Έκφραση-Έκθεση Β΄Λυκείου. Θέμα ανάπτυξης: στερεότυπα.

Προσέγγιση:Τα στερεότυπα ως έννοια συγκαταλέγονται σε μία πολύ ιδιαίτερη κατηγορία:Κάποιοι θα μπορούσαν να πούν ότι δεν υπάρχει τέτοια λέξη,ούτε αυτή η λέξη αντιπροσωπεύει κάποιες συγκεκριμένες πράξεις ή γεγονότα ή ανθρώπινες σκέψεις,αξίες και απαξίες.Σε ποια κατηγορία εννοιών όμως θα μπορούσαμε να τοποθετήσουμε τις προκαταλήψεις μας,τις απόψεις μας για συγκεκριμένες φυλές και λαούς,τις διάφορες πίστεις μας και φανατισμούς μας για ανθρώπους και καταστάσεις;Είναι άραγε στερεότυπο ότι αν δώ το πρωΐ μαύρη γάτα ότι κάτι κακό θα μου συμβεί.Σίγουρα στερεότυπα υπάρχουν,στο βαθμό μάλιστα στον οποίο ελέγχονται δεν αποτελούν πρόβλημα,στο βαθμό δηλαδή που δεν επηρεάζουν αρνητικά τις ανθρώπινες σχέσεις.Σε κάθε άλλη όμως περίπτωση σίγουρα θα μπορούσαμε να συζητήσουμε για το  γεγονός ότι τα στερεότυπα,ως παγιωμένες απόψεις που έχουμε για ανθρώπους και λαούς ,δηλητηριάζουν επικίνδυνα τις ανθρώπινες σχέσεις.

Ιστορική ανασκόπηση:Ανέκαθεν οι άνθρωποι είχαν συγκεκριμένες πίστεις για τον κόσμο,τον εαυτό τους και τους άλλους.Συχνά παγίωναν,στερέωναν γερά μέσα τους κάποιες απόψεις τους,πίστευαν ότι με αυτόν τον τρόπο γνωρίζουν τι συμβαίνει γύρω τους,ουσιαστικά θεωρούσαν  ότι με αυτόν τον τρόπο προσδιορίζονται σε σχέση με τους γύρω τους προστατεύοντας την ίδια τους την ύπαρξη.Οι Έλληνες θεωρούσαν τους Ανατολίτες βαρβάρους,οι Αθηναίοι πίστευαν ότι οι αμόρφωτοι είναι «όχι λαός»(όχλος).Οι Ρωμαίοι αν και κατέκτησαν τους Έλληνες είχαν την άποψη ότι ήταν ο πλέον καλλιεργημένος λαός,σήμερα επίσης πιστεύουμε ότι οι Γερμανοί είναι ιδιαίτερα εργατικοί,οι Ιταλοί καλοί σε κάποια φαγητά κ.ο.κ.Μέσα από τα στερεότυπα ο κόσμος μπαίνει σε μία πολύ συγκεκριμένη σειρά,η οποία δύσκολα αναιρείται από τους επόμενους που θα την κληρονομήσουν.

Αίτια:    Δεν είναι βέβαια σε κάθε περίπτωση εύκολο να εξηγήσει κανείς αυτές τις καταστάσεις γύρω από τα στερεότυπα,δίνοντας συγκεκριμένα αίτια.Ίσως η ιστορική επαφή των λαών και των ανθρώπων έχει προκαλέσει κατ΄αρχήν τα κοινωνικά και ιστορικά στερεότυπα.Παραδείγματος χάριν τα 400 χρόνια οθωμανικής σκλαβιάς έχουν προκαλέσει άπειρα στερεότυπα στις σχέσεις Ελλήνων και τούρκων.Η βάση αυτών των στερεοτύπων είναι ιστορική.Σε αρκετές περιπτώσεις η ραστώνη,η τεμπελιά και η ανεμελιά των  Νεοελλήνων θεωρείται ως κύριο χαρακτηριστικό που κληρονομήθηκε από τους  τούρκους.Τη στιγμή κατά την οποία ο Περικλής στον Επιτάφιό του διακηρύσσει την πολυπραγμοσύνη σαν αγαθό του Έλληνα πολίτη.

