Διδάσκοντας τη Θεματική Ιστορία.

 

Διδάσκοντας τη Θεματική Ιστορία.

Θα μπορούσαμε να διδάξουμε το μάθημα της Ιστορίας  (απομονώνοντας κάποια ιστορικά θέματα) όχι ανά μεμονωμένη εποχή αλλά με βάση ένα ιστορικό θέμα στη διαχρονική του θέαση και εξέλιξη. Προκειμένου οι μαθητές να κατανοήσουν ότι η ανθρώπινη Ιστορία και εξέλιξη στηρίζεται σε κοινές έννοιες και δομές οι οποίες μεταλλάσσονται ως μορφές και εμφανίσεις (πολιτικές,  κοινωνικές, θρησκευτικές, φιλοσοφικές εμφανίσεις) ανά εποχή. Επίσης μέσα από τη διδασκαλία της Ιστορίας με τη λογική της θεματικότητας μπορούμε ανά  εποχή να εμπλουτίσουμε τις ήδη υπάρχουσες έννοιε  και δομές δείχνοντας στους μαθητές μας ότι δεν  είχαν πάντοτε τη δομή, την εννοιολόγηση, την γνωσιολογία και την αισθητική που έχουν σήμερα. Επίσης (σημαντικό) μπορούμε να δείξουμε στους μαθητές μας ότι και αυτοί συμμετέχουν σε αυτό το μεταρρυθμιστικό παιχνίδι της Ιστορίας ώστε να τους κινητοποιήσουμε να αναπτύξουν ενεργό ρόλο στο δικό τους τρόπο εξέλιξης και προόδου των εννοιών και δομών που υπάρουν στην εποχή μας. Με αυτό τον τρόπο οι μαθητές νοιώθουν μέρος της Ιστορίας και παρακινούνται θεωρητικά αλλά και βιωματικά να ανακαλύψουν τον ιστορικό τους  ρόλο.

Εννοείται επίσης ότι η θεματική ιστορία λαμβάνει υπ΄όψιν τα πάντα: την εποχή, τον κόσμο, τις ανθρώπινες σχέσεις, τη σχέση με τη φύση τον  Άλλον και το θείο, διότι όλα μετατρέπονται σε κάτι το επόμενο ευρισκόμενα όμως πάντοτε επάνω στο κοινό υπόβαθρο που δεν είναι άλλο από τις ανθρώπινες έννοιες και δομές: αυτές, η προσπάθεια επιβίωσης, εξέλιξης και δημιουργίας δεν αλλάζουν ποτέ απλά μετατρέπονται σε νέες εικόνες.

Α. Η έννοια του θεού.

Διαχρονικά η έννοια του Θεού (Θείου) καταδεικνύει την προσπάθεια του νοήμονος ανθρώπου να προσδιορισθεί  σε σχέση με τον ευρύτερο κόσμο, τη φύση, το άπειρο σύμπαν, τους Άλλους, τα όντα γενικότερα.

Για αυτό η πρώτη θεά της γονιμότητας (στη Μινωϊκή και όχι μόνον Κρήτη) είναι θήλεια θεά, υπάρχει μία προσπάθεια του νοήμονος ανθρώπου να μεταφέρει αθρόως τις συμπαντικές δυνάμεις, ζωής, γονιμότητας, σκέψης, προσδιορισμού, προόδου, σε σχέση με τη φύση ως δύναμη ενσυναισθητική, ενορατική, διαισθητική, ώστε ο άνθρωπος να νοιώσει ότι και αυτός μπορεί να κινηθεί από τις ίδιες δυνάμεις  με τις οποίες κινείται η Φύσις: με αυτόν τον τρόπο σταδιακά και αυτός θα δημιουργήσει τη δική του έλλογο Φύσιν, την Πολιτεία.

