Η αξιολογία της Φόνισσας του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη.

 

Η αξιολογία της Φόνισσας του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη.

Η Φόνισσα δεν είναι πραγματικό πρόσωπο. Είναι η Ωραία Ελένη του Παπαδιαμάντη. Μία εννοιακή κατασκευή προκειμένου να προσκομίσει ανθρώπινα χαρακτηριστικά στο ανθρώπινο πρόσωπο: και δη στο Γυναικείο Πρόσωπο, αλλά και στο Άρρεν Πρόσωπο.Ο Παπαδιαμάντης λοιπόν συνεχίζει την παράδοση του Ομήρου: οι δυνάμεις, οι ενέργειες, οι ιδέες και οι αξίες, σε αυτόν τον κόσμο, στα πρόσωπα του κόσμου αυτού, έρχονται διά των Γυναικών.

Άρα η Φόνισσα είναι θήλεια συμπαντική συνέχεια, κομίζουσα όχι απλά κοινωνικές αλλά κοσμικές και συμπαντικές δυνάμεις. Για αυτό εξάλλου πράττει όσα πράττει: για αυτό ανοίγει τις πόρτες του κόσμου αυτού με τις πράξεις της και επιθυμεί της φυγής προς ένα άλλο σύμπαν, διαφορετικό, βέλτιον, εξελισσόμενο, φιλικότερο.

Ήδη ο Παπαδιαμάντης ασπάζεται την Ελληνικότητα της Θηλείας δυνάμεως: η Γυνή είναι ο τρόπος διά του οποίου το χάος εισέρχεται στον κόσμο μας. Η  Φραγκογιαννού σκοτώνει όπως το Χάος απορροφά τις μορφικές δυνάμεις και τις επιστρέφει σε μία ερεβώδη κατάσταση. Όπως όλα χάνονται όταν ο Ήλιος πέσει και δύσει για να «κοιμηθεί». Άρα είναι Ησιόδειος ο Παπαδιαμάντης: εν αρχή ήν το Χάος,η Φραγκογιαννού μας θυμίζει τις χαοτικές πλευρές του Εαυτού μας. Ο Παπαδιαμάντης μαζί με το Δελφικό ρητό θα είπει: γνώθι σαυτόν: αλλά η Φραγκογιαννού αδυνατεί να απαντήσει διότι ο Εαυτός της  χάνεται στο Χάος από το οποίο προέρχεται και στο οποίο θα επιστρέψει: ούτως ή άλλως οι θήλειες φυσικές δυνάμεις είναι τόσο απροσδιόριστες, χαοτικές, δυνάμεις της απίστευτης και αστείρευτης δημιουργικότητας του Όλου: για αυτό εξάλλου ο Άρρεν πολιτισμός προσπάθησε τεκτονικά να ελέγξει τη γυναικεία φύση: ήθελε μέρος των δυνάμεων που μεταφέρεουν οι Γυναίκες στη γή: ο Πατριαρχικός πολιτισμός δεν μπορεί να αντέξει το σύνολο των Γυναικείων Θηλειών δυνάμεων διότι αυτές συνεχώς χαοτικά κινούνται: ο Ανδρικός όμως πολιτισμός της δυνάμεως και όχι της επιθυμίας είναι μία συμπαντική στάση στη Γή: η γυναίκα πρέπει να ακινητοποιηθεί  και αυτή, πρέπει να παύσει να παράγει φύση, χάος, υπερβατικότητα, και κλεισμένη στην Εστία απλά να επικοινωνεί με την Μητέρα Φύση, αφήνοντας τα άλλα στους Άρρενες δημιουργούς του Πατριαρχικού πολιτισμού.

