Ιλιάδα, ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΡΑΨΩΔΙΑΣ Α (στ. 431β-493)

 

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΡΑΨΩΔΙΑΣ Α (στ. 431β-493)

            Στην παρούσα ενότητα το καράβι με τη Χρυσηίδα φθάνει στον προορισμό του και ο Οδυσσέας την οδηγεί στον πατέρα της. Με επικεφαλής τον Χρύση αρχίζουν οι θυσίες και η προσευχή προς το θεό Απόλλωνα, παρακαλώντας τον να διώξει τη συμφορά από το στρατόπεδο των Αχαιών, δηλαδή το λοιμό που αποδεκάτισε το στράτευμα. Ο Απόλλωνας δέχεται τη δέηση του ιερέα και ακολουθεί θυσία. Το επόμενο πρωί ξεκινούν για το αχαϊκό στρατόπεδο, όπου και φτάνουν με τη βοήθεια του θεού Απόλλωνα. Η μήνις εξακολουθεί να κρατά τον Αχιλλέα μακριά από τις συνελεύσεις και το πεδίο της μάχης, γεγονός που είχε ως αντίκτυπο την ικανοποίηση του Χρύση, αλλά όχι την ικανοποίηση του Αχιλλέα.

 

ΡΑΨΩΔΙΑ Α (στ. 494-612)

ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ:

            Με την επιστροφή των θεών στον Όλυμπο, η Θέτιδα σπεύδει να ικετεύσει τον Δία να δώσει νίκες στους Τρώες μέχρι οι Αχαιοί να καταλάβουν την αξία του Αχιλλέα και να τον τιμήσουν. Ο Δίας αρχικά διστάζει να απαντήσει, αναλογιζόμενος την αντίδραση της Ήρας. Τελικά, όμως, υπόσχεται στη Θέτιδα να ικανοποιήσει το αίτημα του γιου της. Λίγο αργότερα στο παλάτι, πριν ξεκινήσει το συμπόσιο των θεών, ο Δίας φιλονικεί με την Ήρα με αφορμή την ικεσία της Θέτιδας, την οποία η θεά είχε αντιληφθεί. Ο Δίας φτάνει στο σημείο να απειλήσει την Ήρα. Χάρη στην παρέμβαση του Ήφαιστου, όμως, ο οποίος διασκεδάζει τη βαριά ατμόσφαιρα που έχει δημιουργηθεί, τα οξυμμένα πνεύματα υποχωρούν, οι θεοί ξαναβρίσκουν το κέφι τους και το συμπόσιο ολοκληρώνεται με την κιθάρα του Απόλλωνα και το ιερό τραγούδι των Μουσών.

ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ:

_ στ. 517 «αν είμαι εξουθένωμα των αθανάτων όλων»: Υπαινιγμός μυθικής παράδοσης, σύμφωνα με την οποία ο Δίας και ο Ποσειδώνας είχαν αγαπήσει και οι δύο τη Θέτιδα και ήταν έτοιμοι να μαλώσουν γι’ αυτήν. Στη Θέτιδα όμως αποκαλύφθηκε ότι ήταν γραφτό να αποκτήσει γιο πιο δυνατό από τον πατέρα του. Φοβούμενοι, λοιπόν, την πιθανή εκθρόνισή τους, εγκατέλειψαν την αξίωση να την παντρευτούν και φρόντισαν να την παντρέψουν με έναν θνητό, τον Πηλέα. Έτσι, το παιδί της Θέτιδας όχι μόνο δεν έγινε αθάνατο, αλλά ορίστηκε από τη Μοίρα να είναι και ολιγόζωο.

«ο Ήφαιστος (στ. 573)-και αυτός από τον πόδα μ’ έπιασε… και άνθρωποι Σίντιες εκεί με περιποιήθηκαν (στ. 591-595)»: Σύμφωνα με μια μυθική εκδοχή ο Δίας και η Ήρα κάποια στιγμή στο παρελθόν τσακώνονταν και ο Ήφαιστος προσπάθησε να προστατεύσει τη μητέρα του, με αποτέλεσμα να οργιστεί ο Δίας, ο οποίος τον άρπαξε από το πόδι και τον πέταξε απ’ τον Όλυμπο. Ο Ήφαιστος έπεσε με την ψυχή στο στόμα στη Λήμνο, όπου τον περιποιήθηκαν εκεί οι Σίντιες, κάτοικοι του νησιού. Ωστόσο, από την πτώση του αυτή προκλήθηκε αναπηρία στο πόδι.

ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ ΘΕΩΝ:

▪ στ. 519-522: Ο Δίας σε ρόλο συζύγου επιδιώκει να πάρει μια απόφαση.

▪ στ. 537-570: Η σκηνή του καβγά ανάμεσα στο Δία και στην Ήρα παραπέμπει στην εικόνα ενός πατέρα μιας οικογένειας στην οποία δυσκολεύεται να επιβληθεί.

▪ Ο τρόπος ζωής των θεών θυμίζει εκείνο τον τρόπο μιας ανθρώπινης βασιλικής οικογένειας: ζουν σε παλάτι, διασκεδάζουν με συμπόσια. Ακόμη, το συμπόσιό τους συνοδεύεται από φαγοπότι, μουσική και τραγούδι, όπως συμβαίνει και στα συμπόσια των ανθρώπων.