Αυτή η διαπίστωση προβάλλει την επομένη εμφάνιση του Θείου, μέσα από τον Όμηρο (ως συνέχεια της Ελληνικής Μυθολογίας ( ο Μύθος αντιμετωπίζεται ως λόγος φαντασιακός χωρίς αισθητές αποδείξεις ο οποίος όμως ανοίγει τα όρια της ανθρωπίνης  σκέψης).  Πλέον οι άνθρωποι έχουν δημιουργήσει τα Βασίλειά των, έχουν προχωρήσει σε κοινωνικές και οικονομικές και πολιτικές δομές. Το θείο ακολουθεί αυτή τη διαδρομή: η Αθηνά Σοφία προτρέπει τον Τηλέμαχο σε κοινωνικές, ατομικές, πολιτικές δράσεις. Ο Ερμής και ο Δίας σταθεροποιούν την ανθρωπίνη ταυτότητα του ήρωα Οδυσσέα: είναι Άνθρωπος και πρέπει να επιστρέψει στην Ιθάκη. Ο Ποσειδώνας προσδιορίζει και αυτός τον Άνθρωπο: ο Ενοσίγαιος Ποσειδών δεν μπορεί να παρασύρει τον Οδυσσέα στην άβυσσο του χάους: από εκεί διά της Αθηνάς ο Οδυσσέας θέλει να φύγει και να ξεκινήσει την πορεία  του ανθρωπίνου ελλόγου νόστου : άρα πλέον το θείο  αναλαμβάνει τα ηνία της Σοφίας εντός Πόλεως, Κοινωνίας, θεσμών: γίνεται ο Φίλος και Συμβουλευτής των Ανθρώπων. Γίνεται το  μέτρο νόμιμης συμπεριφοράς των Ανθρώπων σε σχέση με τη Φύση, τους Άλλους, το Σύμπαν. Πλέον ο Θεός αναλαμβάνει το ρόλο του διδασκάλου,εμπροσώπου καθοδηγητού.

Αυτό το θείο ήταν ό,τι έπρεπε ώστε ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης να το μετατρέψουν σε οντότητα Αγαθού πλήρως νοητή μέσω του ανθρωπίνου μυαλού και της αναμνήσεως. Όμως τώρα ο Θεός δεν μένει απροσπέλαστος στο σύμπαν: γίνεται πηγή απορροής ιδεών και αξιών: των αρετών, του Καλού και του Ωραίου, του Δικαίου και του Ωφελίμου, και για τον   Πολίτη και για την Πολιτεία: ας προσέξουμε ότι πλέον το θείο στον Πλάτωνα έχει ξεκάθαρη πολιτική δομή: τις δυνάμεις του και ενέργειές του ακολουθώντας οι άνθρωποι κτίζουν την Πόλιν των όπως το Αγαθό οικοδομεί το Σύμπαν: είναι οι παράλληλες οντότητες και δομές, η ομόκυκλες. Σε κάθε περίπτωση ο Αριστοτέλης ολοκλήρωσε το Πλατωνικό θείο ειδικά στο κομμάτι  εκείνο στο οποίο έντονα αμφισβήτησε τη θεωρία των ιδεών: Οι ιδέες του θείου δεν ευρίσκονται εκτός Ανθρωπίνης ζωής: είναι εντός του Ανθρώπου και του Κόσμου του: άρα ο Άνθρωπος δύναται διά του λόγου να οικοδομήσει μία Πολιτεία αρχών και αξιών καθ΄ομοίωσιν των δυνάμεων του Αγαθού, όπως μπορεί και ο ίδιος διά της μεσότητος και της έξεως να καταστή Ηθική Οντότητα: η Ηθική είναι ο τρόπος εγκατάστασης του θείου στη γή, είναι μία πνευματική και αξιολογική επανάσταση διότι σηματοδοτεί την για πρώτη φορά σύνδεση των ανθρωπίνων πράξεων με ιδέες ενάντια στην απροσδιοριστία και τυχαιότητα. Άρα όπως παρατηρούμε από τον Ηρόδοτο και έπειτα σταδιακά ο Θεός, το θείο, καθίσταται πηγή αρχών, σκοπών, πορείας, εξέλιξης, προόδου, διότι ο Νούς του Θείου καθιστά πρακτικά τον Άνθρωπο ικανό σε μία ολοκληρωμένη δικαία και εξελικτική ζωή. Ο θεός εγκαθίσταται ανάμεσα στους ανθρώπους.

Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν το ότι η Χριστιανική θεολογία κατέστησε και Άνθρωπο το θεό: ήταν το επόμενο βήμα: πλέον ο Θεάνθρωπος, ως Ενυπόστατη  και με τον Ανθρώπινο τρόπο  δύναμις ευρίσκεται ανάμεσα στους ανθρώπους, το θείο πλέον γίγνεται κοινωνική, πολιτική, συμπεριφοριστική, καθημερινή οντότητα, καθορίζουσα το σύνολο της Ανθρωπίνης ζωής σε σχέση  με τη Φύσιν και τον Άλλον. Η απόσταση από το Λούθηρο εμίκρυνε αποφασιστικά, ώστε ο Γερμανός θεολόγος να εξαφανίσει το θείο στο σύμπαν (ο θεός είναι  μόνον πίστις) αφήνοντας τον άνθρωπο στη γή έχοντα όμως τις θείες δυνάμεις: αυτός ο άνθρωπος έκανε τη Μεταρρύθμιση, Βιομηχανική Επανάσταση, Διαφωτισμό, Αναγέννηση, την Πολιτική Ευρώπη των δικαιωμάτων και του σημερινού Ανθρωποκεντρισμού και Πολιτειότητος, την Επιστήμη και την τεχνολογία: άρα το θείο ευρίσκεται πίσω από τον κόσμο μας υπό την έννοια ότι αυτό έδωσε τις πρωτόλειες ιδέες και αξίες που έκτισαν σταδιακά τον ανθρώπινο κόσμο.

Σήμερα πώς υπάρχει το θείο, και ποια είναι η συνέχειά του στη ροή της ανθρωπίνης ιστορίας; Το θείο όπως είπαμε ενυπάρχει στην Επιστήμη, στην Τεχνολογία, στις συνεχείς βιομηχανικές επαναστάσεις, μέρος των οποίων είναι η ψηφιακή εποχή μας, η εποχή της εικόνος. Αρκεί να ερμηνεύσουμε το θείο ως δύναμιν (ως δύναμις συμπαντική ξεκίνησε) η οποία είναι ικανή να ενώσει τους ανθρώπους ενώπιον καθολικών αρχών, αξιών, τρόπων ζωής και δράσης και εξέλιξης: επειδή όλα αυτά υπάρχουν στην επιστήμη, τεχνολογία, στην ανθρώπινη εφευρετικότητα, μπορούμε να πούμε ότι το θείο είμαστε εμείς ως Άνθρωποι που έχοντας καταλάβει πώς εργάζεται ο κόσμος και οι δυνάμεις να τις στρέψουμε στην διά των επιστημών και άλλων τεχνολογικών ή θεωρητηικών ανακαλύψεων δόμηση ενός οικουμενικού κόσμου αυτάρκειας, ευδαιμονίας και καθολικής  ευημερίας, δικαιοσύνης και ανταπόδοσης.

Β. Η έννοια της Επανάστασης.

Η Επανάσταση προσδιορίζει την αώνια πίστη  του νοήμονος ανθρώπου ότι η ζωή του θα μπορούσε να εξελιχθεί με ένα διαφορετικό και καλύτερο σε κάθε περίπτωση τρόπο. Η Επανάσταση αρχίζει να υπάρχει και να υλοποιείται εκεί όπου υπάρχουν συγκεκριμένες δομές και τρόποι εκτύλιξης εξουσιαζομένης και κατευθυνομένης ζωής. Άρα η έννοια της Επανάστασης, κοινή στους αιώνες, είναι αυτή η οποία αναλύεται στη σκέψη και βούληση ότι και άλλοι άνθρωποι μπορούν να γευθούν  όσα προσφέρουν οι ήδη υπάρχουσες δομές εξουσίας (οικονομικής, πολιτικής, κοινωνικής, θρησκευτικής κ.λ.π).

Άρα θα  πρέπει να προσέξουμε ότι καθώς ο άνθρωπος ξεφεύγει από το χάος και δημιουργεί τον συντεταγμένο βάσει του λογικού του κόσμο, τίθενται συγκεκριμένες δομές εξουσίας και παγίωσης τρόπου ποικίλης ζωής: υπάρχουν βασιλείς, εξουσιαζόμενοι, υπάρχουν δομές και καταστάσεις οι οποίες υπόσχονται καλύτερη  ζωή. Πρώτα λοιπόν τίθενται πνευματικά τέλειες καταστάσεις ζωής και βιωματικότητας και έπειτα οι άνθρωποι προσπαθούν να φτιάξουν τη ζωή τους σε σχέση με αυτές τις πνευματικά τέλειες καταστάσεις.

