Αναλύοντας το λογοτεχνικό ποίημα. Έστω ότι δίδεται το παρακάτω ποίημα: Το ποδήλατο. Αργύρης Χιόνης

 

Αναλύοντας το  λογοτεχνικό ποίημα.

Έστω  ότι δίδεται το παρακάτω  ποίημα:

Το ποδήλατο.

Αργύρης Χιόνης

Το παιδικό  ποδήλατό μου,  ο άλλοτε απαστράπτων Πήγασος,

που απογειωνόταν μόλις τον καβάλαγα , έχει για πάντα

τώρα υπογειωθεί. Και ας λέω ψέματα αδιάκοπα

στον εαυτό μου και σ΄εκείνο , πώς, κάποια μέρα

θα του αλλάξω λάστιχο, απ΄τη σκουριά του θα το γδύσω

θα το λαδώσω και θα το γυαλίσω και όλον τον κόσμο

μαζί του θα γυρίσω. Το παιδικό ποδήλατό μου έχει για πάντα

υπογειωθεί. Το ξέρω και το ξέρει.

1^ο επίπεδο.

Τα δεδομένα  του ποιήματος είναι εξαιρετικά συγκεκριμένα: ένα παιδικό ποδήλατο, το οποίο ξυπνά στον ποιητή εξαιρετικές αναμνήσεις, τώρα βέβαια το έχει ο ποιητής τελείως παροπλισμένο. Θα ήθελε όμως να το επιδιορθώσει, αναφέρει τους τρόπους, για να γυρίσει τον κόσμον όλον. Όμως γνωρίζει ότι αυτό δεν πρόκειται να γίνει, γιατί το ποδήλατο είναι τελείως παροπλισμένο (και γιατί ο ποιητής ανήκει αλλού και χρησιμοποιεί άλλα μέσα σε σχέση με το ποδήλατο) άρα και το ποδήλατο το γνωρίζει (εξαιρετική προσωποποίηση).

2^ο επίπεδο.

Γιατί ένας ποιητής θα ήθελε (νοιώθει την ανάγκη) να γράψει ένα τέτοιο ποίημα με ένα τέτοιο σύμβολο (σαν το ποδήλατο;).

Θα πρέπει λοιπόν ενδελεχώς να αναλυθεί η έννοια και η αξιακή δυναμική του ποδηλάτου. Σε παλαιές εποχές το ποδήλατο (όπως σήμερα διάφορα ψηφιακά μέσα) σήμαινε το πρώτο δώρο των γονέων στο μικρό παιδί το οποίο συμβόλιζε την πρώτη ωρίμανση: το παιδί με το ποδήλατο μπορούσε να αποδείξει ότι είναι ώριμο πλέον να χειρισθεί ένα μέσο μόνο του. Ορατό μέσο το οποίο μέσα από την κίνησή του απεδείκνυε ότι το παιδί μεγαλώνει, εξευρενά, τριγυρίζει σε γειτονιές, βοηθεί τους γονείς σε δουλειές, ίσως και τους γείτονες. Άρα το ποδήλατο συμβολίζει την αγνή  ωρίμανση η οποία δεν συνδυαζόταν με υποχρεώσεις και άγχος, αλλά με την χαρά του έχειν κάτι δικό μου διά του οποίου ζώ και κινούμαι: άρα το ποδήλατο ενθυμίζει την ανεξαρτησία, την αθωότητα, την περιπλανηση, άδολη περιπλάνηση, εξερεύνηση, κίνηση χωρίς άγχος και υποχρεώσεις. Διότι πλέον ο ώριμος άνθρωπος πράττει όλα αυτά αλλά με κόστος:  δουλεύει, εξευρενά, κινείται προκειμένου να κερδίσει χρήματα, να προχωρήσει τη ζωή του αμειβόμενος και εργαζόμενος για αυτόν και την οικογένειά του πολλές φορές με άγχη και αγωνίες. Άρα ένας ποιητής ο οποίος (δεν είναι φιλόσοφος, είναι διά της ποιήσεως φιλόσοφος) θέλει να μην δώσει έκθεση ιδεών αλλά να στηριχθεί σε ένα σύμβολο και να κτίσει γύρω από αυτό (υπενθυμίζουμε ότι ο εφευρέτης του συμβόλου (συν τούτο βάλλω ιδέες και αξίες) (Πλάτων) εφηύρε το σύμβολο ώστε να βάλλει τοις πράγμασι τις ιδέες  του): Άρα ο ποιητής επιλέγει το ποδήλατο που τόσα σημαίνει για αυτόν ώστε γύρω από αυτό να κτίσει ένα ποίημα το οποίο θα ομιλεί για την χαμένη εποχή της  ειλικρινείας, αδολότητας, αθωότητας, αγνής περιπέτειας και  κινήσεως.

3^ο επίπεδο.

Συγκρίσεις διιστορικές.

