Δειγματική διδασκαλία, β΄λυκείου: Θουκυδίδου, Επιτάφιος.

 

Περικλέους Επιτάφιος.  Κεφ.38.

1.Σύνδεση με την εποχή του Περικλέους.

Ο Επιτάφιος αποτελεί επιτομή και σύνοψη της απίστευτης νοητικής εξέλιξης η οποία συνέβη κατά τη διάρκεια του 5^ουαι.π.Χ. στην Αθήνα. Ο Αθηναϊκός κόσμος την εποχή του Επιταφίου εκινείτο στην πίστη του Αναξαγόρα ότι ο Νούς μπορεί να συλλάβει την αρμονία του κόσμου, την ενότητά του και τη συνέχειά του. Ο άνθρωπος έρχεται σε θέση νοητικής κυριαρχίας έναντι του κόσμου και της ζωής του. Αυτή η παράγραφος ασχολείται με ένα σημαντικό μέγεθος του κόσμου: το χρόνο, την ανθρώπινη δημιουργικότητα μέσα στο χρόνο. Ο νοήμων Αθηναίος τον ήλεγξε και αυτόν και τον καθοδήγησε, μαζί με τον χρόνο ήλεγξε τη ζωή του ως δημιουργός . Ουσιαστικά το κείμενο αυτό αποτελεί την πρώτη μεγάλη επέμβαση του ανθρώπου στο μέγεθος του χρόνου. Αποτελεί ύμνο στην ανθρώπινη δημιουργικότητα ενάντια σε κάθε ακηδία. Το πνεύμα πάντα νικά τα πάντα. Για τον άνθρωπο ο χρόνος δεν είναι εξωτερικό ουδέτερο σύστημα, αλλά είναι το σύνολο των δικών του νοητικών και αξιακών κινήσεων.

2. Τα σημαντικά σημεία της παραγράφου.Η δημηγορία ώς πολιτική φιλοσοφία.

1. Ο ανθρώπινος Νούς ανακάλυψε πολλούς τρόπους για να ξεκουράζει τον εαυτό του από την καθημερινή αχλύ των ασχολιών. Η τιμωρία της φυλακής.

2. Οι τρόποι είναι συγκεκριμένοι: αγώνες, θυσίες, ωραία σπίτια. Ίσως σε αυτά ταιριάζουν και τα σπουδαία αρχιτεκτονήματα όπως είναι ο Παρθενών.

3. Επίσης η ανθρώπινη εφευρετικότητα ανέπτυξε κάθε τρόπο οικονομικής και άλλης εκμετάλλευσης της φύσης και των αγαθών τα οποία αυτά μέσω της ανθρώπινης επινοητικότητας προσφέρει. Κατά οικουμενικό τρόπο.

3. Η συνεκτική ιδέα των παραπάνω τριών σημείων.

Mέσα στη Δημοκρατική Αθήνα ο νοήμων Πολίτης ελέγχει το χρόνο ως  ενεργόςδημιουργός, συνεχώς εξωτερικεύει ώς μέριμνα και δημιουργικότητα τις σκέψεις του. Αρα συζητούμε για τη δημιουργική επενέργεια του Ανθρωπίνου Νοός στην Πόλη, ο νούς δεν μένει προσκολημμένος σε φιλοσοφικές και μόνον ατραπούς.

4. Αποτύπωση του ιδανικού προσφερομένου πολίτη, και της ιδανικής πόλης με βάση την παράγραφο 38 του Επιταφίου. Η πολιτική φιλοσοφία ώς ιδέα πίσω από τα γεγονότα.

Ο ιστορικός, ο Θουκυδίδης, ο λαμπρός μαθητής του Αναξαγόρα, ο νοήμων ιστορικός, ο ιδρυτής της πολιτικής φιλοσοφίας, θεωρεί  ότι η παράγραφος 38 πρέπει να υπάρξει στον ες αεί ύμνο του στην Αθήνα. Γιατί;

1.Διότι προσφέρει το μοντέλο του νοήμονος ανθρώπου σε σχέση με το χρόνο. Ο άνθρωπος του Θουκυδίδη, σε αντίθεση με τα λοιπά όντα, ελέγχει το χρόνο, την κίνησή του επί της γής, και δεν είναι άβουλος θεατής του χρόνου και του οχήματός του. Ο νοήμων άνθρωπος ελέγχει το χρόνο, τον μοιράζει σε εργασιακό και ελεύθερο χρόνο, σε δημιουργικό ή μη χρόνο. Άρα ο Νούς του Ανθρώπου υπερβαίνει την καθημερινή κίνηση του χρόνου και καθορίζει τη δική του σειρά. Αυτός ο νοήμων πολίτης σηματοδοτεί το απώγειο της ανθρώπινης ενεργητικότητας και συνειδητότητας. Όταν ο άνθρωπος ήλεγξε το χρόνο αύξησε την αυτογνωσία του. Η Κυριακή αργία.