              Τι άραγε θα μπορούσαμε να εξηγήσουμε όσον αφορά τα φυλετικά στερεότυπα.Σύμφωνα με αυτά κάποιες φυλές διαφέρουν από άλλες,ή και ακόμα κάποιες φυλές είναι ανώτερες από κάποιες άλλες.Μέσα στην ιστορική κίνηση ,στο πολεμικό γίγνεσθαι η προσπάθεια που γίνεται από έθνη και λαούς να επιβιώσουν και να επικρατήσουν ,αφήνει πίσω της φυλετικά στερεότυπα.Οι Βρεττανοί ακόμη και σήμερα θεωρούν ότι ως φυλή είναι εξαιρετικά αριστοκρατική ,ίσως η πιο ευγενική από όλους.Επίσης και η καθημερινότητα των ανθρώπων γεννάει πολλά και ποικίλα στερεότυπα.Τα παρατσούκλια,τα ελαττώματα των άλλων που γρήγορα επεκτείνονται σε ολόκληρη την οικογένειά του κ.ό.κ.Στα μικρά χωριά η προσπάθεια των ανθρώπων να φτιάξουν βαθύτερους δεσμούς εκφράζεται πολλές φορές με αυτόν τον ακραίο τρόπο.Όταν αποκαλείς τον άλλο με κοροϊδευτικό όνομα,όταν θεωρείς ότι μία οικογένεια έχει αυτά τα χαρακτηριστικά και τελείωσε,όλα αυτά δηλώνουν την ανθρώπινη προσπάθεια να κατανείμει τους ανθρώπους και να ελέγξει το περιβάλλον και τη ζωή του.Η τάδε οικογένεια είναι τέτοια και δεν αλλάζει ,τελεία και παύλα.Αυτή η γνώση με βοηθάει να ελέγχω τη ζωή μου και τις κινήσεις μου,τις παρέες μου και τη βιωτή μου.

Αξιολόγηση:Το μεγάλο ερώτημα όσον αφορά τα στερεότυπα είναι κατά πόσο ή όχι ανταποκρίνονται στην αλήθεια.Σε  αυτό το  σημείο θα πρέπει να είμαστε αρκετά προσεκτικοί και να ισχυρισθούμε ότι τα στερεότυπα περισσότερα πηγάζουν από το θυμοειδές των ανθρώπων και όχι τόσο από το λογιστικό.Οι  άνθρωποι προσπαθούν συνεχώς να προσδιορίζουν και να προσδιορίζονται.Στο σχολείο οι μαθητές από μικρή ηλικία λέει κάποιον συμμαθητή του «σπασίκλα».Όχι τόσο επειδή αυτός είναι τέτοιος ,αλλά επειδή κάποιος άλλος θέλει να τον κατατάξει για να ελέγχει τους φίλους και συμμαθητές του.Άρα οι άνθρωποι κατατάσσουν τους άλλους και προσπαθούν με κάποια χαρακτηριστικά τους να τους ταξιθετήσουν.Δεν είναι τόσο αληθινά τα στερεότυπα όσο αναγκαία  για τον προσδιορισμό και έλεγχο της ζωής των ανθρώπων.

Συμπέρασμα: Τα στερεότυπα είναι απόρροια της ανθρώπινης εξυπνάδας και ευρίσκονται πέρα από το ζεύγος αλήθεια ή ψεύδος.Είναι γέννημα της ανθρώπινης εφευρετικότητας και εξυπνάδας,γέννημα της προσπάθειας των ανθρώπων να προσδιορίσουν και να ταξιθετήσουν τη ζωή τους.Δεν χρειάζεται να επηρεάζουν τις ανθρώπινες ζωές,δεν χρειάζεται να προκαλούν ανθρώπινη δυστυχία και πόνο.Σε κάθε περίπτωση ίσως είναι μία συνέπεια θεατρική,ο άνθρωπος εφευρίσκει ρόλους και επωνύμια προκειμένου να  δώσει μία άλλη ομορφιά στη ζωή του.Όπως λέει και ο ποιητής: «πές μου ποιος είσαι ,προκειμένου να  σε βαφτίσω».

Βασίλειος Μακρυπούλιας,φιλόλογος.