Δεν είναι τυχαίο ότι πρώτα υπήρξε ο Αναξαγόρειος Νούς και έπειτα τα Πολιτικά του Αριστοτέλους: Πρώτα ο Νούς του ανθρώπου ταξιθέτησε τον κόσμο, το Καλό και το Κακό, τον Παράδεισο και την Κόλαση, πρώτα θεώρησε ότι ο Ήλιος είναι ο Νούς ο οποίος εξελίχθηκε σε Βασιλέα ικανό να επιβάλει την συμπαντική αρμονία  και έπειτα από όλα αυτά δημιουργήθηκαν οι ανθρώπινες κοινωνίες προκειμένου να πραγματώσουν στην πράξη ανάμεσα  στους ανθρώπους τις αρετές και τον τρόπο του καλού που εφηύρε ο Νούς. Για αυτό εξάλλου ο Αριστοτέλης στηρίζει την Πολιτεία στην αρετή , στο ύψιστο αγαθό, το οποίο είναι ο δρόμος των Ανθρώπων προς την πραγμάτωση κοινωνίας προτύπωσης του Αγαθού. Μάλιστα η αρετή της δικαιοσύνης ως ισόρροπής αρετής ανάμεσα σε όλους.

Άρα η Επανάσταση σηματοδοτεί αδυναμία σύνδεσης της θεωρίας του Καλού με την πραγμάτωση της θεωρίας του καλού στην ανθρώπινη πρακτική κοινωνία. Επανάσταση έχουμε όταν η θεωρία του Ωραίου δεν οδηγεί σε πρακτική Κοινωνία του Ωραίου, άρα υπάρχει ανισορροπία σε ό,τι αναφέραμε παραπάνω. Για αυτό ο Πλάτων στην Πολιτεία του θεωρεί ότι προλαμβάνει κάθε Επανάσταση όταν δημιουργεί μία κοινωνία ως προτύπωση του κόσμου του Αγαθού: οι Βασιλείς, οι Επίκουροι και οι Εργάτες, συνδεδεμένοι όμως με τη γνώση του Ωραίου, την Αρετή του Καλού, της ισόρροπης δικαιοσύνης, ώστε από την θέση τους να υπηρετούν το σκοπό της συμμετρικής πορείας του κόσμου προς την Ευτυχία και Ευδαιμονία. Άρα η Επανάσταση υπάρχει εκεί όπου διαλύεται ο εσωτερικός συνεκτικός δεσμός γνώσης, αξίας, πράξης, δικαιοσύνης, συμμετρίας λόγων και πράξεων ανάμεσα στους ανθρώπους οι οποίοι είτε είναι κατανεμημένοι σε τάξεις, Έθνη, Πολιτείες, Επαγγέλματα, οργανισμούς κ.λ.π. Η Επανάσταση ενυπάρχει εκεί όπου αποκλείεται η Ελευθερία ως δεύτερη επιλογή, ως δικαίωμα αυτοπορείας Πολιτών και Κρατών, Πολιτισμών και Κόσμων.

Άρα η Επανάσταση των Μιλησίων εξάγεται από την ίδια πηγή με την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Οι  Πέρσες ετεροκαθόρισαν τους  Μιλησίους, όπως οι οθωμανοί ετεροκαθόρισαν τους Έλληνες. Έλειψε λοιπόν το δικαίωμα της ανεξαρτήτου πορείας μέσα στην Ιστορική ροή, εξάλλου δεν υπήρχε εσωτερικός συνεκτικός δεσμός ανάμεσα σε πέρσες και Μιλησίους, οθωμανούς και  Έλληνες.