Παρόμοια ένοιωσε ο Αλέξανδρος με το Βουκεφάλα, οι Ομηρικοί ήρωες με τους ίππους, οι πολεμιστές με τα άρματα, στη σύγχρονη εποχή πόσο χαίρεται ένα παιδί με ένα δώρο υπό τη μορφή ψηφιακής συσκευής.Πάντοτε ο άνθρωπος δένει τα υλικά αντικείμενα με ιδέες και συναισθήματα: για αυτό και ο υλικός κόσμος αποκτά αξία: διότι ως ύλη είναι φαινόμενο το οποίο κρύπτει όμως άπειρες ιδέες και αξίες: όπως στο χριστιανισμό η εικόνα: ως ύλη είναι ξύλο αλλά ως πνεύμα έχει ισχυρό συμβολισμό.

4^ο επίπεδο.

Ανάλυση όρων και ονομάτων.

Πήγασος: το γνωστό πτερωτό άλογο του Βελλερεφόντη, σε συνδυασμό με τους Πλατωνικούς ίππους , συμβολίζει τις ψυχικές δυνάμεις οι οποίες υψηλά οδηγούν τον άνθρωπο. Άρα το ποδήλατο εξυψώνει ψυχικά και πνευματικά το παιδί-ποιητής, διότι το οδηγεί σε κίνηση, ανεξαρτησία, ελευθεριότητα, ικανοποίηση.

5^ο επίπεδο:

Ανάλυση κειμενικών δεικτών: ποιες ιδέες και αξίες και συναισθήματα απελευθερώνονται μέσα από τους κειμενικούς δείκτες.

Παιδικό ποδήλατο: ονοματικό σύνολο (το ποδήλατο δεν είναι παιδικό, στα μάτια του ποιητή γίγνεται παιδικό).Άρα δηλώνεται η αγάπη και νοσταλγία του ποιητή για την εποχή της αθωότητας.

Απαστράπτων: η λαμπρότητα (βλ. χαιρετισμοί Παναγίας: χαίρε πίον όρος και τετυρωμένον τω πνεύματι): η λαμπερή φύση του ποδηλάτου στο νού του ποιητή, φώς που τον επιστρέφει στην παιδική ηλικία.

Πήγασος: η πορεία της ψυχής διά του ποδηλάτου σε υψηλές αξιες ελευθερίας, αθωότητας, κίνησης και δημιουργικότητας.

Απογειωνόταν: ισχυρή κίνηση, το αεροπλάνο απογειώνεται, η κίνηση  διά του ποδηλάτου προς την επόμενη ηλικία: το παιδί μπορούσε να κινηθεί, να νοιώσει ελεύθερο να πετάξει σε δικές του καταστάσεις και συναισθήματα, το ποδήλατό του ήταν το εισιτήριο για τις δικές του πτήσεις προς ό,τι του άρεσε να πράττει (ελευθεριότητα).

Καβάλαγα: ισχυρός συμβολισμός, σε σχέση με τον Πήγασο: τα άλογα καβαλώνται από τους ανθρώπους, άρα το ποδήλατο και σαν κίνηση του αναβάτη συμβολίζει το άλογο, το μέσον που υψηλά οδηγεί τον ποιητή (ως ο Πήγασος πήγαινε προς τον ουρανό το Βελλερεφόντη).

Για πάντα: δυνατό επίρρημα, ο ποιητής σκέφτεται αποφασιστικά ότι όλα ετελείωσαν, το ποδήλατο ανήκει στο παρελθόν: όπως και η ζωή της ελευθεριότητας, αθωότητας, άδολης κίνησης. Για πάντα πλέον ο ποιητής  άνήκει στην αγχωτική κοινωνία των μεγάλων.

Υπογειωθεί: νεολογισμός: σύνθεση ισχυρή: υπό+γειώνω: σε αντίθεση με το απογειώνω, η πρόθεση υπό σημαίνει την εξαφάνιση του ποδηλάτου και όσων αυτό πρεσβεύει: ο ώριμος ποιητής έχει υπογειώσει την ελευθερία του, την αθωότητά του, την αγνή κίνησή του: αλλοιώς δεν θα επιθυμούσε του ποδηλάτου.

Και ας λέω ψέματα αδιάκοπα στον εαυτό μου και σε εκείνο: το ποδήλατο είναι η αιτία της πνευματικής φυγής του ποιητή από την πραγματικότητα: ως ψέμα ορίζουμε την προσπάθεια πνευματικής φυγής: η οποία χρειάζεται δύο: τον ποιητή και το ποδήλατο, και στους δύο ομιλεί: (δεν είναι τυχαίο ότι ο Ακινάτης όρισε την αλήθεια ως συμφωνία της σκέψης με το πράγμα, άρα η αλήθεια θελει εμένα και το άλλο): το αδιάκοπα επιτείνει αυτήν την ανάγκη, χωρίς διακοπή. Δείχνει ότι προσπαθεί ο ποιητής (έχει συνέχεια (βλ.Παύλου: αδιαλείπτως προσεύχεσθε): αλλά εις μάτην: το ώριμο παρόν ως κύκλωπας έχει απορροφήσει τον ποιητή.

