Γιατί η Ελένη χρησιμοποιεί ψεύδη προκειμένου να φύγει από την Αίγυπτο και το Θεοκλύμενο;

 

Γιατί η Ελένη χρησιμοποιεί ψεύδη προκειμένου  να φύγει από την Αίγυπτο και το Θεοκλύμενο;

Η Ελένη του Ευριπίδου είναι αναμφίβολα κομβική «τραγωδία» σε σχέση με την Ελληνική πολιτική αλλά και προσωπική κοσμοθέαση. Ο σοφιστής-φιλόσοφος Ευριπίδης μεταλλάσσει τα ανθρώπινα και πολιτικά πρόσωπα και θεσμούς αλλά κυρίως παραδίδει κεκαλυμμένα τον μετέπειτα καντιανό κόσμο των φαινομένων και των νοούμένων. Ας το προσέξουμε.

Η τραγωδία επειδή ακριβώς αποτελεί νοητική διάλυση ανθρωπίνων και πολιτικών μοντέλων ξεφεύγει προς τα όρια της σκληρής σάτιρας. Ο Βασιλέας Μενέλαος, ο πορθητής  της Τροίας διακωμωδείται προκειμένου να αναφανεί ότι Βασιλέας είναι αυτός ο οποίος χρησιμοποιεί το Νού του, οδεύουμε προς το Βασιλέα φιλόσοφο του Πλάτωνος. Ο Ευριπίδης όμως κυριώτατα (κατά τρόπο δικό του) χρησιμοποιεί την Ωραία Ελένη (όπως και ο Όμηρος έπραξε) προκειμένου να φέρει τα δικά του  ωραία δώρα στον Άνθρωπο. Εάν προσέξουμε η Ωραία Ελένη και πάλι ως φυσική κοινή ανθρωπίνη δύναμις είναι η μήτρα η τίκτουσα το Ανθρώπινο πρόσωπο κατά Ευριπίδη: Μόνον που τώρα ο Ευριπίδης επιλέγει ως ωραία χαρακτηριστικά του δικού του νοήμονος Ανθρώπου τη σκέψη, την πράξη, την πορεία, την επιστροφή. Βασιλέας είναι αυτός ο οποίος επιλέγει ενορατικά τις έσω φυσικές καταβολές του, τις συνδέει με το νού του και διά του Ήθους προχωρεί στο σκοπό του. Είναι το νοήμον Υποκείμενο το οποίο επιβίωσε στην Ελληνιστική εποχή, είναι το νοήμον υποκείμενο το οποίο απετέλεσε τη μήτρα του βυζαντινού χριστιανικού ανθρωπισμού. Ο Ευριπίδης (όπως και ο Σωκράτης) διευρύνουν  την έννοια της Πόλεως – Κράτους, την έννοια του Πολίτου: ας προσέξουμε ο Μενέλαος αποκτά αξία δίπλα στην Φυσική Ωραιότητα της Ελένης διότι κοσμογυρισμένος κατανοεί ότι ο νοήμων άνθρωπος έχει ως Πατρίδα του τον τόπο και χώρο της Γής διότι πνευματικά και ηθικά παντού μπορεί να επιβιώσει: ο Ελληνικός Νούς κατακτά τη Γή ως Οικείο χώρο ασφαλούς και εξελικτικής επιβίωσης και διαβίωσης: εκεί θα στηριχθεί ο Στωϊκός κοσμοπολιτισμός και ο χριστιανικός πολιτισμός της Βασιλείας του Θεού (διεύρυνση των ανθρωπίνων οριζόντων της Πολιτείας του Θεού).

Εξάλλου αυτό είναι και το ωραίο  (ώρα=φροντίδα, εποχή): όλα στην φροντισμένη τους στιγμή, για αυτό και η Ελένη είναι Ωραία, διότι στην κατάλληλη Στιγμή γεννά τα πρέποντα Υποκείμενα και γήϊνες Στιγμές.

