Διδάσκοντας τις Θερμοπύλες του Κ.Καβάφη.

 

Διδάσκοντας τις  Θερμοπύλες του Κ.Καβάφη.

1.Το ιστορικό υπόβαθρο του ποιήματος.

Η ιστορική αντίσταση του Βασιλέως της Σπάρτης Λεωνίδα στον Πέρση Βασιλέα Ξέρξη, στα στενά των Θερμοπυλών το 480 π.Χ.

2.Η ιστορία ως πηγή ιδεών και αξιών.

Τα γεγονότα αντιμετωπίζονται ως πηγές εννοιών, ιδεών και αξιών. Αυτό έπραξε ο Όμηρος, ο Ηρόδοτος, ο Θουκυδίδηης. Άρα ο Καβάφης έρχεται ως  συνέπεια όλων αυτών. Γιατί όμως το γεγονός αντιμετωπίζεται κατά αυτόν τον τρόπο; Διότι στην Σπαρτιατική Κοινωνία τα γεγονότα εδημιουργούντο ως γεννήματα συγκεκριμένης κοινωνικής και πολιτικής κουλτούρας. Άρα ο Καβάφης εστιάζει στην συνειδητότητα του Λεωνίδα (όπως και ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια εστιάζει σε αυτήν την συνειδητότητα ότι ο άνθρωπος  του λόγου δεν πράττει με βάση την τυχαιότητα  αλλά έχει ήδη συνειδητοποιήσει, δομήσει χαρακτήρα, πράττει με βάση παγιωμένες έλλογες αρχές και αξίες.

Για αυτούς τους λόγους ο Καβάφης επιλέγει το Λεωνίδα:

Είναι συνειδητοποιημένος

Δεν πράττει ως εκ της τύχης

Κινείται μέσα από το ζεύγος: ιδέες-αξίες→πράξεις.

Άρα ο Καβάφης παραδίδει το έλλογο υποκείμενο το οποίο από τον Οδυσσέα και έπειτα έχει θέσει τη ζωή του σε έλλογες κατηγορίες:

Σκέψης

Ανάμνησης

Αξίας

Βούλησης

Πράξης κάθε καλού και ωραίου.

Για αυτό το ιστορικό και φιλοσοφικό αυτό ποίημα του Καβάφη είναι φιλοσοφικώς άρτιο:

Διαθέτει:

Γνωσιολογία: η γνώση του Καλού και του Ωραίου καθοδηγεί το Λεωνίδα

Ηθική:  το πράττειν το Καλόν

Αισθητική:  η αίσθησις του αξιακού Ωραίου εν πράξει

Οντολογία: γεννάται ο συνειδητοποιημένος και ολοκληρωμένος άνθρωπος.

→Συζήτηση με τους μαθητές και τις μαθήτριές μας σε σχέση με την ανάγκη δόμησης συνειδητοποιημένου χαρακτήρος  ως συνόλου ιδεών και αξιών και στη θεωρία και στην πράξη στη σημερινή εποχή. Η ανάγκη κατανόησης ότι ο άνθρωπος δομώντας έναν άρτιο χαρακτήρα ο οποίος στηρίζεται σε σκέψεις και πράξεις συνειδητές μειώνει την τυχαιότητα και την άλογον απροσδιοριστία στη ζωή του. Σήμερα η γενναιότητα έγκειται στο να αποδεικνύω το χαρακτήρα μου μέσα από τις σωστές επιλογές σε θέματα σπουδών, κοινωνικότητας, επαγγέλματος, συμμετοχής στα κοινά: ο Λεωνίδας διδάσκει διά του Καβάφη ότι πράττω τοιούτως διότι είμαι αυτός: άρα οι μαθητές μαθαίνουν ότι θα είναι γενναίοι όταν Είναι ο εαυτός τους σε θεωρία και πράξη.

Άρα το μεγάλο επιμύθιο του ποιήματος είναι η σύμπτωσις  εις το πρόσωπον του Λεωνίδα του Είναι και του Πράττειν, (σύμφωνα και με τον Παρμενίδη: ταυτόν Εστίν νοείν τε και είναι): δηλαδή ο Λεωνίδας διδάσκει το Είναι μας να φαίνεται μέσα από τις πράξεις μας: άρα Είμαι διότι Πράττω, εν αρχή εστί η Πράξις ως εξωτερίκευσις της εσωτερικότητας της ήδη υπαρχούσης ιδέας: σύμφωνα με τον Κίρκεγγωρ: η Υποκειμενικότητα η Εσωτερικότητα είναι η Αλήθεια.

3.Καβάφης και Θουκυδίδης.

Άρα λοιπόν ο Καβάφης συνεχίζει εξαιρετικώς την επαγωγικότητα του Θουκυδίδου: προσπαθεί μέσα από τα γεγονότα να εξωτερικεύσει καθολικές αρχές χαρακτηριστικές του ανθρώπου: Εάν ο Αθηναίος ιστορικός μέσα από τα γεγονότα του Πελοποννησιακού πολέμου έφθασε στο συμπέρασμα της άλογης ανθρωπίνης φύσης (την οποία τόσο πολύ προσπάθησαν μετά να λογικεύσουν οι Πλάτων και Αριστοτέλης) ο Αλεξανδρινός Ποιητής οδηγείται επαγωγικά και αυτός στο συμπέρασμα ότι μέσα από τις πράξεις τους οι Άνθρωποι μπορούν να αποδείξουν την έλλογον και Καλήν ανθρωπίνην φύσιν των.