▪ Η κοινωνία των θεών θυμίζει την ανθρώπινη κοινωνία της εποχής εκείνης τόσο ως προς την ιεράρχησή της όσο και ως προς την πατριαρχική δομή της οικογένειας (η ανώτατη εξουσία ασκείται από το Δία, στη βούληση του οποίου υποτάσσονται όλοι οι υπόλοιποι θεοί).

ΗΘΙΚΗ ΤΩΝ ΘΕΩΝ:

            Οι θεοί στην Ιλιάδα δεν χαρακτηρίζονται ως εγγυητές και φύλακες της δικαιοσύνης, καθώς κινούνται πιο πολύ από προσωπικούς λόγους και όχι τόσο με γνώμονα τη δικαιοσύνη. Ο Δίας δέχεται την ικανοποίηση του αιτήματος της Θέτιδας όχι από πρόθεση να αποδοθεί δικαιοσύνη για την αδικία που έγινε εις βάρος του Αχιλλέα, αλλά επειδή είναι υποχρεωμένος στη Θέτιδα. Στους στίχους 525-531 η επιβεβαίωση της υπόσχεσης του Δία γίνεται με ένα επιβλητικό νεύμα του κεφαλιού που κάνει ακόμη και τον Όλυμπο να σειστεί. Με αυτή την κίνηση δηλώνεται πως η υπόσχεση που έδωσε είναι οριστική και αμετάκλητη και η υλοποίησή της θα πραγματοποιηθεί οπωσδήποτε. Από την άλλη, η εριστική αντίδραση της Ήρας επιβεβαιώνει το σταθερό ενδιαφέρον της για τους Αχαιούς. Από τα παραπάνω εξάγεται το συμπέρασμα ότι μπορεί να διακριθεί μια σημαντική διαφορά στην Ιλιάδα σε σχέση με την Οδύσσεια: στην Οδύσσεια οι θεοί δεν ενεργούν μόνο παρακινημένοι από τα προσωπικά τους αισθήματα, αλλά και από τις απαιτήσεις της δικαιοσύνης: οι θεοί αποφασίζουν την επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα του γιατί είναι ευσεβής και δίκαιος, ενώ η μνηστηροφονία προβάλλεται ως πράξη δικαιοσύνης.

ΦΙΛΟΝΙΚΙΑ ΔΙΑ-ΗΡΑΣ/ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΗΦΑΙΣΤΟΥ:

            Έχοντας αντιληφθεί η Ήρα την παρουσία της Θέτιδας και καθώς γνωρίζει για το θυμό του Αχιλλέα ζητά από το σύζυγό της να μάθει με ποια θεά συζητούσε, καθώς και τη συμφωνία που τέθηκε μεταξύ τους. Στο απαγορευτικό ύφος του Δία η Ήρα, ενοχλημένη και ανησυχώντας για τους Αχαιούς, με το μέρος των οποίων τασσόταν σθεναρά εξαρχής, ξεσπά και τον κατηγορεί έμμεσα πως για χάρη της Θέτιδας θα βοηθήσει τους Τρώες, ανεβάζοντας έτσι την ένταση της σύγκρουσης. Από τη μεριά του ο Δίας δεν ενδίδει και καταφεύγει σε απειλές για άσκηση σωματικής βίας. Υπό αυτή την απειλή, η Ήρα αναγκάζεται να υποχωρήσει και έπειτα η παρέμβαση του Ηφαίστου διαλύει τη βαριά ατμόσφαιρα που δημιουργήθηκε, με αποτέλεσμα ο καβγάς να καταλήξει σε ένα χαρούμενο συμπόσιο.

            Με τη σειρά του ο Ήφαιστος στη συμφιλιωτική του παρέμβαση:

α) Επιπλήττει διακριτικά τους γονείς του, επισημαίνοντας ότι οι αθάνατοι θεοί δεν αξίζει να καταφεύγουν σε έριδες και να διαταράσσουν τη μακαριότητά τους για χάρη των θνητών (στ. 574-577).

β) Συμβουλεύει τη μητέρα του να είναι καλή απέναντι στο Δία, επισημαίνοντας τη μεγάλη δύναμή του, και να κάνει υπομονή, χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα και τη δική του βιωματική εμπειρία (στ. 578-584, 587-595).

γ) Κερνά τη μητέρα του νέκταρ κι έπειτα γυρίζει την αίθουσα κερνώντας και τους άλλους θεούς (στ. 585-586, 596-599). Στα λόγια του είναι φανερή η συμπόνια και η τρυφερότητά του προς τη μητέρα του, αλλά και ο φόβος του για την οργή και την τεράστια δύναμη του Δία.

            Η μεσολάβηση του Ήφαιστου θυμίζει τη μεσολαβητική παρέμβαση του Νέστορα στο επεισόδιο της σύγκρουσης Αγαμέμνονα-Αχιλλέα. Στο λόγο του κρατά ίσες αποστάσεις από τους δύο αντιμαχόμενους και χρησιμοποιεί τη μέθοδο της πειθούς, όπως ακριβώς και ο Νέστορας. Η διαφορά, ωστόσο, ανάμεσα στις δύο παρεμβάσεις είναι ότι η μεσολάβηση του Ήφαιστου είναι αποτελεσματική σε αντίθεση με εκείνη του Νέστορα, η οποία δεν είχε καταφέρει να αλλάξει την υφιστάμενη κατάσταση.

Δημήτριος Δημητριάδης.