Διδάσκοντας Λογοτεχνία στο Γυμνάσιο. Ο παππούς και το εγγονάκι του.

 

Διδάσκοντας Λογοτεχνία στο Γυμνάσιο.

Ο παππούς και το εγγονάκι του.

Ο Λέων Τολστόι στο μικρό αυτό αφήγημα περιγράφει τη συμβίωση του γέροντος γονέως με την οικογένεια του παιδιού του. Αναμφίβολα το πρώτο  μήνυμα του κειμένου είναι η αγάπη η οποία θα πρέπει να διαχέεται ανάμεσα σε όλα τα άτομα μιάς οικογενείας.

Λέξεις οι οποίες δηλώνουν τη συναισθηματική κατάσταση του παππού.

Ο παππούς…χυνόταν το φαγητό: η σωματική κατάσταση προοικονομεί την δύσκολη και βεβαρημένη ψυχολογικά κατάσταση του παππού.

Ο παππούς αναστέναξε: η παραίτηση του παππού από τη διεκδίκηση μιάς καλύτερης ζωής.

Λέξεις οι οποίες δηλώνουν τη συναισθηματική  κατάσταση των γονέων.

Ο γιός του και η νύφη του…όπου πλάγιαζε: τα παιδιά του παππού τον είχαν ήδη παραγκωνίσει.

Η νύφη του …ξύλινη γαβάθα : θα πρέπει να προσέξουμε ότι ο γιός αφήνει την τελική απόφαση στη νύφη, ίσως ντρέπεται ο ίδιος να κάνει το τελικό βήμα απαξίωσης του πατέρα του ( μας θυμίζει την ιστορία του Αδάμ και της Εύας (ο Αδάμ έριξε την ευθύνη της βρώσεως του μήλου στην Εύα (η έννοια της θηλείας  φυσικής δυνάμεως η οποία δημιουργεί συναισθήματα και προκαλεί σκέψεις καθορίζοντας τις πράξεις( η ιστορία επίσης της Κασσιανής (εκ της γυναικός τα κρείττω , εκ της γυναικός τα φαύλα).

Αφηγηματική τεχνική του συγγραφέως.

Ενώ το κείμενο είναι σε τριτοπρόσωπη αφήγηση, όπου επικρατούν οι παρελθοντικοί χρόνοι (παρατατικός και αόριστος) προκειμένου με αυτόν τον τρόπο ψυχρά και αντικειμενικά να δοθούν οι πράξεις των γονέων, αντιθέτως οι πράξεις του παιδιού (όταν ο φακός του συγγραφέως στρέφεται στο παιδί) έχουμε α΄πρόσωπο και διάλογο: διότι πρέπει να ομιλήσει η παιδική αλήθεια και αθωότητα ώστε να ακουσθεί ο αληθής λόγος χωρίς μεσάζοντα: γονείς θα πάθετε τα ίδια από εμένα. Σύνηθες φαινόμενο: Οι πλατωνικοί διάλογοι σε α΄ενικό του Σωκράτους έδωσαν τις μέγιστες αλήθειες,όπως και το α΄ενικό της καινής διαθήκης.

Η συναισθηματική κατάσταση του παιδιού:

Η παιδική συναισθηματικότητα εκκινείται μέσα από την εποπτεία: οι γονείς φέρονται σκληρά στον παππού: το αθώο παιδί δεν μπορεί να καταλάβει γιατί η φυσιολογική συμπεριφορά (βάσει της ηλικίας του) του παππού είναι προβληματική: άρα η αθωότητα του παιδιού είναι ένα μήνυμα προς τους μεγάλους ότι η αστική ζωή, η κλειστή οικία, οι ανέσεις της αστικής ζωής, δεν μπορούν να καταργήσουν τη φυσική  φυσιολογικότητα: οι νέοι φέρονται σύμφωνα με την ηλικία τους όπως και οι γέροι: άρα η παιδική αθωότητα έχει λογική, η πράξη του παιδιού είναι λογική: όπως είναι παράλογοι οι γονείς οι οποίοι ως αστοί αρνούνται τη φυσική σειρά,παρόμοια και εγώ ως παιδί θα τους μιμηθώ αν και ως αθώο παιδί κατανοώ ότι η  φύση (αντιπροσωπεύεται από τον παππού) είναι υπεράνω όλων, ο παππούς είναι φυσικός, αυτό δεν είναι πρόβλημα, η αντιφυσικότητα των πολιτισμένων εντός της  πόλεως γονέων   γεννά το παράλογο των ανθρωπίνων σχέσεων.

Η έννοια του παραλόγου στο κείμενο.

Σε ανάμνηση του φιλοσόφου του παραλόγου Αλμπέρ Καμύ ( ούτε ο κόσμος δεν είναι παράλογος ούτε εγώ, η σχέση μου με τον κόσμο είναι παράλογη) διαβλέπουμε την έννοια  του παραλόγου στο κείμενο (δοσμένο μέσα από την αθωότητα του μικρού παιδιού): ούτε ο παππούς είναι πρόβλημα (η φύσις γηράσκει) ούτε οι γονείς είναι πρόβλημα ( οι άνθρωποι επιθυμούν του βελτίστου): η σχέσις των όμως καταλήγει στο παράλογο. Επανέρχεται το αιώνιο πρόβλημα της σχέσης της φύσης ως φυσικών δυνάμεων (αήρ, γή, ύδωρ, πύρ, ενδιάθετη ζωή πέρα από τις συμβάσεις του πολιτισμού) με τον πολιτικό βίο: το παιδί όμως ακόμη είναι αθώο και δεν νοιώθει αυτό το χάσμα: για αυτό (Ηράκλειτος: παιδός η  βασιλείη) και η αθωότητα ως αλήθεια γεφυρώνει το χάσμα ανάμεσα στους γονείς και στον παππού, ανάμεσα στη φύση που έχουμε μέσα μας και στον πολιτισμό με τους εξωτερικούς κανόνες του.