Η Φραγκογιαννού τα «γνωρίζει» όλα αυτά: ο Παπαδιαμάντης αποδεικνύεται μέγας Οντολόγος: Αυτός ο κόσμος έλαβε από την απροσδιόριστη (ατρύγετο Θάλασσα την είπε ο Όμηρος) Γυναίκα όσα ήθελε και έπειτα την έθεσε σε ελέγξιμη θέση: ο Παπαδιαμάντης μας τα υπενθυμίζει όλα αυτά: η Φραγκογιαννού , μία σύγχρονη Ωραία Ελένη, μας θυμίζει την οντολογική ταυτότητα του κόσμου μας. Ξεφύγαμε από τη  χαοτική Ελευθερία: οι θρησκείες απεχθάνονται τη χαοτική ελευθερία,  η Φιλοσοφία επίσης: πρόκριμα της Φιλοσοφίας είναι η αντιχαοτική συμμετρία, αρμονία, ο Πλάτων με αυτά έζησε και πέθανε. Ξεφεύγοντας από τη χαοτική  Ελευθερία  και συνάμα τη  φυσική χαότητα περιορίσαμε τη Γυναίκα και ιστορικά απελευθερώθηκε ο Άνδρας,ο Τέκτων του κόσμου αυτού. Η Φραγκογιαννού είναι η εννοιακή αιώνια γυναίκα, αντιπρόσωπος όλων των Γυναικών οι οποίες υπέστησαν τη μοίρα αυτή υπό του Ανδρός Τέκτονος του κόσμου Αυτού. Η Φραγκογιαννού είναι Ωραία, με  την Έννοια της κατοχής χαρακτηριστικών: όχι όμορφη, Ωραία: διότι χαρακτηρίζεται από τη χαότητα της Ελένης, τη συμπαντική Λογική του Οδυσσέα, και την  Οργή του Αχιλλέα.

Παράδοξο αλλά αληθινό: με τα ίδια Ομηρικά υλικά κτίζεται η Φραγκογιαννού. Η Ωραία Γυναίκα της νεωτέρας εποχής: ποια είναι τα χαρακτηριστικά της Ωραιότητας, το υπενόησε ο Γκαίτε: το Ωραίο είναι και φρικτό: η Φραγκογιαννού κινείται προς μία άλλη δική της Ιθάκη, θέτοντας με το νού της , δικούς της χαοτικούς όρους: αυτό όμως δεν έκανε και το άλλο τέκνο του  Χάους, η Μήδεια; Άρα η Φραγκογιαννού σκέπτεται: αλλά σκέπτεται με άλλη νοητική  έκταση και χαοτικό τρόπο.

Επίσης  είναι οργισμένη: ενώ έχει τόσα να δώσει οι Άλλοι της εζήτησαν τόσα λίγα: η Μοίρα της Γυναικός; Αυτός ο κόσμος εφτώχυνε γιατί από τις Γυναίκες επιθυμεί των ορατών και όχι των αοράτων: για αυτό επελαύνει η Παναγία και η Περσεφόνη: για να μας θυμίσουν ότι και αοράτως οι Γυναίκες είναι πάμπλουτες: η  Φραγκογιαννού το υπενθυμίζει: με τη λογική του θανάτου: ό,τι δεν  ζεί πεθαίνει: αφού  δεν με αφήνετε να σας δώσω θα σας πάρω: θα σας πάρω τη ζωή ταξιδεύοντας προς το  χάος , το ατομικό μου χάος.

Άρα η Φραγκογιαννού είναι Ωραία με τη  συμπαντική λογική της και τησυμπαντική ενσυναίσθησή  της. Για τους σημερινούς ανθρώπους είναι μία διηνεκής λύση: η κλειστότητα του γηΐνου κόσμου δεν είναι δικό μας κατόρθωμα: δικό μας κατόρθωμα είναι η συμπαντική λογική της φυγής με οποιονδήποτε τρόπο.

Άρα Ζωή για τη Φραγκογιαννού δεν είναι ο κόσμος που της ετοίμασαν αλλά ο κόσμος που αυτή ετοίμασε για τον εαυτό της. Σε αυτό το σημείο επεισέρχεται ο Σωκρατισμός του Παπαδιαμάντη,ενδεδυμένος τη  χριστιανική του πλευρά: ο Παπαδιαμάντης ως ο Πλάτων παρουσιάζει το δημιουργό στον Τίμαιο, ως η παλαιά διαθήκη παρουσιάζει το δημιουργό θεό, παρέχει τα πάντα στην Φραγκογιαννού, ως βαθύς γνώστης της θεολογικής βάσης του κόσμου αυτού.

