Σημειώσεις στην Πλατωνική Πολιτεία.

 

Σημειώσεις στην Πλατωνική Πολιτεία.

Η Πλατωνική Πολιτεία μέσα στην Ιστορία του ανθρωπίνου πνεύματος αναμφίβολα  κατέχει περίοπτη θέση. Η Πλατωνική Πολιτεία σηματοδοτεί την επίσημη μετάβαση από το φυσιοκρατισμό των προσωκρατικών φιλοσόφων στην πολιτειότητα πλέον του ανθρωπίνου πολιτισμού. Η Πολιτεία του Πλάτωνος κόβει κάθε δεσμό με τη Φύση ως εικόνα και συμπαντική δύναμη και μεταφέρει τον Άνθρωπο στην Πόλη και στο Πολιτικό περιβάλλον. Ποτέ πάλι ο Άνθρωπος δεν θα ασχοληθεί με τη Φύση ως σύνολο πρωτολείων οντολογικών δυνάμεων, πλέον ο σκοπός  Ανθρώπων, Ηγεμόνων, θεών και ανθρώπων, θα είναι αυστηρά η ιδέα και η ηθική του αστού πολιτικού ανθρώπου.

Η κύρια αρχή η οποία διέπει την Πλατωνική Πολιτεία είναι η συγκεντροποίηση, διότι η μετάβαση από την αχανή φύση (την οποία τόσο απεκήρυξε και ο Σωκράτης και ο μαθητής του Πλάτων) στην συγκεκριμένη πολιτεία προϋποθέτει συμμάζευση και συγκεντροποίηση των δυνάμεων, οι οποίες πρέπει να χάσουν την απειρότητά τους και να καταστούν πεπερασμένως συγκεκριμένες και ταξιθετημένες. Εξάλλου είναι γνωστό ότι και ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης  μισούν ως ασύμμετρη την χαότητα, συμπαθούν ως συμμετρικότητα την πεπερασμένη διάταξη του δικού τους πνευματικού και ηθικού κόσμου: άρα η Πλατωνική Πολιτεία σηματοδοτεί το πέρασμα του Ανθρώπου από το αχανές σύμπαν στο ταξιθετημένο και προβλέψιμο, συμμετρικό και καθορίσιμα εξελίξιμο ανθρωπίνως περιβάλλον της Πόλεως. Η Πλατωνική Πολιτεία σηματοδοτεί την ώρα του Ανθρώπου: ο Πλάτων στηρίζει την Πολιτεία του σε όσα έχει συνιδρύσει στους λοιπούς διαλόγους του (κυρίως στον Φαίδωνα, Μένωνα, κ.λ.π): ο Άνθρωπος έχει υπάρξει στον κόσμο των Ιδεών, από εκεί έχει έλθη στην γή των ανθρώπων: άρα η Πολιτεία στηρίζεται σε Ανθρώπους οι οποίοι διά της Αναμνήσεως έχουν γνώση του διαχρονικού πολυμορφικού και πολυουσιακού εαυτού τους: με αυτόν τον τρόπο μετατρέπουν την ιδέα σε βίωμα και ηθική: ας το προσέξουμε: Οι άνθρωποι οι οποίοι ενθυμούνται την προΰπαρξή των στον κόσμο του Αγαθού, του Καλού και του Ωραίου, αυτοί οι άνθρωποι οι οποίοι μπορούν διά της παιδείας και της επιμελείας να σμιλεύουν τις ακατέργαστες φυσικές δυνάμεις σε ιδέες και αξίες, ώστε να γεννούν σκέψη, διάνοια, γνώση και ηθική, αυτοί είναι οι μέτοχοι της Πολιτείας: άρα πτωτίστως η Πλατωνική Πολιτεία είναι συνέχεια του κόσμου του Αγαθού, στηρίζεται στην αναμνησιακή και νοητική και ηθική γνώση, αποτελείται αυστηρά από πεπαιδευμένους ανθρώπους, δεν έχει καμμία σχέση με το παγανιστικό παρελθόν μίας άλλης ανεπεξέργαστης φύσεως.

Ώστε η Πλατωνική Πολιτεία είναι το στερνοπαίδι, το τελευταίο τέκνο, του κλεινού άστεως. Ο Ξενοφάνειος, Αναξαγόρειος, Νούς έκλεισε τη Φύση σε Ιδέες και Αξίες, σε σκέψεις και αξιώματα. Ο  πειρασμός για τον Πλάτωνα είναι μεγάλος, και δεν τον αφήνει να περάσει ανεκμετάλλευτος: Η κοινωνία του Επιταφίου του Περικλέους, ήταν ένα μίγμα πραγματικότητας και μεταφυσικής δοξασίας: Όμως η Αθήνα για πολλά επήνεσε τον εαυτό της, ήλθε όμως ο Πελοποννησιακός πόλεμος να τα καταστρέψει όλα: η Αθηναϊκή φιλοσοφία δεν κατάφερε να τιθασσεύσει την απροσδιόριστη κατά το Θουκυδίδη ανθρώπινη φύση. Τα φιλοσοφικά όρια του κλεινού άστεως δεν μπόρεσαν να συγκρατήσουν την ατρύγετο κατά τον Όμηρο, αχανή ανθρωπίνη φύση.

