Αρχαία Ελληνικά από μετάφραση γ΄γυμνασίου, Ελένη Ευριπίδου, ανάλυση προλόγου.

 

Ελένη  Ευριπίδου.

Ανάλυση προλόγου.

1.Θα πρέπει να προσεχθεί το καινό ευριπίδειο μοτίβο της τραγωδίας αυτής το οποίο είναι η υπόσχεση του Ερμή προς την Ελένη (στ.69-73) ότι κάποια μέρα η αλήθεια θα αποκαλυφθεί και η ίδια θα αποκατασταθεί στα μάτια όλων και ότι τελικά θα γυρίσει στην πατρίδα της με το Μενέλαο. Με τον τρόπο αυτό ο τραγωδός προοικονομεί το αίσιο τέλος της τραγωδίας (στο τέλος νικά το καλό (Πλάτων: δεν υπάρχει το κακό, το κακό είναι απουσία καλού).Την ίδια στιγμή όμως αφήνει να διαφανεί ότι το αίσιο τέλος δεν θα έλθει αβίαστα.

2. Η προσωπικότητα της Ελένης: Ως γυναίκα των ηρωϊκών χρόνων και μάλιστα από βασιλική γενιά, η Ελένη εμφανίζεται εδώ με όλα τα γνωρίσματα που της επιβάλει η ανθρώπινη φύση της και η αυτοκρατορική καταγωγή της. Είναι αφοσιωμένη σύζυγος και επομένως αθώα για όλα όσα της καταμαρτυρούν. Διαθέτει παράλληλα όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά τα οποία συνθέτουν τον κώδικα τιμής της κοινωνικής τάξης της, τιμή και γενναιότητα.

3. Η τραγικότητα της Ελένης : Η ευριπίδεια Ελένη είναι παγιδευμένη μέσα στα παιχνίδια των θεών. Την τραγική της μοίρα καθόρισαν δυνάμεις τις οποίες και δεν μπορεί να ελέγξει. Η Αφροδίτη, η Ήρα και ο Δίας, καθένας με το δικό του τρόπο και με τα δικά του κίνητρα μετέτρεψαν το όνομά της σε συνώνυμο του ολέθρου και της απιστίας,ενώ οι πάντες θεωρούν ότι αυτή είναι η αιτία ενός πολυαιμάκτου πολέμου (στ.62-4).

4. Ο έλεος και ο φόβος. Το τραγικό αδιέξοδο της ηρωίδας, το αίσθημα της δυσφορίας για τον εγκλεισμό της σε καταστάσεις που δεν αποτελούν επιλογή της και από τις οποίες ο μόνος τρόπος για να αποδράσει είναι ο θάνατος, δημιουργούν στους θεατές τον έλεο και το φόβο συναισθήματα δηλαδή οίκτου για το παρόν της Ελένης και φόβου για το μέλλον της. Στην προκειμένη λοιπόν περίπτωση οι αριστοτελικοί όροι του ελέου και του φόβου μεταπλάθονται σε ένα είδος κλειστοφοβίας.

5. Οι θεολογικοί προβληματισμοί : Η Ελένη αμφιβάλλει για την αλήθεια της φήμης που τη θέλει κόρη θεού (στ.25). Μιλά με επικριτικό ύφος για το Δία (στ. 24) ο οποίος έχει σμίξει με τη μητέρα της ενώ παρακάτω τον σχολιάζει με αδιόρατη ειρωνεία διότι παρόλα έχει κάνει για την Ελένη ο Δίας, παρά ταύτα φρόντισε τουλάχιστον ώστε το ταξείδι της στην Αίγυπτο να είναι τουλάχιστον άνετο.