Η έννοια της ανακύκλισης, της επιστροφής των ιδεών και αξιών.

Τι φοβήθηκαν περισσότερο οι γονείς; Φοβήθηκαν μήπως και σε αυτούς συμβεί ό,τι οι ίδιοι ετοίμασαν στον παππού προσφέροντάς του πόνο και θλίψη (τεχνηέντως ο παθητικός παππούς τίθεται έναντι των ενεργητικών  γονέων (θυμίζοντάς μας  τους στωϊκούς και την ενεργό και πάσχουσα ύλη τους που κινεί το πάν (οι δυνάμεις του πάθους και της ενέργειας είναι αυτές οι οποίες κινούν τη ζωή των ανθρώπων, τον κόσμο όλον).

Άρα υπάρχει ο φοβος της ανακύκλισης των ιδεών και αξιών και πράξεων. Το κυρίαρχο σχήμα του κειμένου είναι ο κύκλος: ό,τι πράττουν οι γονείς θα επιστρέψει σε αυτούς: αυτό το σχήμα κινεί τις θρησκευτικές εσχατολογίες; Ο αμαρτωλός θα τιμωρηθεί  διότι θα επιστρέψει η θεία οργή επάνω του. To ανακυκλωτικό σχήμα: πράξη – θετική ή αρνητική αμοιβή (ύβρις-άτις-νέμεσις – τίσις) ξεκίνησε από τη στιγμή κατά την οποία οι άνθρωποι ασφάλισαν τον κόσμο με την έννοια της Αρχής, της Δημιουργίας, του πρώτου Τέκτονος Δημιουργού: η Γή θεωρήθηκε ως κύκλος εις τον οποίον όλα επιστρέφουν στην πρώτη Αρχή: Ο Όμηρος ρητά αναφέρει ότι ο πατήρ Θεών και Ανθρώπων (Δίας) επιθυμεί  του καλού αλλοιώς οι κακές πράξεις επιστρέφουν τιμωρητικά στους θύτες, το καλό επιστρέφει στον Οδυσσέα και ανακυκλωτικά η Αθηνά βοηθεί τον Βασιλέα της Ιθάκης στη μεγάλη επιστροφή: ο Πλάτων στον Τίμαιο δομεί κυκλικά τον κόσμο: άρα όλα ανακυκλώνονται (ειδικά στο μύθο του Αριδαίου αναφέρεται η μεγάλη ανακύκλωση καλού και κακού) το καλό επιστρέφει στην Αρχή εξυψώνοντας τον Άνθρωπο, ενώ το κακό τον υποβιβάζει. Η χριστιανική εσχατολογία ωμίλησε για την μεγάλη αμοιβή του καλού στη Βασιλεία του Θεού: αυτός όμως ο οποίος συζήτησε στη βάση του ευρωπαίκού μηδενισμού για την ανακύκλιση των αξιών ήταν ο Νίτσε: με ένα τρόπο θα αποφύγουμε το μηδενισμό του παντός; Με το να επιστρέψουμε στις οντολογικές αξίες της βούλησης και της ατομικής οντολογικής πορείας: οι γονείς στο συγκεκριμένο απόσπασμα κινούνται ανακυκλωτικά: κατανοούν την Αρχή της συμπαθείας και επειδή δεν θέλουν ο κύκλος της ζωής να ξεσπάσει επάνω τους, φέρονται σοβαρά και με συμπάθεια έναντι του παππού και πατέρα τους.

 

Η αρχή του ωφελιμισμού και της νοητικής ικανοποίησης.

Το ερώτημα  είναι το εξής: οι γονείς άλλαξαν συμπεριφορά ωφελιμιστικά (για να μην τιμωρηθούν από τον ίδιο τους το γιό) ή επειδή πνευματικά μεταλλάχθηκαν εσωτερικά, κατανοώντας το λάθος τους; Αξία έχει η αλλαγή τους μόνον και εφόσον όλα έγιναν χάριν μιάς εσωτερικής πνευματικής ενσυναίσθησης η οποία ωδήγησε στην ανάλογη ηθική συμπεριφορά , αλλοιώς είναι απλός εγωϊστικός ωφελιμισμός.

Η ανακάλυψη του καλού μέσω του κακού.

Το κειμενο παρουσιάζει τα κλασσικά μανιχαϊστικά χαρακτηριστικά της αιωνίας διαμάχης καλού και κακού: δυστυχώς οι άνθρωποι πολλές φορές ανακαλύπτουν το καλό μέσω του κακού: πρώτα κυριαρχεί κάτι άσχημο,έπειτα επέρχεται η γνώση και ενσυναίσθηση του καλού: υπό αυτήν την άποψιν συζητούμε ότι οι γονείς του αποσπάσματος επέτυχαν την αυτοσυνειδητοποίησή τους μέσω του κακού που έπραξαν και την ανάλογη κακή αντιμετώπιση του παιδιού τους: δύο κακές συμπεριφορές οδήγησαν στην θεωρητική ενσυναίσθηση  του καλού και στην ανάλογη καλή συμπεριφορά: ίσως βέβαια έχει μεγαλύτερη αξία η απ΄ευθείας εφαρμογή του καλού, διότι τι θα συνέβαινε (είναι και άσκηση δημιουργικής γραφής) εάν στην οικογένεια όλα αυτά συνέβαιναν όταν τα παιδιά ήταν μεγάλα και είχαν φύγει από το σπίτι.

Βασίλειος Μακρυπούλιας, φιλόλογος.