Η Φραγκογιαννού έχει κόσμο: ανήκει στον κόσμο  του κακού, ο οποίος της πήρε όσα ήθελε και της έδωσε ελάχιστα: ο Παπαδιαμάντης  επανεξετάζει το πρόβλημα της αμαρτίας: κατά Ελληνικό τρόπο: αμαρτία είναι να έχεις να δώσεις και να μην σου ζητούν αυτά που έχεις να προσφέρεις: άρα η Φραγκογιαννού νοιώθει αντίστροφα αμαρτωλή: θα ήθελε να ζήσει ζωή  ζεστή, ευτυχισμένη, ανταποδοτική: δεν έγινε αυτό: άρα εάν η Φραγκογιαννού είναι αρνητικά αμαρτωλή, ο κόσμος είναι θετικά αμαρτωλός: διότι επιλέγει όσα θέλει, και τα υπόλοιπα τα επιστρέφει σε πόνο και θλίψη: η δουλοποίηση του Άλλου είναι η προμετωπίδα της αμαρτωλότητας του κόσμου αυτού: αυτός ο κόσμος είναι βγαλμένος μέσα από τα λόγια του θεού της παλαιάς διαθήκης: η Εύα δεν θα ιδωθεί ποτέ ως η  χαοτική παραδείσια Γυνή: θα ιδωθεί ως υποκείμενο που φέρει ζωή εν πόνω και θλίψει: ο Παπαδιαμάντης επαναφέρει το πρόβλημα της παλαιάς θρησκείας σε σχέση με την αρχέτυπη Γυνή: αντί να είναι φορέας Χαράς, Φύσης, είναι η Φραγκογιαννού η νέα Εύα, με θλίψη γέννησε, με θλίψη ζεί, με πόνο θα  φύγει.

Τα χριστιανικά εργαλεία της Ανάληψης και της Αναστάσεως, βοηθούν το χριστιανό Παπαδιαμάντη: πίσω από την Ανάσταση και την Ανάληψη, καιροφυλακτεί η συμπαντική φυγή: η Φραγκογιαννού διαθέτει μία περίεργη παγανιστική σοφία, ενδιάθετο καθαρά, ώστε να θεωρήσουμε ότι ο Παπαδιαμάντης σε αυτό το σημείο ακολουθεί τον Μέγα Ηράκλειτο και τους ενδιαθέτους συμπαντικούς λόγους του, την κοινή (ξυνή) συμπαντική υπερφυσική λογική. Ίσως είναι μία διαμαρτυρία του Παπαδιαμάντη στο πάντα εν  σοφία εποίησας: η  Φραγκογιαννού αντιλαμβάνεται μία συμπαντική Πατρίδα στην οποία ανήκει: μία Ιθάκη καλύτερη από εδώ: τα κριτήρια δεν δίδονται καθαρά: δίδονται αρνητικά: ό,τι είναι αντίθετο του κακού αυτού κόσμου είναι αυτοδικαίως καλό.

Ο Γνωστικισμός του Παπαδιαμάντη είναι δεδομένος: αυτός ο κόσμος είναι κακός: είναι κακός κόσμος κακού Δημιουργού: άρα οφείλουμε να σπάσουμε τα όριά του και να φύγουμε προς τον ανώτερο συμπαντικά κόσμο: η απέχθεια για τη σάρκα είναι αρωγός σε αυτό: δεν είναι τυχαίο ότι ο Παπαδιαμάντης αποδεικνύεται πνευματικός και όχι λάτρης της συνύπαρξης του πνεύματος και της ύλης: Πλωτινικά επανέρχεται το μίσος για την ύλη: η ύλη είναι το κακό το πνεύμα είναι το καλό: η  Φραγκογιαννού αφαιρεί την Ύλη για να απελευθερωθεί το πνεύμα: ο Πλωτινικός χριστιανισμός του Παπαδιαμάντη επιβραβεύεται: η ύλη είναι δυστυχία, το σώμα είναι δυστυχία, ή φορέας της δυστυχίας, ή  πρόκληση δυστυχιών: άρα η απελευθέρωση από το σώμα χάριν του πνευματικού συμπαντικού ταξειδίου είναι το Αισθητικό και Ηθικό Ωραίο και Καλό.

