Διδάσκοντας τον Ξενοφώντα και το Θουκυδίδη: Η υπέροχη διαλεκτική συνέχεια του Ξενοφώντος και του Θουκυδίδου.

 

Ο Ξενοφών και ο Θουκυδίδης ώς ιστορικοί συνδέονται μέσα από το σύστημα της πλείονος υπέροχης διαλεκτικής συνεχείας. O Θουκυδιδης είναι ο άνθρωπος ο οποίος μέσω της Ιστορίας του ίδρυσε την Πολιτική Φιλοσοφία. Είναι αυτός ο οποίος μετέφερε το Νού ( ο οποίος φιλοσοφικά άνθισε στην Αθήνα μέσω της προσωκρατικής κληρονομιάς, μέσω του Αναξαγόρου, του Γοργίου και άλλων σοφιστών, μέσω του Σωκράτους) στα γεγονότα δημιουργώντας τη φιλοσοφία περί της πόλεως: Ουσιαστικά ο Θουκυδίδης είναι ο πνευματικός πατήρ των Πλάτωνος και Αριστοτέλους στο κομμάτι της Πολιτικής φιλοσοφίας.

Ο Θουκυδίδης είναι αυτός ο οποίος ενέδυσε όλα τα ανθρώπινα γεγονότα με την Αρχή, με το συνεκτικό δεσμό του Λόγου και του νοός: για αυτό και διαμαρτύρεται στα Κερκυραϊκά, στα Σικελικά και αλλαχού για τις αγριότητες και τις βιαιότητες, για αυτό και διακηρύσσει ότι η αιτία του πολέμου και των ακροτήτων είναι η ανθρώπινη φύσις: μόνον όποιος ακόνισε τον οφθαλμό του νοός και των ιδεών και αξιών οι οποίες αρύονται από αυτόν θα μπορούσε να ίδη τόσο καθαρά την ανθρώπινη φύση και τις δυνατότητές της. Ας προσέξουμε πολύ σε αυτό το σημείο: ο Θουκυδίδης δεν θα εσήμαινε την ανθρώπινη φύση ώς αιτία του κακού εάν δεν επίστευε ώς λάτρης του νοός ότι αυτή μπορεί να σμιλευθεί και να μεταρρυθμισθεί και διά της παιδείας να φθάσει σε ύψη διαφοροποίησης από τα άλογα ζώα. Άρα η Θουκυδίδεια Ιστορία είναι η στιγμή κατά την οποία ο Νούς εγκαταλείπει τα ρείθρα του Ουρανού, τον κόσμο του Ονείρου και της Ενόρασης, του Αγαθού, και πέφτει στον Άνθρωπο και στις πράξεις του: ο Θουκυδίδης είναι ο Άνθρωπος ο οποίος έφερε το Νού στα γεγονότα, έντυσε και ένωσε τα γεγονότα με τις αρχές του Νοός: διότι διέκρινε ότι η ανθρωπίνη φύσις είναι κατ΄αρχάς ώς αγνοούσα κακή εάν γνωρίσει θα γίνει καλή: άρα ο Αθηναίος ιστορικός κινήθηκε στην κοινή αρχή της Ελληνικής φιλοσοφίας: όλα είναι θέμα γνώσεως, αναμνήσεως και βιωματικότητας, στον άξονα του χρόνου από το χθές έως το αύριο, ότι συλαμβάνεται ώς ανάμνηση βυθίζεται στη γνώση και αποτελεί συνειδητό ηθικό βίωμα.

Αυτή η τριπλή χρήση του χρόνου καθιστά τον Θουκυδίδη τον ιδρυτή της Πολιτικής φιλοσοφίας: το Υποκείμενο ενθυμείται το καλό, το βυθίζει στις αξίες του Νοός (Εγώ σε σχέση με τους Άλλους σε σχέση με την Ιδέα και την πολιτική της πραγμάτωση) και προχωρεί στο Δημοκρατικό πνευματικό βίωμα: για αυτό και η Ιστορία του είναι σύνολο αντιθέσεων: από τη μία οι ανείπωτες σφαγές στην Κέρκυρα και από την άλλη η δημηγορία του Επιταφίου όπου εκτυλίσσεται η παραπάνω τριπλή παραλλαγή της πολιτικής του φιλοσοφίας με φόντο τη Δημοκρατική Αθήνα (διότι οι δημηγορίες στο έργο του υπάρχουν (όχι απλά (όπως αφελώς υποστηρίζεται και στο σχολικό βιβλίο) για να έχουμε την άμεση γνώμη των πρωταγωνιστών) αλλά υπάρχουν ώστε σε αντίθεση με τη βιαιότητα των γεγονότων να περάσει ο ιστορικός την ηρεμία της πολιτικής του φιλοσοφίας).

