Σημειώσεις επί του Νεοπλατωνισμού.

 

Σημειώσεις επί του Νεοπλατωνισμού.

Το πρώτο και κύριο χαρακτηριστικό του Νεοπλατωνισμού είναι η διατήρηση (σε αρκετό βαθμό) της παγανιστικής  σημειολογίας του. Ο Νεοπλατωνικός  είναι πολύ περισσότερο παγανιστής από όσο ήταν ο Πλάτων και οι μαθητές του: προσπαθεί να τονίσει όχι τόσο τις πολιτικές καθολικές αρχές οι οποίες διέπουν τον πολίτη, αλλά τις οντολογικές (γνωσιολογικές και ηθικές αρχές) οι οποίες διέπουν το συμπαντικό άνθρωπο: ο Πλωτίνος υιοθέτησε από τον Πλάτωνα την έννοια της Ιδέας (η οποία περικλείει τον Κόσμο και τον Άνθρωπο) την έννοια του Αγαθού (το οποίο ωλοκλήρωσε ως   Έν) το κοσμολογικό μοντέλο ότι ο κόσμος μας (Τίμαιος) είναι σειρά εκτυλισσομένων αρμονικά κόσμων ώστε και ο δικός μας κόσμος να εύρη τις μεταβλητές που του αρμόζουν με τη συμμετρία που του αρμόζει, την έννοια του Ανθρώπου ο οποίος προχωρεί προς την Ιδέα του Αγαθού. Δεν του έκανε τόση εντύπωση ο Αριστοτέλης  για ευνοήτους λόγους: δεν  θέλει να ασχοληθεί με την Πόλη την εμπειρία και τον Πολίτη: επείγεται να φύγει προς τον κόσμο του Αγαθού τον οποίο μετήλλαξε σε κόσμο του Ενός.

Άρα η μεγίστη συνεισφορά του Πλωτίνου στο Πλατωνικό σύστημα είναι ότι μετήλλαξε την Πλατωνική έωλη μεταφυσική σε οντολογική πορευτική πραγματικότητα: το Έν, ο Νούς, η Ψυχή και η Ύλη, υπάρχουν όχι ως ιδέες μεταφυσικής, αλλά ως Ιδέες φυσικής αποδεικτικότητας μέσα από τη γνώση και την εμπειρία του Ανθρώπου: για αυτό ο Πλωτίνος παρέμεινε παγανιστής και όχι μεταφυσικός: δεν ανέμιξε τις ιδέες με την αφαίρεση ενός κόσμου Ιδεών όπου όλα είναι έωλα, αλλά σε πραγματικές συμπαντικές συντεταγμένες ανέμιξε τον κάθε άνθρωπο ως πορεία με το Εν το Νού και την Ψυχή που υπάρχουν: θυσίασε μέρος του πολιτικού κόσμου βέβαια για αυτό το έωλο  βήμα: αλλά με αυτόν τον τρόπο οντολογικοποίησε τον Πλατωνισμό, του έδωσε μία άλλη πραγματικότητα την οποία ο Αθηναίος του 5^ου αι. αγνοούσε (εάν κρίνουμε από τους πλατωνικούς διαλόγους όπου οι οριστικές και επαγωγικές αρχές του Σωκράτους τον  ωδήγησαν στο κώνειο, οι αρχές αυτές ήταν μεταφυσικής αναπόδεικτης φύσης): ο Πλωτίνος στον άνθρωπο του μεταρωμαϊκού κόσμο έδειξε την οντολογική οδό την οποία έχει ως εσωτερικότητα του Ενός ως απορροές του Νοός ως εκχυλίσματα της συμπαντικής Ψυχής ώστε να υπερβεί τον κόσμο της Ύλης επιστρέφοντας στο  Έν.

