Η βαθυυτέρα σημασία της Κίρκης.

 

Η βαθυυτέρα σημασία της Κίρκης.

Η ιστορία της Κίρκης, είναι η μοναδική περιπλάνηση του Οδυσσέως η οποία θέτει τον Βασιλέα,  το νοήμονα Βασιλέα της Ιθάκης, έναντι των αλόγων ζώων. Η βαθυτέρα διαλεκτική είναι δεδομένη: κάτι θέλει και πρέπει να κερδίσει ο έλλογος Οδυσσέας από αυτή την αντιπαράθεση: ο Όμηρος είναι σαφής στη μέθοδό του: ο αντίπαλος και εχθρός είναι ο μεγαλύτερος δάσκαλος διότι αυτός καθορίζει την προσδιοριστικότητα του Ανθρωπίνου υποκειμένου ουσιαστικά το ερώτημα τίθεται ως εξής: μέσω του ζώου τι κερδίζει το νοήμον υποκείμενο (ο Οδυσσέας;). Τι πραγματικά αντιπροσωπεύει το ζώον, το άλογον ζώον, το οποίον δεν πρέπει να παρασύρει τον πολύτροπο και πολυέλλογο βασιλεα της Ιθάκης;

Δεν θα πρέπει να μείνουμε στους γνωστούς αφορισμούς ότι το άλογο ζώο αντιπροσωπεύει την αλογία κ.λ.π. Είναι μάλλον μία υπεραπλούστευση Εξάλλου δεν θα πρέπει να ξεχνούμε την παραδοσιακά καλή σχέση των Ελλήνων με τα ζώα μέσω της Μυθολογίας. Ο Δίας συχνά –πυκνά μεταμορφωνόταν σε ποικίλα ζώα, τα ζώα έχουν ξεχωριστή θέση στην Ελληνική μυθολογία επειδή μεταφέρουν κοινές τοις ανθρώποις φυσικές ενδιάθετες δυνάμεις: Η τραγωδία είναι η ωδή των τράγων, τα ταυροκαθάψια και ο Δίας –ταύρος ενθυμίζουν την σεβασμιότητα προς τον ταύρο ως πηγή  δυνάμεως, οι Λέοντες των Μυκηνών θυμίζουν την πίστη των Ελλήνων ότι ο Λέων είναι και αντιπροσωπεύει συμπαντική δύναμη, το τέθριππο άρμα του Αχιλλέως μας θυμίζει την αγάπη των ηρώων  για τους ίππους οι οποίοι στον Πλάτωνα αναπαριστούν ψυχικές δυνάμεις.

Άρα δεν είναι απλά το πέρασμα από το άλογο στο λογικό το οποίο ώθησε τον Οδυσσέα να απαρνηθεί αγαθά της Κίρκης: ζωώδους καταστάσεως: εάν προσέξουμε το κείμενο θα διαπιστώσουμε τα εξής: Η Κίρκη προσφέρει μαγικό ποτό (κυκεώνα) και με το μαγικό της ραβδί μεταμόρφωσε τους συντρόφους σε χοίρους: είναι ο μοναδικός περιπλανητικός σταθμός όπου ένας σύντροφος μένει έξω από όλο αυτό και ο σύντροφος (ο Άλλος) είναι αυτός ο οποίος ενημερώνει το Βασιλέα της Ιθάκης. Ας το προσέξουμε αυτό είναι πολύ σημαντικό: ο Άλλος είναι το μέτρο μου, ξεκινά η δύναμη της πληροφορίας, της γνώσης: άρα ο Οδυσσέας ενημερώνεται από τον Ευρύλοχο: ο Όμηρος θέτει τις βάσεις της πολιτικής γνώσης,  ο ένας αποτελεί πηγή γνώσης του άλλου: ο Άλλος αποκτά τη δυναμικότητα της Γνώσης περί του είδους, της μορφής, της ουσίας.

