ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ, αρχαία Ελληνικά από το πρωτότυπο, α΄γυμνασίου.

 

 

Όταν τονίζω μια λέξη στα αρχαία ελληνικά, θα πρέπει να κάνω δύο βασικά βήματα:

•             Α. Μετράω τις συλλαβές της λέξης από το τέλος προς την αρχή. Η τελευταία συλλαβή της λέξης ονομάζεται λήγουσα.

Η δεύτερη συλλαβή από το τέλος της λέξης (δηλ. η προτελευταία) ονομάζεται παραλήγουσα. Η τρίτη συλλαβή από το τέλος της λέξης ονομάζεται προπαραλήγουσα.

 

•             Β. Παρατηρώ το φωνήεν ή τη δίφθογγο την οποία περιέχει η συλλαβή που θέλω να τονίσω. Αν μια συλλαβή έχει βραχύ φωνήεν, τότε είναι βραχύχρονη συλλαβή¹.

Αν μια συλλαβή περιέχει μακρό φωνήεν ή δίφθογγο² χαρακτηρίζεται ως μακρόχρονη συλλαβή.

 

Ο τόνος (οξεία ή περισπωμένη) που παίρνει μια συλλαβή, καθορίζεται:

α. από τη θέση που έχει αυτή μέσα στη λέξη (δηλ. από το αν είναι η λήγουσα, η παραλήγουσα ή η προπαραλήγουσα) και

β. από το αν είναι μακρόχρονη ή βραχύχρονη (δηλ. από το αν περιέχει βραχύ ή μακρό φωνήεν ή κάποια δίφθογγο).

Ας εφαρμόσουμε τους κανόνες τονισμού στην πράξη:

 

•             Θέλω να τονίσω την προπαραλήγουσα μιας λέξης;

 

Βάζω πάντα οξεία π.χ. ο ἄνθρωπος, γιατί ισχύει ο παρακάτω κανόνας:

 

 

 

 

1.  Μία συλλαβή που περιέχει βραχύ φωνήεν ονομάζεται θέσει μακρόχρονη εάν το βραχύ της φωνήεν ακολουθείται από περισσότερα του ενός σύμφωνα π.χ. σεμνός ή εάν ακολουθείται από κάποιο διπλό σύμφωνο π.χ. δόξα (διπλά σύμφωνα είναι τα “ξ” - “ψ” - “ζ”). Ωστόσο, στον τονισμό η θέσει μακρόχρονη συλλαβή λογαριάζεται κανονικά ως βραχύχρονη π.χ. αὖλαξ.

2.  Προσοχή! Όλοι οι δίφθογγοι λογαριάζονται ως μακρά στοιχεία, εκτός από τα -οι και -αι που είναι βραχέα, όταν βρίσκονται εντελώς στο τέλος λέξεων που κλίνονται (δηλ. ουσιαστικά, επίθετα, ρήματα)· από τις λέξεις που κλίνονται εξαιρούνται: α. όσες συναιρούνται, β. η κατάληξη της ευκτικής π.χ. παιδεύοι και γ. τα επιρρήματα π.χ. οίίκοι.

•             Θέλω να τονίσω μια συλλαβή που περιέχει ένα βραχύ φωνήεν; Βάζω πάντα οξεία π.χ. ο τόπος, γιατί ισχύει ο παρακάτω κανόνας:

Η προπαραλήγουσα

 

παίρνει πάντοτε οξεία.

 

•             Θέλω να τονίσω μακρό φωνήεν ή δίφθογγο που βρίσκεται στην παραλήγουσα μιας λέξης;

 

Ένα βραχύ φωνήεν

παίρνει πάντοτε οξεία.

Βάζω οξεία ΜΟΝΟ ΑΝ ΚΑΙ η λήγουσα έχει φωνήεν μακρό ή δίφθογγο π.χ. ανθρώπων, γιατί ισχύει ο παρακάτω κανόνας:

 

•             Θέλω να τονίσω μακρό φωνήεν ή δίφθογγο που βρίσκεται στην παραλήγουσα μιας λέξης;

 

Μακρό προ μακρού οξύνεται, δηλ. η παραλήγουσα παίρνει οξεία όταν: α. η ίδια η παραλήγουσα είναι μακρόχρονη και

β. η λήγουσα είναι και αυτή μακρόχρονη.

Βάζω περισπωμένη αν η λήγουσα έχει βραχύ φωνήεν π.χ. ο χῶρος, γιατί ισχύει ο παρακάτω κανόνας:

 

•             Θέλω να τονίσω μακρό φωνήεν ή δίφθογγο που βρίσκεται στη λήγουσα μιας λέξης;

 

Μακρό προ βραχέος περισπάται, δηλ. η παραλήγουσα παίρνει περισπωμένη όταν: α. η ίδια η παραλήγουσα είναι μακρόχρονη και

β. η λήγουσα είναι βραχύχρονη.

Βάζω περισπωμένη όταν η λέξη που τονίζω βρίσκεται σε πτώση γενική ή δοτική (ενικού ή πληθυντικού). π.χ. οδοῦ (γενική), οδῶν (γενική), οδοῖς (δοτική), γιατί ισχύει ο κανόνας:

                                                             Οι πτώσεις γενική και δοτική,

όταν είναι μακρόχρονες και τονίζονται στη λήγουσα, παίρνουν περισπωμένη

 

•             Όταν η λήγουσα είναι μακρά, η προπαραλήγουσα δεν τονίζεται, αλλά ο τόνος πηγαίνει ένα βήμα δεξιά στη διπλανή της συλλαβή, στην παραλήγουσα π.χ. ο άίνθρωπος / τοῦ ανθρώπου³.

3.   Στα αρχαία ισχύει και ο παρακάτω κανόνας: Οι συνηρημένες λέξεις τονίζονται πάντοτε στη λήγουσα και παίρνουν περισπωμένη π.χ. τιμῶ. Ωστόσο, τα συνηρημένα ανήκουν στην ύλη της γ' γυμνασίου.