Άρα ο Πλωτίνος προχωρεί σε μία Πλατωνική Οντολογική Ολοκλήρωση (η οποία σε κάθε περίπτωση στηρίζεται στην Σωκρατική μαιευτική μέθοδο): αυτό το καταφέρνει διότι έδιωξε ανάμεσα στον Άνθρωπο και στο Έν την Πόλη: ο Πλωτίνος αποδεικνύεται Μέγας Παγανιστής διότι τοποθετεί και πάλι τον  Άνθρωπο στη Φυσική Συμπαντική Οντοολογική θέση του: Ο Πλωτινικός άνθρωπος δεν ασχολείται τόσο με την Πόλη τους Νόμους την Πολιτική: ασχολείται με το ανοικτό Σύμπαν από την  ύλη  έως το Έν: εάν ο Αθηναίος έδιδε το μέγιστο των δυνάμεών του στην Πόλη η  Πλατωνική Ιδέα και Αγαθό του ακουγόταν ως κάτι το οποίο θα συνέβαινε διά της πολιτικής αρετής: αυτό όμως καθιστά το Αγαθό και τον Κόσμο του Αγαθού κάτι το μεταφυσικό το οποίο ενυπήρχε ως θεωρία στο μυαλό των πολιτών οι οποίοι ησχολούντο με το Αγαθό όχι για να επιστρέψουν πρωτίστως σε αυτό αλλά για να γίνουν καλύτεροι πολίτες.

Ο Πλωτίνος όμως διώχνοντας τις πολιτικές μέριμνες επανατοποθετεί τον  Άνθρωπο στη συμπαντική του θέση: μέσα στο αχανές σύμπαν το Έν και ο Νούς και η Ψυχή είναι Όντα υπάρχοντα διά συγκεκριμένης πορείας. Άρα ο Σωκράτης διά του Πλωτίνου εκμαιεύει ότι όλοι μέσα μας έχουμε το συμπαντικό Οντικό δρόμο προς την δική μας Ερίβωλο Φθία και πρέπει να την ακολουθήσουμε.

Άρα ο Πλωτίνος απεκδύει τον Πλάτωνα από τα πολιτικά του καλύμματα, καταρρίπτει την Πολιτεία ως οργανωμένο χώρο εξέλιξης πνευματικής και ηθικής των ανθρώπων και μεταφέρει τον Πλατωνισμό στον παγανιστικό Συμπαντικό κόσμο του: εκεί όπου ο Πλάτων δανειζόταν δυνάμεις προκειμένου να μην τις οντολογικοποιήσει συμπαντικά παράγοντας ένα παγανιστικό συμπαντικό υποκείμενο (ανάλογα του Πλωτινικού) αλλά προκειμένου να τις μεταφέρει στην Πόλη και στον Πολίτη: άρα ο Πλωτίνος αποδεικνύει και αποκαλύπτει γιατί ο Πλάτων χρησιμοποίησε τον Πολίτη και την Πολιτεία προκειμένου να αναδείξει το ιδεαλιστικό του σύστημα. Ήταν αδύνατο χωρικά χρονικά και ανθρωπίνως, όλη η ιδεαλιστική του προσέγγιση να μεταφερθεί στον Άνθρωπο ατομικά ως πορεία προς το Αγαθό κατά οντολογικό τρόπο. Κανείς άνθρωπος στην εποχή του Πλάτωνος δεν θα μπορούσε να σηκώσει το βάρος των Πλατωνικών κατασκευασμάτων, ο οποίος χρησιμοποίησε το κάτοπτρο της πόλης ώστε να μεταλλάξει τη Φύση σε  Πόλη προκειμένου να μεταφέρει το άπειρο χάος υπό το κράτος των Ιδεών ως ελεγχόμενη οντολογική πορεία προς το Αγαθόν αλλά διά της Πολιτείας:

Ώστε λοιπόν: η ουσιωδεστέρα προσφορά του Πλωτίνου στον Πλάτωνα δεν είναι αυτό το οποίο κοινώς λέγεται ότι ο Πλωτίνος οντολογικοποίησε τις ιδεαλιστικές μεταφυσικές δοξασίες του Αθηναίου Φιλοσόφου: η απόλυτος προσφορά του Πλωτίνου στον Πλάτωνα είναι ότι απελευθέρωσε οντολογικά το σύστημά του: το απελευθέρωσε από τη σκλαβιά της Πολιτείας και από τις καθολικές αρχές που θα  πρέπει να διέπουν την Πολιτεία του. Ο Πλωτίνος έλαβε τις Πλατωνικές αρχές: 1) του Αγαθού, 2) της Υπερτάτου αρχής,3) της Κινήσεως, 4) της Αναμνήσεως, 5) του δομημένου με βάση το Αγαθό Κόσμου και Ανθρώπου, 6) αυτό το καλοδομημένο όλον, το απελευθέρωσε από τη βάσανο της πολιτικής συλλογικότητας, του πολιτικού νόμου, της Πολιτείας, του Εμείς, και ως Οντολογικό Εγώ απελευθέρωσε Οντολογικά το Υποκείμενο στην πορεία του προς το Έν. Άρα θα ονομάζαμε τον Πλωτινισμό όχι τόσο Νεοπλατωνισμό αλλά Οντολογικό Υπαρξισμό. Προάγγελο βέβαια του Μεγάλου Μαρτίνου Χάϊντεγγερ.

Ας μην ξεχνούμε σε κάθε περίπτωση ότι τέτοιου είδους οντολογική απελευθέρωση επεχείρησαν όλοι οι διαχρονικοί άνθρωποι του πνεύματος: ο Λούθηρος π.χ αυτό ακριβώς έπραξε στο χριστιανισμό, ό,τι και ο Πλωτίνος στον Πλατωνισμό: δηλαδή: απελευθέρωσε τον χριστιανισμό από το κάλυμμα της  Εκκλησίας και άνοιξε τον χριστιανισμό στην κοινωνία, εργασία, βιομηχανία, επιστήμη, πολιτική, καθημερινότητα. Αντιοντολογικό ίσως αλλά άνοιγμα.

Το μεγάλο πρόβλημα το οποίο εκλήθη να αντιμετωπίσει ο Πλωτίνος είναι η μερικότητα και διασπαστικότητα και διχοτόμηση της Πλατωνικής ιδέας.  Η τελεία ιδέα του Ανθρώπου, του Εννοιακού Ανθρώπου, πώς φθάνει σε τόσους πολλούς ανθρώπους διεσπασμένη σε τόσα πολλά κομμάτια. Είναι μία από τις πολλές Πλατωνικές αντιφάσεις την οποία ο Πλωτίνος προσπάθησε να την αποφύγει λύνοντάς την μέσα από την περίφημη θεωρία των απορροών  του. Από το Έν απορρέουν τόσες μα τόσες ιδέες οι οποίες διά του Νοός και της Ψυχής του Όλου Σύμπαντος διαχέονται στους ανθρώπους: άρα: η μία ιδέα ως ο  ένας Ήλιος φθάνει σε όλους τους ανθρώπους: είναι στη διακριτική οντολογική ευχέρεια του κάθε ενός να την  υιοθετήσει και να καταστή Οντολογικός Άνθρωπος επιστρέφων στον κόσμο του Ενός. Ουσιαστικά ο Πλωτίνος επανενώνει όλες τις Πλατωνικές διχοτομήσεις τις οποίες έπραξε ο Αθηναίος φιλόσοφος προκειμένου να κατεβάσει το μεταφυσικό Αγαθό του στη γή.