Ο Οδυσσέας όμως δεν υπολογίζει τον Ευρύλοχο όσο τον Ερμή: σε αυτό το σημείο ευρίσκεται η σημαντικότητα της απόρριψης της ζωώδους φύσεως: Ο Ερμής (εκ του είρω = ενωνω) ο φορέας της πληροφορίας η οποία ενώνει τους ουρανούς με τη γαία, πληροφορεί τον Οδυσσέα και του δίδει και  αντιφάρμακο: θα  πρέπει να προσέξουμε πολύ αυτό το σημείο: νέα πληροφορία, νέα γνώση, νέα αξία , νέα αιτία, προκαλεί  την απόρριψη της ζωώδους φύσεως: γενικά ο Όμηρος  είναι αυτός ο οποίος κληρονομεί την παράδοση ανθρώπων οι οποίοι είτε προέρχονταν από δυνατούς πολιτισμούς είτε είχαν  ανακαλύψει το πολύτροπο ποιόν τους  (καταλαβαίνουμε ότι η ασύλληπτη Ομηρική γλώσσα δεν εγεννήθη το 800 π.Χ αλλά χρειάσθηκε πολλούς αιώνες ώστε να συνειδητοποιηθεί άρα επί πολλούς αιώνες εκυοφορείτο η ανθρωπίνη προσωπικότητα αυτή που ήθελε το νού και την ψυχή και το σώμα να το διαφοροποιήσει από τη λοιπή κοινή σε όλα φύση) ( εξάλλου οι αναμνήσεις των προσωκρατικών, πυθαγορείων , ερμητικών και ορφικών  κειμένων αυτό εξυπηρετούν :την προσπάθεια επιφανείας ενός νέου νοήμονος ανθρώπου) μέσα από τα βάθη της γής)( ο Προμηθέας δεσμώτης επιτίθεται στο Δία αλλά μας δίδει την πολύτιμη πληροφορία ότι οι άνθρωποι έχουν το Γιγάντιο και Τιτάνειο στοιχείο άρα αξίζουν της φωτιάς (τέχνης του λόγου και της ποίησης): η στιγμή είναι σημαντική: ο Ερμής μεταφέρει το μήνυμα της εσωτερικής σοφίας του ουρανού (συμβολισμός για τη μεταφερομένη συμπαντική σοφία) ότι ο Άνθρωπος πρέπει να δομήσει μία νέα μορφή, είδος, ουσία: τον Άνθρωπο ως Λόγο και πράξη: ηστιγμή είναι σημαντική και βέβαια προλογίζει τα Μεταφυσικά του Αριστοτέλους, ειδικά το βιβλίο Ζ.

Εκεί ο Σταγειρίτης διαχωρίζει τον άνθρωπο ως μορφή και είδος (ανθρωπίνη ουσία) από κάθε τι το ζωώδες και κτίζει την καινή διά της παιδείας ανθρωπίνη φύση του ελλόγου, του νοός, των αντι-ποθών. Άρα η Κίρκη  αποτελεί την απαρχή της ανθρωπίνης ουσίας η οποία ως μορφή και είδος καινούται και δημιουργείται ένα νέο μοντέλο : ο σκεπτόμενος και ηθικώς πράττων άνθρωπος. Ξεκινά η ανθρωπίνη συνείδηση η οποία επιλέγει το δρόμο της αυτεξουσίας λογικής πορείας.

Σε τι όμως διαφέρει ο χοίρος από τον άνθρωπο, η Κίρκη από τον Οδυσσέα; Για να το απαντήσουε θα πρέπει να είμαστε λογικοί και όχι κανονιστικοί: Ο Οδυσσέας μεταφέρει τα χαρακτηριστικά τα οποία η ύπαρξη απεκόμισε στον υπαρξιακό αγώνα της Τροίας: σε αυτά δεν εμπεριέχονται τα χαρακτηριστικά της Κίρκης: η οργή ως θέληση του ανθρώπου να προχωρήσει ως ωκύπους, γρήγορος Αχιλλέας,  η νόηση ως  κίνηση επιστροφής στην Πατρίδα  μου: αυτά δεν τα έχουν οι χοίροι οι οποίοι ζούν εν ασυειδησία το χαρούμενο υλικό παρόν: ο άνθρωπος που εξήλθε από τον τρωϊκό πόλεμο (όπως οι θεοί εξήλθον της  γιγαντομαχίας (πόλεμος πατήρ πάντων) επιλέγει τα καινά ανθρώπινα χαρακτηριστικά τα οποία ξεκινούν από τον ουρανό (τα μεταφέρει ο Ερμής) άρα είναι δύναμις,σοφία, και συνεχίζουν επί γής : άρα είναι νόησις και ηθική απόφασις: σε αυτό το σημείο ο Όμηρος σταματά να κάνει μυθολογία και αρχίζει η ιστορία του νοήμονος Υποκειμένου: ο συνειδητοποιημένος άνθρωπος ξέρει τι είναι (άνθρωπος) και τι δεν είναι (χοίρος άλογος).

