Έκθεση-Έκφραση Γ΄λυκείου: Θέμα: «Σε άρθρο το οποίο θα δημοσιευθεί στην ιστοσελίδα των μαθητριών και μαθητών του σχολείου σας, αναπτύσσετε τις απόψεις σας σχετικά με το ρόλο των μέσων μαζικής επικοινωνίας στην χειραγώγηση της σκέψης και των επιθυμιών των ατόμων. Στην συνέχεια προσπαθείτε να αναζητήσετε τις απαραίτητες προϋποθέσεις ώστε τα άτομα να μην είναι ευάλωτα στη χειραγώγηση από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας».

 

Τίτλος: μέσα μαζικής επικοινωνίας; Ενημέρωση ή προπαγάνδα και χειραγώγηση;

Η εξέλιξη της τεχνολογίας συντέλεσε στην ανάπτυξη των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας δηλαδή ο γραπτός τύπος, οι εφημερίδες και τα περιοδικά αλλά και ο ηλεκτρονικός τύπος, η τηλεόραση και το ραδιόφωνο, το διαδίκτυο, αποτελούν τη σύγχρονη πηγή πληροφόρησης, αλλά και καθοριστικό παράγοντα στην κοινωνικοποίηση του ατόμου ενώ στο βαθμό που ελέγχονται από οικονομικά ισχυρούς παράγοντες συνιστούν μηχανισμό προπαγάνδας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το να προσδιορισθεί ο ρόλος τους στη διαμόρφωση της σκέψης και της βούλησης των ατόμων αλλά και να αναζητηθούν οι απαραίτητες προϋποθέσεις ώστε να μην είναι ευάλωτα στην ιδεολογική και πολιτική χειραγώγηση.

Η αντικειμενικότητα στην προβολή των ειδήσεων παραμένει ένας ακόμη μύθος στη λειτουργία των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Στα ιδιωτικά μέσα μαζικής επικοινωνίας οικονομικά ισχυροί κύκλοι χρησιμοποιούν τη δύναμη του μέσου που ελέγχουν για να εξυπηρετήσουν οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα. Στα κρατικά μέσα μαζικής επιςοινωνίας παρατηρείται κυβερνητικός έλεγχος και επιλεκτική προβολή ειδήσεων.

Η παραπληροφόρηση επίσης αποτελεί σύμπτωμα των ΜΜΕ στο βαθμό που επιδιώκεται η χειραγώγηση της κοινής γνώμης και ο αποπροσανατολισμός της. Παραπληροφόρηση είναι η αποσιώπηση σημαντικών γεγονότων και καταστάσεων αλλά και η κατασκευή ψευδών ειδήσεων ή ακόμη και η διόγκωση απλών συμβάντων. Με αυτόν τον τρόπο συντελείται η επιλεκτική προβολή ανάλογα μάλιστα με την εκάστοτε πολιτική συγκυρία συγκεκριμένων περιπτώσεων διαφθοράς.

Η προβολή διαφημιστικών μηνυμάτων συντελεί στη διαμόρφωση επίπλαστων αναγκών. Εμπορευματοποιούνται τα συναισθήματα και οι διαπροσωπικές σχέσεις, προωθείται ο καταναλωτισμός ως κυρίαρχη αξία και τρόπος ζωής, οι άνθρωποι παρασύρονται από μία ναρκισσιστική νοοτροπία η οποία αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο της καταναλωτικής κοινωνίας.

Η ανάπτυξη των μέσων μαζικής επικοινωνίας συνδέεται με την κυριαρχία του πολιτισμού της εικόνας και την επικράτηση συνθηματολογικών εκφράσεων. Με τη δύναμη της εικόνας υποκαθίσταται η ανάγκη για γλωσσική διατύπωση των συναισθημάτων και των σκέψεων και οδηγούμαστε στην εργαλειακή χρήση της γλώσσας και στη γλωσσική συρρίκνωση και αλλοίωση.

Η λειτουργία της τηλεόρασης εντείνει την αποξένωση και την αλλοτρίωση των ατόμων.  Υποκαθιστά τις διαπροσωπικές σχέσεις καθώς η ανάγκη για διάλογο και επικοινωνία διαμεσολαβείται από την παρακολούθηση τηλεοπτικών εκπομπών. Επιπλέον η προβολή προτύπων που χαρακτηρίζονται από ανταγωνιστική συμπεριφορά, η ανάδειξη της ατομικότητας και η απαξίωση της συλλογικότητας συντελούν στην τυποποίηση της ζωής στην αδιαφορία και στην αδράνεια. Το άτομο εγκλωβισμένο στον σύγχρονο τρόπο ζωής που χαρακτηρίζεται από την ενταντικοποίηση της εργασίας και τη φτώχεια αναζητά διασκέδαση στη μαζική κουλτούρα που προωθούν τα τηλεοπτικά προγράμματα με αποτέλεσμα να αποξενώνεται από τους άλλους.