Για αυτό εξάλλου το λόγο ο ιδρυτής του Νεοπλατωνισμού εδημιούργησε  μία ξεχωριστή πραγματικά Εννεάδα «περί των τριών αρχικών υποστάσεων»: Ο άνθρωπος κατανοεί τις πηγές της Οντολογικής απορροής  όπως κατανοεί τις πηγές του Ηλίου ως μόνης ενεργειακής πηγής: ουσιαστικά διά της μίας ιδέας επιστρέφει στο Έν ενωμένος με την αποκατασταθείσα μέσα του ιδέα του Ενός: άρα η ιδέα ποτέ δεν διχοτομείται αλλά διά του Ενός ως Μία μεταφέρεται σε Όλους.

Ο Πλωτίνος κατά οντολογικό τρόπο θεωρεί –σε αντίθεση με τον Πλάτωνα- ότι η αιτία ενός πράγματος είναι σημαντικοτέρα από το αποτέλεσμά του: Επίσης (και πάλι σε αντίθεση με το δάσκαλό του) μεταφέρει την σημαντικότητα του συστήματός του από το Τί στο Πώς: Άρα ο Πλωτίνος υπερβαίνει την Πλατωνική μεταφυσική  χάριν  του Οντολογικού συστήματός του που απαιτεί την Οντολογική πορεία του Υποκειμένου προς το Όν υποβιβάζοντας τη  Γνώση χάριν του Οντολογικού Ηθικισμού της επιστροφής στο Έν: συμφωνεί με τους χριστιανούς εδώ ο Πλωτίνος λέγοντας ότι η πράξις είναι ανωτέρα της θεωρίας, διότι έφθασε η εποχή ο Άνθρωπος να μην θεάται μεταφυσικώς του Αγαθού αλλά Ηθικώς να επιστρέφει σε αυτό.

Άρα το Έν ως αιτία στον Πλωτίνο έχει περισσότερη σημασία από το Αγαθό ως Δημιουργό του Κόσμου στον Πλατωνικό Τίμαιο: άρα καταλήγουμε σε κάτι εξαιρετικά σημαντικό: ο Πλωτίνος οντολογικά αντιστρέφει τον Πλατωνικό μεταφυσικισμό: δεν είναι σημαντικό το Έν επειδή έδωσε τον Κόσμο και τον Άνθωπο, ως αποτέλεσμα δηλαδή: είναι σημαντικό διότι αποτελεί αιτία επιστροφής του Ανθρώπου σε αυτό, στο Έν. Άρα η Πλατωνική μεταφυσική ως αποτέλεσμα υπερβαίνεται από την Πλωτινική οντολογία ως ηθική οντολογική επιστροφή: άρα: η πλατωνική κίνηση αργά και σταθερά διά του πολίτου, διά της Πολιτείας, ενεφάνισε αρετές και δυνάμεις και καθολικές αρχές στον νοήμονα άνθρωπο.

Ο νοήμων  άνθρωπος επί σειρά ετών τις αποταμίευε: Πλατωνικώς το αγαθό γύριζε γύρω από τον άνθρωπο: η ρωμαϊκή παντοκρατορία και ο κοινός Ελληνιστικός Λόγος έδωσαν τα πάντα τοις πάσι: τώρα επί Πλωτίνου ο νοήημων Άνθρωπος του καθολικού Ελληνικού Λόγου κατάλαβε ότι τόση γνώση πρέπει να μεταλλαχθεί σε οντολογική επιστροφή: τώρα επί Πλωτίνου ο άνθρωπος περιστρέφεται γύρω από το Έν: ώστε ξεπερνώντας το Νού του Σύμπαντος και την Ψυχή του όλου διά των απορροών να βυθισθεί στην οντολογική συνέχεια του Ενός: αλλά για αυτή τη συνέχεια δεν μας ομιλεί ο Πλωτίνος διότι δεν την ξέρει: την  ξέρει μόνον όποιος βυθισθεί μέσα της: αλλά αυτός δεν μπορεί να ομιλήσει: διότι χάνεται στα βάθη  του Όντος όπου χάθηκε ο Πλωτίνος.