6. Το Είναι και Φαίνεσθαι: Η πλέον συγκλονιστική άποψη της Ελένης, αυτό το οποίο εξαρχής αναδύεται ως το σταθερό μοτίβο της τραγωδίας τόσο στη δομή της όσο και στον τρόπο με τον οποίο ανελίσσεται η προσωπικότητα της ηρωΐδας είναι η διάκριση της ουσίας από το φαινόμενο, της αλήθειας από τις παραπλανητικές εντυπώσεις που μας δίνουν οι αισθήσεις. Η Ελένη δεν πήγε ποτέ στην Τροία, πήγε μόνον το είδωλό της (στ.52) ενώ η ίδια βρίσκεται ασφαλής και αγνή σε κάποιο τόπο μακρινό και κανένας δεν γνωρίζει. Επομένως η τραγωδία πλέκεται εξαρχής πάνω σε ένα θέμα το οποίο διαστρεβλώνει εντελώς την τρέχουσα αντίληψη και ανατρέπει όλα όσα όλοι μέχρι τότε θεωρούσαν ως δεδομένο και αληθινό, η Ελένη δεν πήγε ποτέ στην Τροία (φαίνεσθαι το είδωλό της) η Ελένη ευρίσκεται στην Αίγυπτο (Είναι πραγματικής ουσίας).

7. Η Θεονόη ως πρόσωπο που γνωρίζει τις βουλές των θεών πρέπει να παίξει θετικό ρόλο στην αποκάλυψη της αληθείας για την Ελένη και την αποκάλυψη της πραγματικότητας.

Ο Θεοκλύμενος σε αντίθεση με την ετυμολογία του ονόματός του εισάγει στην πλοκή τον κίνδυνο που απειλεί την ηρωΐδα και ως εκ τούτου περιμένουμε ότι θα παίξει αρνητικό ρόλο στην όλη εξέλιξη της πλοκής.

8.Ο Τεύκρος και η Ελένη: Ο Τεύκρος είναι εξόριστος και ταπεινωμένος όπως και η Ελένη. Η ηρωΐδα του Ευριπίδη βέβαια υποφέρει στην ξένη χώρα από τις αποφάσεις των θεών έχοντας ως μόνον παράπτωμα την ομορφιά της. Επομένως η ίδια είναι ανεύθυνη σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στον Τεύκρο. Αυτόν δεν τον ζήλεψαν οι θεοί ούτε και τον χρησιμοποίησαν ως μέσο στις μηχανορραφίες τους. Η εξορία του επεβλήθη από ανθρώπους για συγκεκριμένα ανθρώπινα παραπτώματα και ο Απόλλωνας τώρα τον βοηθεί να αποκατασταθεί σε άλλη χώρα και να γίνει ο ιδρυτής μιάς νέας πόλης και μιάς καινούργιας βασιλικής γενιάς.

Ασκήσεις.

1. Δίδεται ο πρόλογος της τραγωδίας του Σοφοκλέους Αντιγόνη: Ποιες διαφορές στο ήθος της Ελένης και της Αντιγόνης παρατηρείτε;

ANTIΓONH: Πολυαγαπημένη μου αδελφή, Iσμήνη, άραγε ξέρεις αν υπάρχει καμιά συμφορά που μας κληροδότησε ο Oιδίποδας και να μην την έστειλε ο Δίας σε μας, ενώ ακόμα εμείς οι δύο είμαστε ζωντανές; Γιατί τίποτα δεν υπάρχει, ούτε δυσάρεστο (λυπηρό) ούτε γεμάτο συμφορές ούτε ντροπιαστικό [ηθικά] ούτε επονείδιστο [κοινωνικά], που εγώ να μην έχω δει μέσα στα δικά σου και τα δικά μου βάσανα. Kαι τώρα τι είναι πάλι αυτή η διαταγή που λένε ότι κήρυξε ο στρατηγός, πριν από λίγο σ’ ολόκληρη την πόλη; Ξέρεις τίποτε κι έχεις ακούσει; Ή σου ξεφεύγει (διαφεύγει) ότι κακά που ταιριάζουν στους εχθρούς απειλούν αγαπημένους (αγαπημένα πρόσωπα);

2. Να δώσετε δύο κύριες ιδέες από τον πρόλογο της Ελένης οι οποίες σας έκαναν εντύπωση.