Υπάρχει όμως μία υποφώσκουσα αξιολογική μετατόπιση του Ευριπίδου σε σχέση με την έννοια της Αληθείας την οποία θα πρέπει να προσέξουμε. Συλλήβδην η τραγωδία ασχολείται με το Φαίνεσθαι και το Είναι. Μέσα από τη συμβολική μυθολογία η Αλήθεια φεύγει από την Ομηρική άποψή της (ατρεκής και νημερτής: αλήθεια  είναι ότι δεν ταράζεται, δεν περιπλανάται, δεν διαφοροποιείται ως μοίρα, η σταθερότης της Οδυσσεϊκής πορείας είναι η αλήθεια (όχι πνευματική έννοια αλλά βιωματική πορεία, αλήθεια είναι ο νόστος, για αυτό και ο Όμηρος χρησιμοποιεί για να δηλώσει την αλήθεια τα επίθετα ατρεκής και νημερτής (σταθερός στην πορεία και στην μοίρα).  

Ο Ευριπίδης μέσω της Ελένης πνευματικοποιεί την Αλήθεια, τη συνδέει με την πνευματική κίνηση σύνδεσης της έσω  ήδη υπάρχουσας εικόνος σε σχέση με την έξω εικόνα η οποία μπορεί να μεταβάλλεται αλλά θα πρέπει να την ταυτοποιήσω με την έσω σταθερά εικόνα. Είναι πολύ σημαντική πράγματι αυτή η κίνησις του Ευριπίδου: η Α-λήθη πλέον σημαίνει (σε καθαρά αναμνησιακό πνευματικό επίπεδο) ότι δεν ξεχνώ την Ελένη ως προϋπάρχουσα μορφή άρα όταν την ίδω ως εξωτερική εικόνα ταυτίζω το έσω με το έξω και αυτή η ταύτισις είναι  η Αλήθεια: αυτό θα ονομάσει ως Αλήθεια και ο Πλάτων: η συνταύτισις του έξω πράγματος με την έσω ιδέα που φέρει, ο χριστιανισμός επίσης θα ονομάσει Αλήθεια την ταύτιση των προσώπων με την εικόνα την προϋπάρχουσα του θεϊκού τους χαρακτήρα που φέρουν (μπορούμε να θεωρήσουμε την ιστορία του Ιησού παρόμοια με την Ελένη: ο νέος Αδάμ (Ιησούς) σημαίνει ότι επί αιώνες (σύμφωνα με τους χριστιανούς) οι άνθρωποι ζούσαν με το είδωλο Αδάμ και ήλθε ο Αληθινός άνθρωπος Ιησούς να σώσει την ανθρωπότητα).

Άρα αλήθεια στην Ελένη είναι η πνευματική ταύτισις της έσω παραμόνιμης μορφής (ουσίας) με την έξω εικόνα της: η Ελένη είναι είδωλο διότι το εξωτερικό δεν ταυτίζεται με το εσωτερικό προϋπάρχον ουσιακό υπόβαθρό της: είναι μόνον μία εξωτερική ομοιότης: άρα η Αλήθεια απαιτεί δύο μεγέθη: το ήδη υπάρχον ουσιακό μέγεθος μέσα μου και την εξωτερική εικόνα έξω μου. Η αξιολογία του Ευριπίδου είναι εκπληκτική: με αυτόν  τον τρόπο υπερβαίνει και το δυαλισμό του Σωκράτους αλλά και των σοφιστών και φθάνει σε έναν άγνωστο σε εμάς μονισμό ( ο οποίος ολοκληρώνεται στα μεταφυσικά του Αριστοτέλους ο οποίος θεωρεί ως αλήθεια το πρόσωπο το οποίο ενώνει την μορφή του με την ουσία του είδους που ως τέτοιο φέρει (όλο αυτό θα  ολοκληρωθεί στο χριστιανικό ενυπόστατο του προσώπου Ιησού ο οποίος ως μορφή ταυτίζεται με την προαιώνια ουσία του και αυτή η ταύτισις είναι η αλήθεια).

Αλήθεια είναι η ταύτισις της μορφής μου ως εξωτερικότητας με το είδος που φέρω αιωνίως ως ατομική ουσία εσωτερικότητας: ο μύθος το μαρτυρεί αυτό: ο Ευριπίδης εκπληκτικά χειρουργεί το μύθο και παράγει την πνευματική αλήθεια του ως ταύτισιν  του έσω και του έξω: Η αλήθεια δεν ευρίσκεται απλά στην όμορφη εξωτερικότητα, για αυτό και η ροή Ήρα δεν λαμβάνει το αέθλιο μήλο, το μήλο της έριδος. To μήλο της έριδος το λαμβάνει η Αφροδίτη, υπό αυτή την έννοια ο Έρωτας (ως ένωσις αντιθέτων) κατοχυρώνει τη διηνεκή ύπαρξη αντιθέτων καταστάσεων οι οποίες θα πρέπει να ενώνονται.