Συναντώνται το Σωκρατικό Καλόν, το χριστιανικό Καλόν, το Νεοπλατωνικόν  Καλόν: η Ύλη είναι πρόσκομμα, το πνεύμα είναι η συνέχεια της συμπαντικής μας πορείας: άρα η Φραγκογιαννού πρώτα απελευθερώθηκε ατομικά, βιώνοντας το μίσος για την Ύλη  του σώματος και την αγάπη για το πνεύμα, τη σκέψη  μιάς άλλης πνευματικής  συνεχείας που απελευθερώνει, έπειτα το πράττει αυτό στα «θύματά της». Ο Παπαδιαμάντης αγκαλιάζει τις περίφημες Ησιόδειες και Ομηρικές κοσμογονίες: ο άνθρωπος δεν  φοβείται το Χάος: ο άνθρωπος δεν φοβείται αυτό που υπάρχει,  αλλα΄αυτό που λένε για αυτό που υπάρχει.

Άρα αυτός ο Επικουρισμός του Παπαδιαμάντη δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητος. Η Φραγκογιαννού νικά όλα όσα έχει επιβάλει στον κόσμο η δύναμη λογικής η οποία έκτισε τον κόσμο αυτό: μία δύναμη λογικής πολλές φορές άδικη και ασύμμετρη: ενώ είναι άδικη και ασύμμετρη κρύβεται πίσω από αρμονικές και σύμμετρικές θρησκείες και φιλοσοφίες και παρουσιάζεται μεταμφιεσμένη. Ο Παπαδιαμάντης εδώ μιμείται τον αναρχισμό του Σοφοκλέους διά της Αντιγόνης: αρνείται τη δικαιότητα του Ανθρωπίνου Λόγου: η δικαιοσύνη είναι μέσα μας , στη δική μας σύνδεση με το δικό μας χάος: άρα το συμπέρασμα έρχεται αβίαστο και  είναι τρομερό: ο κάθε ένας από  εμάς έχει δρόμο χαοτικά ατομικό: το αν τον επιβάλλει και σε Άλλους είναι άλλο θέμα.

Δεν πρέπει να  μας ξεφύγει βέβαια και η αντιφατικότητα της Φραγκογιαννούς: ο Παπαδιαμάντης είναι Μεγάλος Σοφός διότι κινείται και πράττει όσα λάθη του αναλογούν: η Φραγκογιαννού έγινε θύμα ανθρώπων και κοινωνίας ,  οι οποίοι δεν σεβάσθηκαν το αυτεξουσιό της, την αυτοδράση της: το δρόμο της που ήθελε να βαδίσει. Ούτε και αυτή όμως σεβάσθηκε την επιλογή των θυμάτων της να ζήσουν και να επιλέξουν μόνα τους το δρόμο της ζωής, το δρόμο του θανάτου τους: διότι όπως έλεγε και ο Χάϊντεγγερ, ο θάνατός μου είναι ο δικός μου θάνατος.

Άρα ο Παπαδιαμάντης λύει το πρόβλημα της Ελευθερίας, καταργώντας την: δεν υπάρχει Ελευθερία (ειδικά συμπαντική και Οντολογική ελευθερία) αλλά επειλεγμένη οδός αναχώρησης: Το πρόβλημα της Ελευθερίας τίθεται αντίστροφα: έχω το δικαίωμα να πάρω μαζί μου σε ένα  δρόμο που εγώ έχω επιλέξει; Όμως πόσο ήθελα να γεννηθώ και πόσο θέλω να πεθάνω: το πρόβλημα της Κιρκεγγώρειας Απόφασης είναι  τεράστιο: όπως και ο Υπαρξισμός του Παπαδιαμάντη: μαζί με τον Ντοστογιέφσκι φωνάζει ότι η ανωτέρα λειτουργία στον Άνθρωπο είναι η Απόφαση: μοιραία πρέπει να φανεί συνεπής: για αυτό χάνεται στη θάλασσα: ακολουθεί με συνέπεια τη συμπαντική οδό που την απελευθερώνει: είναι Οντολογικά συνεπής. Για αυτό και τη σεβάσθηκε ο χρόνος.

Βασίλειος Μακρυπούλιας, φιλόλογος.