Η Επανάσταση του Σπαρτάκου έρχεται από την ίδια πηγή με την Επανάσταση των Γάλλων ενάντια στο Βασιλέα Λουδοβίκο ΙΣΤ. Παρατηρούμε τις δομές και τις έννοιες της εποχής, των κόσμων και των κοινωνιών. Δεν υφίσταται καμμία συνεκτική  σχέση ανάμεσα στους άρχοντες και στους επαναστατημένους ανθρώπους: ο νούς ως κοινό αγαθό ανάμεσα στους ανθρώπους , ικανό να προσφέρει ευημερία, δικαιοσύνη και ευδαιμονία έχει καταστρατηγηθεί. Η αρμονία του Αγαθού, επάνω στην οποία εδημιουργήθησαν οι Πολιτείες  διαλύθηκαν  διότι οι άνθρωποι ξέχασαν την αρμονία του όλου σύμπαντος και απομόνωσαν στη γή μία κοινωνία και πολιτεία εφαρμογής ατομικής ισχύος και δυνάμεως η οποία δεν ενώνει αλλά διαλύει τους αρμούς ανάμεσα στους ανθρώπους. Ώστε και ο Σπάρτακος και ο Γάλλος επαναστατημένος άνθρωπος επιθυμούσαν δικαίωμα στην εποχή  τους, στα καλά της εποχής τους, σε όσα καινούργια καλά και ευοίωνα έφερνε η  εποχή τους ως εξέλιξη μίας εσωτερικής δυνάμεως δικαιοσύνης συνεκτικής για το πλήθος των ανθρώπων.

Η θρησκευτική Επανάσταση του Λουθήρου (θεωρούμε ως Επανάσταση κάθε προσπάθεια από οποιονδήποτε τομέα  επιδιώκει μία διαφορετική κατανομή των υπαρχουσών δομών) είναι εξηγμένη από την ίδια πηγή των Εθνικών Επαναστάσεων του 1848: όταν οι άνθρωποι ανακαλύπτουν καινούργια στοιχεία αυτοπροσδιορισμού τότε εξεγείρονται επιθυμώντας το δικό τους μερίδιο ζωής και αυτοκυβέρνησης με βάση  τους δικούς τους Εθνικούς ή θρησκευτικούς  ή άλλους προσδιορισμούς.

Ας προσέξουμε όμως: καμμία Επανάσταση  δεν έγινε προκειμένου οι άνθρωποι να επιστρέψουν στο χάος: ας το προσέξουμε αυτό το σημείο, όλες οι επαναστάσεις στηρίζονται στις μεγάλες νοητικές ανακαλύψεις του ανθρώπου: υπάρχει ένας παράδεισος και ένας τρόπος πορείας στην  Ιστορία ο οποίος μπορεί να αποφέρει την κοινή ευτυχία: άρα οι Επαναστάσεις δεν θέλουν το χάος, αλλά επάνω στις υφιστάμενες πολιτικές δομές η Επανάσταση επιδιώκει είτε η εξουσία να είναι οικουμενική, είτε να κρύβεται πίσω από μία αταξικότητα η οποία υπάρχει επειδή ακριβώς η εξουσία είναι αθέατος λόγω απολύτου δικαιοσύνης: άρα οι Επαναστάτες θέλουν τις ίδιες δομές να κυβερνήσουν  αυτοί αλλά με ένα τρόπο συνεκτικότητας εσωτερικής και δικαιοσύνης ώστε όλοι να νοιώθουν αυτάρκεις, ελεύθεροι και ευδαίμονες. Εννοείται ότι αυτό το συμπέρασμα καλύπτει όλα τα είδη και τις περιπτώσεις των επαναστάσεων.

Σήμερα στην εποχή μας φυσικά και  έχει μεταφερθεί η έννοια της Επαναστάσεως: συσσωρευμένοι οι άνθρωποι στις μεγαλουπόλεις, υπήκοοι των μεταφορικών Επαναστάσεων (βιομηχανικής, ψηφιακής κ.λ.π) νοιώθουν ότι η δικαιοσύνη και ο εσωτερικός συνεκτικός δεσμός δικαιοσύνης και ελευθερίας μεταξύ των ανθρώπων κάποιες φορές δοκιμάζεται: άρα η Επανάσταση σήμερα μέσα από τα μέσα της τεχνολογίας και της ψηφιακότητας μπορεί να λάβει τη μορφή καθολικής έκφρασης γνώμης, καθολικής πληροφόρησης του καλού και του δικαίου ώστε στην εποχή της πληροφορίας οι άνθρωποι να ενωθούν ενώπιον κοινών ιδεών και αξιών του καλού και του δικαίου.