Η πολιτική φιλοσοφία του Θουκυδίδου στηρίζεται στο ότι όλα τα γεγονότα έχουν ώς αρχή και τέλος τις νοητικές λειτουργίες του ανθρώπου (στη βιαία μορφή τους ο λόγος χάνεται χάριν του θυμοειδούς): Άρα η πολιτική φιλοσοφία του ιστορικού στηρίζεται στο ότι ο κόσμος του θεωρητικού νοός μπορεί να μεταφερθεί στον κόσμο της Πόλεως: ο Επιτάφιος του Περικλέους είναι ο πλέον ασφαλής δρόμος: επίσης ο τρόπος ο οποίος αναλύει τα Κερκυραϊκά φανερώνει ότι αντιμετωπίζει τους ανθρώπους σε σκεπτομένους και μη. Άρα εάν ο νούς ώς κοινή σύλληψη του κόσμου και του ανθρώπου υπερισχύσει οι άνθρωποι θα αναπτύξουν αρμονικά τον κόσμο τους: εάν ο κάθε ένας αναπτύξει το λογιστικό του τότε θα συνεισφέρει τα πρέποντα στην πόλη, η οποία αποτελεί άθροισμα νοημόνων ανθρώπων: υπό αυτή την έννοια οι άνθρωποι θα αποκτήοσυν κοινό σκοπό τη διαιώνιση της δικαιότητας και της ισορροπίας του νοός μέσα από την εφαρμογή αυτών στην πόλη και στον Πολίτη. Η μεταφορά του κράτους του Νοός από τη θεωρία στην πράξη στη βάση των ιδεών της ισορροπίας και του δικαίου καθιστούν τον Θουκυδίδη ιδρυτή της πολιτικής φιλοσοφίας: οι άνθρωποι ενάντια σε κάθε ζούγκλα μπορούν να νοητικοποιήσουν ώς πολιτική σοφία τη ζωή τους.

Ο Ξενοφών ακολουθεί: δεν είναι τυχαίο ότι  είναι φιλοΛάκων: πολλοί Αθηναίοι διαφώνησαν (αυτό είναι ένα σημείο το οποίο έχει ξεχασθεί διότι έχει επικρατήσει ο καλός Σωκράτης και οι κακοί Σοφιστές, και ο νούς μας είναι στον μέγιστο Αντιφώντα)  με την παντοκρατορία του Νοός στην ζωή των Αθηναίων: θα πρέπει να σκεφθούμε τούτο: θυσίασαν πολλά οι Αθηναίοι προκειμένου να δεχθούν την παντοκρατορία του Νοός: θυσίασαν την Ομηρική ενόραση (για αυτό και ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης συλλήβδην απορρίπτουν τον Όμηρο) θυσίασαν τη συμπαντική παγανιστική ανοικτότητα (μην ξεχνούμε τη θέση της Αθηνάς (συμπαντικής σοφίας ) στη ζωή των Αθηναίων: η Αθηνά Σοφία ώς συμπαντική ανοικτότητα στα Παναθήναια θεωρούμε ότι ήταν πιο κοντά στην Σπαρτιατική οντολογική δύναμη παρά στην νοησιοκρατία του Πλάτωνος. Εξάλλου σοβεί η ύπαρξις του Αντιφώντος ο οποίος σκληρά (όπως και ο Γοργίας (τον οποίο τόσο άδικα χλευάζει ο Σωκράτης στο σχετικό διάλογο) αντιπαραθέτει την οντολογική δύναμιν της φύσεως, αυτήν που αρνείται να γίνει νούς στην πόλη των νόμων και του δικαίου.

Άρα ο Ξενοφών ήτο φιλοΛάκων κατά αυτόν ακριβώς τον τρόπον: δεν ηθέλησε να λησμονήσει τις πηγαίες συμπαντικές δυνάμεις, την εσωτερική δυναμική του ανθρώπου η οποία δεν υπακούει πάντοτε στο νού, για αυτό και πιστεύει ακόμα στο δίκαιο των θεών (στα Ελληνικά του παρουσιάζει τις ατασθαλίες των τριάκοντα υπό το πρίσμα της αδικίας ώς νοητικής αλλά και εσωτερικής θείας παραμέτρου, οι τριάκοντα δεν παρασάλευσαν μόνο το πολιτειακό δίκαιο αλλά και το δίκαιο των εσωτερικών θεών των εμφύτων εσωτερικών δυνάμεων οι οποίες ανοίγονται πέραν του Νοός). Αυτές οι παράμετροι πρέπει να δίδονται στην ανάλυση του έργου του Ξενοφώντος.