Άρα ο Καβάφης είναι Πλατωνιστής συνάμα και Αριστοτελιστής: μέσα από την μόρφωση, επιμέλεια, διδαχή, προσωπική και κοινωνική, οι Άνθρωποι μπορούν να σμιλεύσουν την Φύσιν της υιοθέτησης του Καλού και του Ωραίου γενόμενοι ως Λεωνιδείς γενναίοι, τίμιοι, συνειδητοί, κρυστάλλινοι μέσα από την ταύτισιν λόγων και έργων.

Άρα σήμερα οι Θερμοπύλες είναι οι δυσκολίες και προκλήσεις της ζωής οι οποίες ξεπερνώνται όταν συνειδητά εξωτερικεύουμε τις πράξεις ως απόρροια των ιδεών μας. Κάνοντας επιλογές θαρραλέες διότι αυτά σκεπτόμαστε άρα αυτά πράττουμε. Ώστε σήμερα ένας νέος ή μία νέα θα διεκδικήσει από τη ζωή ότι του/της ανήκει διότι ποτέ δεν θα φοβηθεί να δράσει με βάση τις ιδέες της και τις συνεπαγόμενες πράξεις αυτών των ιδεών.

4.Η διττή φύσις των Θερμοπυλών.

Ο Ξέρξης έρχεται , ο Λεωνίδας τον αντιμετωπίζει.  Διαχρονικά και ο Ξέρξης προσαρμόζεται στην εκάστοτε εποχή όπως και ο Λεωνίδας. Στη σημερινή ψηφιακή, υλιστική, μηχανοκρατουμένη εποχή ο Ξέρξης είναι ορατός και αόρατος άρα και ο Λεωνίδας είναι ορατός και αόρατος. Οι Θερμοπύλες πολλές φορές σήμερα δείχνουν αδιάφορο μέρος ενώ κρύβουν πολλούς κινδύνους.

Ως εκ τούτου:

1.Ο Λεωνίδας προήξερε τι σημαίνει Θερμοπύλες

2.Ήξερε τι είχε νααντιμετωπίσει

3.Συνειδητά έπραξε ό,τι έπραξε.

Άρα στη σημερινή  εποχή:

1.Σημειώνουμε τα μέρη, τις στιγμές, τις προκλήσεις οι οποίες είναι επικίνδυνες.

2.Ως Ξέρξης εννοείται κάθε τι το οποίο μας επιβάλλεται, δεν είναι στη φύση μας, μας χειραγωγεί διότι εάν επικρατήσει θα μας αλλοτριώσει.

3. Εάν όλη η εποχή είναι Ξέρξης τότε το πρόβλημα καθίσταται δυσεπίλυτο.

4. Άρα συζητούμε για νίκη επί της αλλοτρίωσης, να είμαστε Εμείς , με βάση τις σκέψεις μας και τις πράξεις μας, να δείχνουμε τις επιλογές μας και το χαρακτήρα μας. Ακόμα και εάν μία ολόκληρη εποχή μας αλλοτριώνει τότε όρθιοι ως σκέψη και πράξη να αγωνιζόμαστε για το Καλό και το Ωραίο για εμάς και τους Άλλους. Ο Λεωνίδας καθίσταται από τον Καβάφη σύμβολο αντιχειραγώγησης και μη αλλοτρίωσης σε ό,τι ζητεί να αλώσει αυτό που Είμαστε. Είναι ο αγών του μη Είναι ενάντια στο διαμορφούμενο Είναι.

5.Άρα σύμφωνα με τον Καβάφη (σε μία παράξενη συσχέτιση με το προπατορικό αμάρτημα της Παλαιάς διαθήκης όπου οι άνθρωποι γεννώνται φύσει έχοντες τη ροπή προς το κακόν) η ανθρώπινη φύση έχει ροπή προς το καλό εάν βέβαια σμιλευθεί μέσα από την παιδεία του Ωραίου και  του Καλού ώστε να συμπέσουν το Είναι (ιδεών και αξιών) με το Έχειν (έχω τις αρετές ώστε να πράξω σε σχέση με αυτό που είμαι).

Άρα ο Καβάφης δίδει λύση στο σημερινό τεράστιο πρόβλημα του Ανθρώπου το οποίο (και σύμφωνα με τον Φρόμ) έγκειται στη διάσταση του Είναι και του Έχειν: ό άνθρωπος έχει σήμερα απολέσει το  Είναι (ως σύνολο ιδεών και αξιών) και κατέστη άλογο Έχειν υλικών και μόνο εικονικών και μηχανιστικών αγαθών.

6.Ο Καβάφης συνεχίζει τη δυναμική ειδικά του Θουκυδίδου (αλλά και του Ξενοφώντος) επιμένοντας στη χρήση μετοχών (κινούντες, προστρέχοντες κ.λ.π). Δεν επιθυμεί να προσωποποιήσει τις πράξεις ούτε να τις συγκεκριμενοποιήσει σε κάποιο ειδικό πρόσωπο ούτε να παράξει συναισθήματα αντικειμενικότητας ή υποκειμενικότητας ανάλογα με τη χρήση προσώπων: ο Καβάφης (όπως και ο Όμηρος) κινείται σε επίπεδο ελλόγων δυνάμεων, μετοχής σε αυτές ή όχι, σε διυποκειμενικό επίπεδο: όλοι μπορούμε να μεθέξουμε αυτών των δυνάμεων: της θυσίας, του χρέους, της ακεραιότητας.