Δεν ήταν δυνατόν η ροή Ήρα να λάβη το αέθλιον μήλον: αυτό παρεδόθη στην θεά του Έρωτος (της ενώσεως των αντιθέτων) την Αφροδίτη, κατοχυρώνοντας ότι οι άνθρωποι θα κινούνται επί δύο δυνάμεων έως την τελική ένωσιν: Η Ήρα εκ-δικείται (αποδίδει δικαιοσύνη ) επί αυτού: δημιουργεί το δικό της ζεύγος (είπαμε ότι πρέπει να υπάρχουν πάντα δύο αντίθετα) στη ροή της ζωής την οποία αντιπροσωπεύει: το Φαίνεσθαι και το Είναι: δηλαδή: επί του Είναι ως γνησίας δυνάμεως του Όλου επιφέρει τη θόλωση του ειδώλου, τη δυνατότητα του ανθρώπου διά του νοός να δηλώνει τα πρόσωπα και τα πράγματα κατά τον Εαυτόν του: πώς αναλύεται η αλήθεια του Είναι: ότι οι άνθρωποι και τα πράγματα έχουν την ούτως ή άλλως κοινή εσωτάτη ουσία στη Ροή η οποία όταν προσδένεται στη Μορφή αποτυπώνει την Ελένη, τον Μενέλαο κ.ο.κ. Αυτή είναι η συλλογική αλήθεια την οποία καθιερώνει ο Ευριπίδης: όταν ο άνθρωπος εγωϊστικά απομονώνει την εσωτάτη κοινή ουσία από την μορφή και συνδέει την μορφή με κάτι άλλο, αυτό είναι το ψεύτικο είδωλο: όλοι μας έχουμε την βάση μας στο όν, αυτή η βάση προσδένεται στην μορφή μας και είμαστε Εμείς: όταν αποκολλώνται αυτά, και τη μορφή την συνδέω με ό,τι άλλο θέλω αυτό είναι το Φαίνεσθαι. Άρα το Είναι στον Ευριπίδη είναι η σύνδεση της Μορφής μου με την Ουσία μου στη ροή του όλου, είμαι ο δείνα. Εν κατακλείδι: η Ελένη του Ευριπίδου κατοχυρώνει την προσωπική ταυτότητα του ανθρώπου: ας πάρουμε τον Αλέξανδρο: υπάρχουν δύο εξωτερικά πανομοιότυποι Αλέξανδροι: όμως ως εσωτερική δύναμις νοήσεων και συναισθημάτων σε σχέση με τον κόσμο τους άλλους τους θεούς υπάρχουν δύο Αλέξανδροι: άρα ο κάθε ένας θα ενωθεί με την ανάλογη μορφή και θα υπάρξουν δύο αληθείς Αλέξανδροι και όχι ένας πραγματικός και ένα είδωλο: άρα ο Ευριπίδης ορίζει ως Είναι ότι είμαι ο Αλέξανδρος διότι έχω τον εσώτατο εαυτό μου με τις ατομικές πνευματικές και ηθικές δυναμεις μου ο οποίος προσδένεται στη μορφή και αποτελεί τον Αλέξανδρο. Όλοι ήξεραν ποια είναι η Ελένη ως πνεύμα ήθος. Το φαίνεσθαι αυτά αγγίζει και όχι ότι η Ελένη είναι η γυναίκα του Μενελάου.

Ας το προσέξουμε αυτό το σημείο. Το είδωλο ξεκινά επί της λήθης  της εσωτάτης πνευματικής και ηθικής ταυτότητος της Ελένης: διότι η Ελένη ποτέ δεν θα σκεπτόταν και δεν έπραττε όσα σκέφθηκε και έπραξε το είδωλο: άρα η ιστορία του ειδώλου αγγίζει την εξωτερικότητα της Ελένης (ως συζύγου Μενελάου) και όχι την εσωτερικότητά της (πνεύμα και ήθος )  εκεί όλα Είναι και δεν υπάρχει Φαίνεσθαι: άρα Πρόσωπο  είναι η συνεχής σύνδεση των δικών μου οντολογικών πνευματικών και ηθικών χαρακτηριστικών με τη μορφή μου: μόνη της η μορφή αποκομμένη από τα εσωτερικά χαρακτηριστικά μου είναι το Φαίνεσθαι.