Όμως δεν θα πρέπει να υποτιμώμεν την Κίρκη: καμμία συμπαντική δύναμις δεν πρέπει να υποτιμάται: Δεν απορρίπτεται η Κίρκη ως Κίρκη, δεν απορρίπτεται η ζωή η άλογος των  χοίρων ως τέτοια , αλλά επιλέγεται κάποια άλλη  η οποία σηματοδοτεί καινούργια οντολογική επιλογή: η ανθρωπίνη επιλογή του Οδυσσέως σηματοδοτεί όχι απόρριψη (για αυτό και οι σύντροφοι του Οδυσσέως γεύθηκαν τη ζωή των χοίρων) αλλά σηματοδοτεί νέα έλλογο επιλογή.

Εξάλλου η Κίρκη είναι συμπαντική δύναμις συνεχείας, δεν απορρίπτεται, απλά υπερβαίνεται από την νέα έλλογο επιλογή του νοήμονος Οδυσσέως: για αυτό εξάλλου η Κίρκη ωθεί  τον Οδυσσέα προς την επιλογή της αυογνωσίας με φόντο τον Άδη και το θεό του Πλούτωνα. Η Κίρκη κατανοεί τη νέα ανθρωπίνη μορφή η οποία φεύγει από το ζωώδες μόρφωμα, αλλά αυτό δεν την καταργεί Κίρκη, Οδυσσέας, χοίροι, είναι φτιαγμένοι από κοινή συμπαντική δύναμη, αυτή η δύναμις ωθεί την επομένη μεταμόρφωση στην αυτοσυνειδησία της, για αυτό ο Οδυσσέας καταβαίνει στον Άδη. Εκεί (αυτό είναι πολύ σημαντικό) εισπράττει το πρώτο επίχειρο γνώρισμα της  επιλογής του να υπάρξει λογικά και όχι ως χοίρος: μαθαίνει ότι θα γίνει σκιά, ότι αξίζει να έχεις μορφή ακόμα και αν είσαι βοσκός, γιατί ο νεκρός ούτε σε βοσκούς δεν μπορεί να βασιλεύσει,ούτε σε ήρωες: ας προσέξουμε πολύ  αυτό το σημείο: η Κίρκη λέγει στον Οδυσσέα: εντάξει, Βασιλέα της Ιθάκης: θέλεις την ανθρώπινη  μορφή η οποία δηλώνει το ανθρώπινο νού της νέας εποχής: αλλά μαζί θα θελήσεις και τη συνειδητοποίηση που δεν μπορούν να έχουν οι χοίροι: ότι συνειδητοποιείς ότι θα ζείς ως μορφή και θα τη χάσεις ως σκιά μετά θάνατον: άρα υπάρχει μία εκπληκτική  εξίσωση: επιλέγουμε τη μορφή για λίγο, διότι σκιά θα γίνουμε όπως όλα γύρω μας: αλλά ο Οδυσσέας επιλέγει την κυρία διαφορά από τα ζώα: μόνον ο άνθρωπος συνειδητοποιεί λογικά το πρίν το κατά και το μετά,το άμορφο το μορφικό και το μετάθάνατον άμορφο ως σκιά σώμα του, είναι η επιλογή του νοός οδυνηρή: για αυτό μετά την Κίρκη υπάρχει ότι η επιλογή της μορφής καταρρίπτεται διότι και αυτή θα καταρριφθεί ως σκιά όπως ο Οδυσσέας απέρριψε τη μορφή των χοίρων.

Ουσιαστικά λοιπόν η νόηση χρειάζεται τη μορφή: θα πρέπει πολύ να προσέξουμε: όλα συνταιριάζονται με το νου και τη  μορφή: η μορφή γίγνεται κριτήριο νόησης και ουσίας: ο άνθρωπος έχει νού  και αυτή την ουσία, ο χοίρος έχει μορφή άρα άλλη ουσία: ενώ η μυθολογία δεν έχει τέτοιους φραγμούς : η εποχή του λόγου στηρίχθηκε λοιπόν στη μορφή: ο λόγος δεν υπάρχει χωρίς μορφή  διότι ομιλεί για τη σκέψη και το ήθος μορφών: χωρίς τη μορφή επιστρέφουμε στο άπειρο ενόραμα της μυθολογίας: άρα η διαφορά του μύθου από το λόγο είναι η κατοχύρωση της μορφής: άρα η σημερινή εποχή  η οποία ωθείται στην ψηφιακή εικονική μυθολογία θα προσπαθήσει με τον τρόπο της να καταργήσει την ανθρωπίνη μορφή χάριν μίας άλλης πιο εικονικής.

 

Βασίλειος Μακρυπούλιας, φιλόλογος.