Θα πρέπει λοιπόν να δώσουμε ως κυρία αφορμή της Πλατωνικής Πολιτείας, την διαπίστωση του Θουκυδίδου ότι η ανθρώπινη φύση ευθύνεται για τις ποικίλες όσες τραγικότητες του Πελοποννησιακού πολέμου. Ο Πλάτων δεν γράφει την Πολιτεία ως Αθηναίος: για αυτό και την έγραψε. Ο Πλάτων γράφει την Πολιτεία ως εννοιακός άνθρωπος στοχεύων σε κάτι πολύ σημαντικό και αρκετά πρωτότυπο: ο Θάνατος του Διδασκάλου του Σωκράτους, αποτελεί και αυτός αφορμή  και αιτία για την Πολιτεία: πρέπει να κατασκευασθεί μία Πόλη η οποία θα τιθασσεύσει την Θουκυδίδεια φύση, θα υμνήσει το Σωκράτη και τους σοφωτέρους των ανθρώπων: επίσης ως ο Παρθενών

θα παραμείνει κτήμα ες αεί: η Πολιτεία λοιπόν αποτελεί την προσπάθεια του Πλάτωνος να εγκλείσει τους ανθρώπους στον κύκλο που εκκινείται από την Ιδέα του Αγαθού διά της Πολιτείας απορρέει προς τον Άνθρωπο και τανάπαλιν επιστρέφει στον κόσμο του Αγαθού: συζητούμε για πλήρη μεταρρυθμιστική μεταλλαγή της φυσικής κοσμικής φύσης του Ανθρώπου, ο οποίος πλέον διά της μαθήσεως της επιμελείας και της διδαχής καθίσταται καινός Άνθρωπος: η ιδέα του Αγαθού εμπνέει τους Ανθρώπους, τους ηθικοποιεί, τους ενώνει, τους χαρακτηρίζει και πλέον αυτή η μορφωθείσα ανθρωπίνη φύση έχει υπερβεί τη Θουκυδίδεια φύση και αυτή τη φύση των ανθρώπων οι οποίοι εδολοφόνησαν το Σωκράτη.

Σε αυτό το σημείο η Πλατωνική Πολιτεία στρωννύει το έδαφος στην χριστιανική εκκλησία του προπατορικού αμαρτήματος: η  Πλατωνική Πολιτεία είναι η μετέπειτα χριστιανική Εκκλησία: όλα στην χριστιανική Εκκλησία εκινούνται από το ότι ο πιστός μπορεί να υπερβή την κακήν του προπατορική φύση και να μεταρρυθμισθεί με βάση τη συμμετοχή του στην Εκκλησία και στις τελετές της: στην Εκκλησία όλα εκκινούνται από το θεό διά της εκκλησίας απορρέουν προς τον πιστό και τανάπαλιν. Η Πλατωνική Πολιτεία αποκαθαίρει το προπατορικό αμάρτημα της πεπτωκυίας Θουκυδιδείας Ανθρωπίνης φύσης, απομονώνει τον Άνθρωπο σε ένα φαντασιακό θεωρητικό περιβάλλον ιδεών, αξιών,νόμων, και τελειώσεων, ώστε να προβληθεί ότι ο Άνθρωπος μπορεί να τελειοποιηθεί: η Πλατωνική Πολιτεία είναι το ύστατο στάδιο του Νοός ο οποίος στην πιο σκληρή φαντασιακή λογική του είναι ικανός για όλα.

