη διατυπώνει την ενόχλησή του, καθώς ο γιος του, Θεάγης, έχει παρασυρθεί από κάποιους συμπολίτες και συνομηλίκους του («τῶν ἡλικιωτῶν τινες αὐτοῦ καὶ δημοτῶν»), οι οποίοι είχαν πάει στην Αθήνα («εἰς τὸ ἄστυ καταβαίνοντες»), και του διετάραξαν τον νου με λόγια που του άρεσαν πάρα πολύ («οὓς ἐζήλωκεν»)  (διότι μέσα από αυτά τα λόγια οι Νέοι εμάθαιναν σε μία αυτεγνωσμένη και ανεξάρτητη χρήση του νού) σε σημείο ενοχλητικό για τον Δημόδοκο («καὶ πάλαι μοι πράγματα παρέχει»), διότι ο Θεάγης απαιτούσε από τον πατέρα του («ἀξιῶν») να φροντίσει («με ἐπιμεληθῆναι») να πληρώσει έναν από τους σοφιστές («χρήματα τελέσαι τινὶ τῶν σοφιστῶν») για να τον καταστήσει σοφό («ὅστις αὐτὸν σοφὸν ποιήσει»). Είναι βέβαιο ότι ο Πατέρας  Δημόδοκος προτιμά τον καλό Πολίτη Θεάγη παρά τον  Θεάγη ο οποίος διαμέσου της Φιλοσοφίας μπορεί να διευρύνει τόσο τους ορίζοντές του ώστε να αμφιβάλλει για θέσφατα της Πόλης, ευρίσκοντας άλλες ατραπούς και άλλες λύσεις σε θέματα και ζητήματα που τον απασχολούν.

 

Εννοείται όμως ότι κατά την  ερμηνεία του κειμένου θα τεθούν υπ΄όψιν των μαθητών όλα αυτά τα στοιχεία προκειμένου να κατανοηθεί το εύρος της αλληλεπίδρασης των Νέων της εποχής του Πλάτωνος με τη Φιλοσοφία.