2.Διότι ώς πνεύμα και ψυχή και σώμα, σε σχέση με το θεό και τον κόσμο και τους άλλους και τον εαυτό μου, ο χρόνος διαμοιράζεται ανάλογα. Άρα ο ιδανικός Αθηναίος δημοκρατικός πολίτης είναι αυτός ο οποίος με το νού του ζεί σε σχέση με τον εαυτό του και τους θεούς, την πόλη και τους άλλους, διαμοιράζοντας στο χρόνο τις ενέργειές του.

3.Άρα η Αθηναϊκή Δημοκρατία στηρίχθηκε στην νοητική διαχείριση του χρόνου ώστε οι άνθρωποι να αναπτύσσονται σε όλους τους τομείς σε σχέση με όλους: και σε αυτόν τον τομέα φαίνεται η διαφορά της από την τυραννία στην οποία ο χρόνος είναι ίδιος. Για τους δούλους και τα άλογα ζώα ο χρόνος είναι ίδιος, κάθε ημέρα είναι ίδια. Όχι για το νοήμονα Αθηναίο ο οποίος διαχειρίζεται έλλογα και δημιουργικά το πέρασμα του χρόνου ώστε η ποικιλία των ημερών μέσω της δημιουργικότητάς του να του προσφέρει χαρά και ευδαιμονία.

4. Αυτή η διαχείριση του χρόνου προσφέρει εξαιρετική δημιουργικότητα, ο Αθηναίος ξέροντας ότι αυτές οι ημέρες ανήκουν σε αυτές τις δράσεις και κάποιες άλλες σε άλλες δράσεις, συνεχώς δημιουργεί στον πνευματικό, οικονομικό και πολιτιστικό τομέα.

5.Τι προσφέρει αυτή η παράγραφος στην ιδανική Αθήνα του Περικλέους;

OΕπιτάφιος αναδεικνύει τη σχέση των πολιτών με τους πατέρες της Πόλεως, με τις άλλες πόλεις-κράτη, αναλύει ότι η Δημοκρατία είναι το αξιοκρατικό πολίτευμα, σημειώνει ότι δεν υπάρχουν διαφορές πλουσίων και φτωχών ενώπιον της Πόλεως, επίσης καταγράφει χαρακτηριστικά του πνεύματος και της ψυχής των Αθηναίων (εύδαιμον και εύψυχον): η παράγραφος 38 συμπληρώνει ότι σε όλες τις παραπάνω πνευματικές και ηθικές κατακτήσεις πρέπει να ενσωματωθεί και ο πνευματικός έλεγχος των Αθηναίων επί του χρόνου και της κινήσεώς του. Αυτό αποτελεί επιστέγασμα της νοητικής δημιουργικότητας του ανθρώπου, ο οποίος δεν αφήνεται στο απλό πέρασμα του χρόνου όπως τα άλογα ζώα, αλλά το ελέγχει δημιουργικά. Όπως ο θεός εχώρισε το χρόνο σε ημέρες, ο Ήλιος επιλέγει την ποικιλία της ημέρας και της νύκτας. Άρα ο σωστός Αθηναίος ελέγχει δημιουργικά το χρόνο συμμετέχοντας και στις θρησκευτικές αλλά και στις οικονομικές εκδηλώσεις της πόλεως. Η πόλη των Αθηνών ισούται με το άθροισμα των νοητικών και ηθικών ενεργειών των πολιτών της: αυτή η εξίσωση είναι η εξίσωση της Δημοκρατίας διότι η Αθήνα κινείται κυκλικά από τους πολίτες και τις ενέργειές τους προς το τέλειο πολίτευμα.

6.Διαχρονική εκτίμηση. Η μετατροπή των θεών σε ιδέες.Τι προσφέρει ο Επιτάφιος;

Στο πέρασμα του χρόνου η ιστορία σημαδεύθηκε από γεγονότα τα οποία αποδεικνύουν ότι ο άνθρωπος μπορεί να επέμβει δημιουργικά στο πέρασμα του χρόνου ώστε ο χρόνος να καλύψει τις πνευματικές και ψυχικές και σωματικές του ανάγκες.Ειδικά ο Μάρτιν Χάϊντεγγερ σημείωσε ότι ο χρόνος είναι ο καιρός που χρειάζεται εδώ η ύπαρξη ώστε διά της μέριμνας να φροντίσει για την εξέλιξη όλων. Η μέριμνα είναι και η κύρια ιδέα της 38 παρ.

Βασίλειος Μακρυπούλιας, φιλόλογος.