Θα του αλλάξω….θα το γυαλίσω: δίδονται όλες οι επιδιορθωτικές κινήσεις επί του ποδηλάτου: επίτηδες:ο ποιητής θέλει να  δηλώσει ότι ξέρει πολύ καλά το τεχνικό μέρος επισκευής του ποδηλάτου, το τεχνικό είναι μονομερές, αρκεί να φτιαχθεί το ποδήλατο. αλλά ξέρει ότι πνευματικώς το πράγμα δεν είναι μονομερές αλλά διμερές: και η πνευματική σχέση δεν επισκευάζεται, διότι ο πανδαμάτωρ χρόνος έχει επιφέρει ανήκεστο ζημία στις σχέσεις του ποιητού και του ποδηλάτου. Άρα η ύλη δεν επαρκεί ως επισκευαζομένη όταν η πνευματική σχέση έχει διαρραγεί διά του χρόνου.

Κι όλον τον κόσμον μαζί του θα γυρίσω: αποκάλυψη: ο κόσμος στην Πλωτινική και Πυθαγόρεια πλευρά του: ως στολίδι αγαθών δυνάμεων και ενεργειών οι οποίες περιπλέονται (όπως θα έλεγε και ο Όμηρος) όταν ο άνθρωπος είναι αγαθός και αγνός ώστε να συνδυάσει το γύρο του κόσμου με την πραγματική και άδολη γνώση  αυτού: Ο ποιητής  θέλει να γυρίσει και να γνωρίσει τον κόσμο ως παιδί, διά του ποδηλάτου (αθωότητας και ελευθερίας κινήσεως) διότι ο κόσμος αποκαλύπτεται τοις νηπίοις (παιδός η Βασιλήι θα μας είπει ο Ηράκλειτος).

Το ξέρω και το ξέρει (για πάντα υπογειωθεί): επανάληψη και του υπογειωθεί και του ξέρω: πλήρης αυτογνωσία : χρησιμοποιείται βαρύ ρήμα γνώσης: ξέρω: όχι υποθέτω: η βεβαιότητα ότι παρήλθε η εποχη του ποδηλάτου ανεπιστρεπτί και ό,τι αυτή σημαίνει.

Κυρίαρχο σχήμα του ποιήματος: η αντίθεση  ανάμεσα στο τώρα του ποιητού και στο χθές του.Στην ώριμη ηλικία του και στην παιδική ηλικία του.

Θα γδύσω τη σκουριά: μεταφορά

Το ξέρει και το ξέρω: προσωποποίηση

Οι ενέργειες επισκευής  του ποδηλάτου μέσω ασυνδέτου σχήματος: θα του αλλάξω…θα το γυαλίσω

Εικόνα: ο απαστράπτων Πήγασος.

Κεντρική ιδέα: Η ανάμνηση της παιδικής ηλικίας του ποιητού διά του ποδηλάτου και του συμβολισμού του.

6^ο επίπεδο: ιδεολογική  απόδοση του ποιήματος:

Ο ποιητής θυμάται ότι έκανε πολλά όνειρα στην παιδική του ηλικία, να φθάσει ψηλά, αλλά πλέον έχει ενταφιάσει τα όνειρά του αυτά. Το ξέρει ότι δεν πρόκειται να επανεμφανίσει αυτές τις ονειρικές καταστάσεις, όσες διορθωτικές κινήσεις και αν κάνει στη ζωή του, διότι η σχέση του με το παρελθόν έχει διαρραγεί και τώρα ανήκει σε άλλο παρόν: έχει πλήρη αυτογνωσία ότι τίποτε δεν πρόκειται να αλλάξει : το παιδικό παρελθόν έχει χαθεί και ο ίδιος ζεί σε ένα άλλο παρόν.

Ερώτηση: ποια είναι η προσωπική σου άποψη: αποτελεί καταφύγιο η παιδική ηλικία;(η απάντηση πρέπει να συνοδεύεται από ισχυρή επιχειρηματολογία: η θεματική πρόταση έχει την απάντηση, ξεκινά: προσωπικώς θεωρώ κ.λ.π).

Δειγματική απάντηση:

Προσωπικώς θεωρώ ότι η παιδική ηλικία δεν αποτελεί, και δεν πρέπει να αποτελεί καταφύγιο: (δικαιολογήση διά επιχειρήματος): διότι ο άνθρωπος ως νοήμον όν σε κάθε στιγμή της  ζωής του μπορεί να δημιουργεί, να εξελίσσεται και να φθάνει στην ευημερία και στην ευμάρεια. Το παρελθόν διά του παρόντος πρέπει να γίγνεται ένα καλό μέλλον, αλλοιώς σημαίνει ότι ο άνθρωπος δουλοποιείται και δεν μπορεί πραγματικά να εξελιχθει επιστρέφοντας ως παρηγοριά στην παιδική του ηλικία.

Βασίλειος Μακρυπούλιας, φιλόλογος.