Αν το άτομο έχει κριτική και επιφυλακτική στάση απέναντι στη συνεχή ροή πληροφοριών και στις εντυπωσιακές διαφημίσεις θα ελέγχει την αξιοπιστία και την αντικειμενικότητα των ειδήσεων και των πληροφοριών. Η συστηματική μελέτη βιβλίων , η αναζήτηση ειδήσεων από πολλές ιστοσελίδες στο διαδίκτυο, η ανάγνωση εφημερίδων του δίνουν τη δυνατότητα να μην εξαρτάται η ενημέρωσή του από τις ειδήσεις που προβάλλονται από τηλεοπτικούς σταθμούς ή μηχανές αναζήτησης στο διαδίκτυο.

Στην εκπαίδευση χρειάζεται να ασκείται κριτική στον πολιτισμό της εικόνας, να αναπτύσσεται η αφαιρετική λειτουργία και να επιδιώκεται η ηθική συγκρότηση των μαθητών. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται οι απαραίτητες προϋποθέσεις για τη διαμόρφωση ολοκληρωμένης άποψης και θέσης ώστε να μην είναι ευάλωτοι στη χειραγώγηση.

Οι δημοσιογράφοι είναι εργαζόμενοι σε ιδιωτικά ή κρατικά μέσα μαζικής επικοινωνίας. Όμως ο φόβος της απόλυσης ή η σταδιοδρομία στο χώρο της εργασίας δεν μπορούν να αποτελούν άλλοθι σχετικά με την ευθύνη τους στην παραπληροφόρηση της κοινής γνώμης από τις επιχειρήσεις στις οποίες εργάζονται. Είναι αναγκαίο να σέβονται το δικαίωμα της κοινής γνώμης να ενημερώνεται και έχουν ευθύνη για τον τρόπο συγκέντρωσης των πληροφοριών και το περιεχόμενο των ειδήσεων τις οποίες και αναμεταδίδουν. Γι αυτό η εναντίωσή τους στις ανέντιμες και αναξιοπρεπείς μεθόδους για να συγκεντρωθούν πληροφορίες αλλά και στην κατασκευή ειδήσεων είναι προϋπόθεση για να περιορισθεί η παραπληροφόρηση.

Οι δημοσιογράφοι χρειάζεται να συμβάλουν στην προσπάθεια για την αντιμετώπιση της οικολογικής καταστροφής, της ανεργίας, της πείνας, της εξαθλίωσης, της χρήσης ναρκωτικών και του αλκοολισμού. Η παρουσίαση από τους δημοσιογράφους των διεκδικήσεων για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και ζωής συντελεί στη διάδοση ιδεών αντιλήψεων και θέσεων, επίσης στην αποκάλυψη καταχρήσεων και αυθαιρεσιών στην καταγγελία φαινομένων αυταρχισμού ενώ η προβολή επιστημονικών ερευνών δίνει το δικαίωμα και τη δυνατότητα στο άτομο να προσεγγίσει τη γνώση.

Οι διανοούμενοι μπορούν να ασκήσουν ουσιαστική κριτική στο ρόλο και τη λειτουργία των μέσων μαζικής επικοινωνίας αναδεικνύοντας την ελευθερία στη διακίνηση των ιδεών ως αναγκαία προϋπόθεση για την έγκαιρη και έγκυρη πληροφόρηση. Με το συγγραφικό και καλλιτεχνικό τους έργο αλλά και τη στάση ζωής τους χρειάζεται να εναντιωθούν στη νοοτροπία του εύκολου κέρδους του ανταγωνισμού και της αυτοπροβολής.

Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας έχουν καθοριστικό ρόλο στο περιεχόμενο της ζωής του ατόμου. Η δυνατότητά τους να χειραγωγούν την κοινή γνώμη καθιστά αναγκαία την προσπάθεια για την υπέρβαση του ναρκισσιστικού καταναλωτικού προτύπου αλλά και την ηθική και πολιτιστική ανάταση που απαιτείται ώστε τα άτομα να μην ετεροκαθορίζονται και να μην είναι ευάλωτα στην ιδεολογική και πολιτική χειραγώγηση.

(Κλέαρχος Σμυρναίος, έκφραση-έκθεση γ΄λυκείου).