Εκεί στηρίχθηκε και η Ήρα (ροή): Ζωή: απέκοψε την Ελένη από τον Έσω εαυτό της και ευρίσκοντας μια όμοια μορφή έκανε το είδωλο: πότε γίγνεται η αναγνώρισις: όταν ο Μενέλαος κατανοεί τον Έσω Εαυτό της Ελένης σε σχέση με τη μορφή της: δεν είναι τυχαίο ότι η συναισθηματική και πνευματική της κατάσταση δέθηκε με τη μορφή και έπεισε το Μενέλαο: μόνη η μορφή δεν θα το έπραττε. Η Ελένη συνεχίζει αυτό το παιχνίδι Φαίνεσθαι και Είναι:ψεύδεται έναντι του Θεοκλυμένου :Ο Μενέλαος παρουσιάζεται ως δούλος, υπηρέτης, έχουμε την αντίστροφη εφαρμογή του Φαίνεσθαι: τώρα δεν έχουμε παραγωγή ειδώλου: δεν χρειάζεται : είχαμε μία δεύτερη Ελένη διότι η πραγματική ποτέ δεν θα συνέχιζε τη φρίκη του πολέμου: αυτή είναι μία σημαντική παρατήρηση: για την Ελληνική νοησιοκρατία η ψυχή του όλου (η ουράνια Ελένη, το μεγάλο θήλυ) δεν θα άντεχε τη φρίκη  και το ψεύδος, αυτές οι καταστάσεις συνδέθηκαν με  είδωλο ώστε η Ελληνική νοησιοκρατια να στηριχθεί στο οντολογικό καλό της θήλειας δυνάμεως, έπρεπε να κατασκευασθεί ένα καθεαυτό καλό): Το είδωλο και ψέμμα είναι η πηγή κάθε κακού (θέση που απογειώθηκε στο μονοθεϊσμο):.

Έχουμε λοιπόν αντίστροφη παραγωγή του Φαίνεσθαι: δεν χρειαζεται είδωλο του Μενελάου: ο Θεοκλύμενος δεν τον γνωρίζει: τώρα το ψεύδος είναι απλός λόγος : αυτός είναι ο δείνα , δώσε μου καράβι να φύγω. Άρα το Φαίνεσθαι είναι αποκοπή της μορφής από τον δεδηλωμένο εσωτερικό της εαυτό (παραγωγή ειδώλου) αλλά και απλή λογική ψευδότης (μόνον με το λόγο): χωρίς να μας ενδιαφέρει η μορφή ή η ουσία του άλλου. Ο Ευριπίδης έπρεπε να το κάνει αυτό: έσωσε την υποσυνείδητη αλήθεια (την κοινή ωραιότητα της Ελένης): μόνον  η θεά (οντολογική ροή) μπορεί να  πράξει  είδωλο: οι άνθρωποι συνεχίζουν τη δυαλιστικότητα του Φαίνεσθαι και του Είναι με το Λόγο: ο Ευριπίδης παραδίδει έτοιμο το Λόγο, ικανό να γεννά Φαίνεσθαι και ικανό να γεννά Ψεύδος: είναι στη  διακριτική ευχέρεια του Ανθρώπου να ξεχωρίζει το ψεύδος  και την Αλήθεια: ολίγον μετά την Ελένη (η οποία με Λόγο εψεύσθη στο Θεοκλύμενο για τον Μενέλαο) θα αναφωνήσουν οι γραφές : εν αρχή ην ο Λόγος (ικανός για όλα): Ο Ευριπίδης γεννά τον υπέρτατο Λόγο ικανό για κάθε Αλήθεια και ψέμμα (με αυτόν τον τρόπο συνεχίζεται επί ανθρωπίνου επιπέδου η δυαλιστικότης του ειδώλου της Ήρας ροής ζωής).

Βασίλειος Μακρυπούλιας, φιλόλογος.