Όμως ο Ξενοφών γνωρίζει πολύ καλά τη νοησιοκρατία του Θουκυδίδου, δεν την αρνείται, τη σέβεται. Για αυτό και εγκαινιάζει τη δημοσιογραφική ιστορία: όμως η Ιστορία του αποτελεί άθροισμα της λακωνικής ενόρασης και του Θουκυδιδείου Λόγου: είναι ηδεία σύνθεσις αυτών των δύο μεγεθών: για αυτό και είναι δίκαιος και καλός δημοσιογράφος και καταδεικνύει το δρόμο των ιστορικών δημοσιογράφων: θα πρέπει να υπακούουν στην ενορατικότητα αλλά και στη λογική των γεγονότων: να φαντάζονται τις αιτίες και τα αποτελέσματα αλλά και να διαβλέπουν τη λογική αιτία και αποτελεσματικότητα των γεγονότων: για αυτό ο Ξενοφών δίδει έτσι απλά τα γεγονότα (όχι όπως αφελώς λέγεται ότι ήτο κατώτερος στις ιστορικές του ικανότητες, ίσα-ίσα  ήτο ικανώτατος):η καινοτομία του Ξενοφώντος μας υπενθυμίζει τον μετέπειτα Αριστοτέλη: Η καινοτομία του συνεχίζει την Θουκυδίδεια εσωτερικότητα: ο Ξενοφώντας πιστεύει ότι το κάθε γεγονός κρύβει λόγο, αιτία, τρόπο σκοπό και αποτέλεσμα: παραθέτοντας τα γεγονότα πιστεύει ότι μέσα τους υποκρύπτοναι οι αρχές της αιτίας και του σκοπού: αφήνει πολλά στον αναγνώστη: η διάκριση του γεγονότος σε εξωτερική πράξη και εσωτερική ερμηνεία εκ μέρους του Ξενοφώντος (θυμίζει Καστοριάδη και τις αναλύσεις για το διαφοροποιημένο στην εποχή μας γεγονός) είναι η βάση της δημοσιογραφίας, της ανθρωπίνης και κοσμικής τελεολογίας, η απαρχή κάθε επιστήμης: ποτέ πλέον τίποτε το κοσμικό και ανθρώπινο, ώς σκέψη και πράξη δεν θα θεωρηθεί απλό, όλα κρύβουν λόγο: οι πραξεις των Τριάκοντα κρύβουν όλα όσα αναφέρει  ο Θρσαύβουλος στο λόγο του (από την αντίθετη πλευρά παραβίασης): όλες οι πράξεις είναι νοητές ή ανόητες, ηθικές ή ανήθικες (μόλις και χρειάζεται να ισχυρισθούμε ότι στρώνεται το έδαφος στη Ρωμαϊκή και Βυζαντινή προ και μεταχριστιανική δικαιότητα ανθρώπου και κράτους (ολίγες πράξεις είναι ουδέτερες ενώπιον του θεού, ουδέτερες νοητικά ή ηθικά).

Εάν λοιπόν ο Θουκυδίδης ένωσε νοητικά όλες τις πράξεις ο Ξενοφώντας ανεκάλυψε το νοητικό σπέρμα εντός όλων των πράξεων το οποίο συνεχίζει την ιστορία διότι μεταβιβάζει στους επομένους αιτία και σκοπό ζωής και πράξης και δημιουργίας: Εάν ο Θουκυδίδης περικλείει τους Κερκυραίους με το πέπλο του Νοός και τους κατακρίνει που είναι μη εχέφρονες ο Ξενοφών χωρίς επίκληση στο νού ανακαλύπτει ή όχι το νού εντός των πράξεων, για αυτό όχι όπως ο Θουκυδίδης ( ο οποίος διά των δημηγοριών παραδίδει νοητικές αρχές) ο Ξενοφών παραδίδει τα περιτυλίγματα του νοός, τις πράξεις δηλαδή.

Και οι δύο όμως έδωσαν λογική συνέχεια στην ανθρώπινη πρακτικότητα και ζωή: διότι πλέον ο Μέγας Αλέξανδρος , οι ρωμαίοι και οι βυζαντινοί αυτοκράτορες, τα μεγάλα υποκείμενα της Ιστορίας, στηρίζονται στην ενδελεχή νοητικότητα και προθετικότητα των πράξεων τους: διότι η Ιστορία του ανθρωπίνου γένους (έως τέλους) αποτελεί σύνολο σκέψεων συλλήψεων βιωμάτων σύμφωνα με το Θουκυδίδη και τον Ξενοφώντα:μετά από αυτούς η ζωή (θεωρητικά τουλάχιστον) έχασε το άλογο και εκέρδισε το έλλογο (άρα πρέπει να ιδούμε με ποιο τρόπο εκτυλίσσεται και ποιο σχέδιο για την ανθρωπότητα).

Βασίλειος Μακρυπούλιας, φιλόλογος.