Η αύξηση του ρήματος στα Νέα Ελληνικά • Ν.Ε. Γλώσσα • φωνή-συζυγία • διάθεση • εγκλίσεις • θέμα • αύξηση • χρόνοι • κλίση • αντικείμενο •

Τι είναι η αύξηση;
Όταν κλίνεται ένα ρήμα διαπιστώνουμε ότι σε μερικά ρήματα στον παρατατικό και στον αόριστο προστίθεται στην αρχή του ρήματος ένα επιπλέον γράμμα το έ, (ένα μόρφημα, όπως λέγεται) που το ονομάζουμε αύξηση. Παρατήρησε προσεκτικά τον παρακάτω πίνακα: γράφω πιάνω ιδρύω ενεστώτας παρατατικός αόριστος ενεστώτας παρατατικός αόριστος ενεστώτας παρατατικός αόριστος πιάνω πιάνεις πιάνει πιάνουμε πιάνετε πιάνουν έπιανα έπιανες έπιανε πιάναμε πιάνατε έπιαναν έπιασα έπιασες έπιασε πιάσαμε πιάσατε έπιασαν καλοπιάνω καλοπιάνεις καλοπιάνει καλοπιάνουμε καλοπιάνετε καλοπιάνουν καλοέπιανα καλοέπιανες καλοέπιανε καλοπιάναμε καλοπιάνατε καλοέπιαναν καλοέπιασα καλοέπιασες καλοέπιασε καλοπιάσαμε καλοπιάσατε καλοέπιασαν ιδρύω ιδρύεις ιδρύει ιδρύουμε ιδρύετε ιδρύουν ίδρυα ίδρυες ίδρυε ιδρύαμε ιδρύατε ίδρυαν ίδρυσα ίδρυσες ίδρυσε ιδρύσαμε ιδρύσατε ίδρυσαν Από τα παραδείγματα παρατηρούμε ότι: α) η αύξηση μπαίνει μόνο όταν τονίζεται, π.χ. έπιανα, έπιανες, έπιανε, έπιαναν, ενώ χάνεται όταν δεν τονίζεται, π.χ. πιάναμε, πιάνατε. β) η αύξηση μπαίνει όταν το ρήμα αρχίζει από σύμφωνο (πιάνω), ενώ δεν μπαίνει όταν το ρήμα αρχίζει από φωνήεν ή δίψηφο (αυ, ευ κ.τ.λ.), π.χ. ιδρύω > ίδρυα, εύχομαι > ευχόμουν(α), αισθάνομαι > αισθανόμουν(α). γ) η αύξηση βρίσκεται στην αρχή του ρήματος (έπιανα, έπιασα) και λέγεται εξωτερική αύξηση. Όταν όμως το ρήμα είναι σύνθετο (καλοπιάνω) η αύξηση μπαίνει ανάμεσα στο α' και β΄ συνθετικό (καλο-έπιανα, καλο-έπιασα). Στην περίπτωση αυτή η αύξηση ονομάζεται εσωτερική αύξηση. Πολλές φορές η εσωτερική αύξηση αυτή χάνεται, για παράδειγμα το ρ. καλοέπιανα, καλοέπιασα μπορούμε να το πούμε και καλόπιανα, καλόπιασα. Εσωτερική αύξηση παίρνουν και τα ρήματα με πρώτο συνθετικό πρόθεση της αρχαίας, π.χ. γράφω > διαγράφω > διέγραφα, διέγραψα. Στην περίπτωση αυτή το τελευταίο φωνήεν της πρόθεσης συναιρείται με το -έ- της αύξησης. Από τη συναίρεση αυτή υπερισχύει το -έ- της αύξησης. διαγράφω ενεστώτας παρατατικός αόριστος διαγράφω διαγράφεις διαγράφει διαγράφουμε διαγράφετε διαγράφουν διέγραφα διέγραφες διέγραφε διαγράφαμε διαγράφατε διέγραφαν διέγραψα διέγραψες διέγραψε διαγράψαμε διαγράψατε διέγραψαν Προσοχή: Η αύξηση μπαίνει μόνο στην οριστική και χάνεται στις άλλες εγκλίσεις. Πολύ συχνά ακούμε αντί του σωστού τύπου της προστακτικής διάγραψε, τον τύπο διέγραψε. διαγράφω αόριστος οριστική υποτακτική προστακτική διέγραψα διέγραψες διέγραψε διαγράψαμε διαγράψατε διέγραψαν να διαγράψω να διαγράψεις να διαγράψει να διαγράψουμε να διαγράψετε να διαγράψουν διάγραψε διαγράψτε
Οι εξαιρέσεις
Κάθε κανόνας έχει και τις εξαιρέσεις του. Έτσι και με τις αυξήσεις υπάρχουν διάφορες εξαιρέσεις από τον κανόνα. Ας τα δούμε αναλυτικά: α) ρήματα που αρχίζουν από σύμφωνο Ενώ είπαμε παραπάνω ότι τα ρήματα που αρχίζουν από σύμφωνο παίρνουν ένα -έ- ως αύξηση, υπάρχουν μερικά ρήματα που παίρνουν -ή- ως αύξηση το. Αυτά είναι τα: θέλω > ήθελα, ξέρω > ήξερα, πίνω > ήπια, βρίσκω > έβρισκα ή ήβρα (παλιότερος τύπος) β) ρήματα που αρχίζουν από φωνήεν Ενώ είπαμε παραπάνω ότι τα ρήματα που αρχίζουν από φωνήεν δεν παίρνουν αύξηση, υπάρχουν μερικά ρήματα που παίρνουν. Αυτά είναι: έχω > είχα, έρχομαι > ήρθα, είμαι > ήμουν και το ρήμα υπάρχω που παίρνει εσωτερικά αύξηση: υπάρχω > υπήρχα.
Βιβλιογραφία
Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α', Β' Γ' Γυμνασίου, Σωφρόνης Χατζησαββίδης - Αθανασία Χατζησαββίδου, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α, 2011 Νεοελληνική Γραμματική, Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ΟΕΣΒ, Αθήνα, 1941 Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας, David Holton - Peter Mackridge - Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton, Πατάκης, Αθήνα, 1999 Γραμματική της Νέας Ελληνικής, Χρ. Κλαίρης - Γ. Μπαμπινιώτης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2005 Γραμματική Ε, Στ Δημοτικού, Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton - Μιχ. Γεωργιαφέντης - Γεώργιος Κοτζόγλου - Μαργαρίτα Λουκά, ΟΕΔΒ, Αθήνα Εφαρμοσμένη Γραμματική της Δημοτικής και Συντακτικό, Γιάννη Β. Παπαναστασίου, Αθήνα, 1989 Συντακτικό της Νέας Ελληνικής, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1996, κα' έκδοση