Δεν είναι τυχαίο ότι πλέον όλοι οι πολιτισμοί θα στηριχθούν στις ανά περίσταση Πολιτείες τους: η υπερώνυμη έννοια της Πολιτείας δεν είναι άλλη από τη συσσώρευση των δυνάμεων σε ένα κύκλο ο οποίος από την ιδέα προς τον άνθρωπο, απομονώνει την Πολιτεία από το σύμπαν, της προσδίδει ένα  χάρισμα τελειότητας, γίγνεται η καινή μητρική φύσις η οποία θα γεννά τους τελείους πολιτισμένους ανθρώπους: για αυτό η θρησκεία έφτιαξε την εκκλησία, ανάλογη της Πολιτείας, η Δημοκρατία τη Βουλή, η Αριστοκρατία το Παλάτι, η βιομηχανική εποχή την πολυκατοικία, τα γήπεδα σήμερα είναι η συγκεντρωτική Πολιτεία όπου κινείται ο κόσμος μας. Ο Πλάτων για πρώτη  φορά –προλογίζοντας τις θρησκευτικές αυτοκρατορίες τύπου βυζαντίου οι οποίες ήνωσαν τυος ανθρώπους έναντι του θεού- ήνωσε τους ανθρώπους έναντι του Νοός, του τόπου του Νοός (πολιτεία) και του χρόνου του Νοός (τέλειος πολίτης είναι αυτός ο οποίος εξελίσσεται μέσα στην Πολιτεία): ο Πλάτων πρεσβεύει ως Τόπο τον συνεχή χώρο εκτύλιξης των Ιδεών (βασικό μέγεθος) αλλά ο υποτόπος της Πολιτείας είναι απαραίτητος διότι και στη γή χρειάζεται ένα συγκεντρωτικό μέγεθος όπως είναι στον Ουρανό ο κόσμος του Αγαθού. Οι πέντε κύριες Πλατωνικές δυνάμεις : ετερότητα, ομοιότητα, κίνηση, ακινησία, συμμετρία, ευρίσκουν τόπο και εφαρμογή στην Πλατωνική Πολιτεία η οποία αποτελεί απ΄ευθείας εφαρμογή  των ιδεατών συντεταγμένων του κόσμου του Αγαθού.

Η Πλατωνική Πολιτεία ανηγγέλθη στην Ομηρική επικότητα. Ο Όλυμπος είναι ο χώρος των τελείων Θεών, ο Άδης είναι ο κόσμος του Πλούτωνος και των σκιασμένων ψυχών, η γή είναι ο χώρος του πολέμου και της αναζήτησης της Ωραιότητος: του μεγάλου και ωραίου Εαυτού, Εγώ. Η τελειότητα του Ολύμπου έγκειται στην ταύτιση Νοός και Πράξης των Θεών, η τελειότητα του Πλούτωνος έγκειται ότι πλουτίζει τις ψυχές με τις γνώσεις του επομένου ολίγον πρίν  φύγουν προς τον Ωκεανόν της συνεχείας. Η ατέλεια της γής έγκειται στον συνεχή αγώνα οι θνητοί να ανακαλύψουν τις ωραίες δυνάμεις τους. Ο κοινός παρονομαστής είναι ότι ο Όμηρος προσπαθεί να σμιλεύσει την ανθρωπίνη φύση από τον Όλυμπο έως τον Άδη. Άρα ο Άνθρωπος κινείται ανάμεσα στον Όλυμπο και στον Άδη, όπως στην Πλατωνική Πολιτεία κινείται ανάμεσα στην Ιδέα του Αγαθού και στην Πολιτική της εφαρμογή. Στην Οδύσσεια ο Οδυσσέας τρέφεται από τη Σοφία της Αθηνάς (Βασιλεύς) επικουρείται από την επίσκεψή του στον κάτω Κόσμο (Επίκουροι νέκυιες) και απεργάζεται το Νόστο του (Εργάτης παράγων συμπαντικό Έργο).

Η Πλατωνική Πολιτεία είναι εξόχως φαντασιακό μέγεθος. Είναι αντίστροφος μεταφυσική: διότι μεταφέρει την άϋλη Αγαθότητα του κόσμου του Αγαθού επί της Γής: είναι προφυσική  ύπαρξη: στηρίζεται στην Πλατωνική εφεύρεση (την οποία αρνήθηκε εμφαντικά ο Αριστοτέλης) του  κόσμου των  Ιδεών: χωρίς τον Κόσμον των Ιδεών δεν υφίσταται Πλατωνική Πολιτεία: η Πλατωνική Πολιτεία είναι ο κόσμος των Ιδεών αλλά σε Ανθρώπινο γήϊνο περιβάλλον: αυτό αποτελεί πρόλογο του Χριστιανισμού ο οποίος επίσης μετέφερε την τελειότητα των Ουρανών και του Ουρανίου Πατρός στη γή, στην Εκκλησία και στο ενυπόστατο του τελείου Θεανθρώπου. Είναι οι εσχατιές του Φαντασιακού Ανθρωπίνου Λόγου ο οποίος κτίζει τη δική του δομή στο αχανές Σύμπαν και με αυτόν τον τρόπο δημιουργεί το Πολιτισμικό και Ιστορικό του διαρκές παρόν.

Χωρίς λοιπόν τον κόσμον των ιδεών δεν υπάρχει η Πλατωνική Πολιτεία. Άρα με αυτή τη διαπίστωση κατανοούμε πλήρως τον τρόπο μετάβασης από το Ησιόδειο Χάος στην Πλατωνική Πολιτεία, και καταλαβαίνουμε την διηνεκή πορεία του Ελληνικού κοσμοθεωρητισμού: διά της Ελληνικής φιλοσοφίας και πολιτειολογίας το αχανές σύμπαν εκλείσθη στην Πλατωνική   Πολιτεία, και ολίγον αργότερα στον κόσμο της Στωϊκής προνοίας, έπειτα στην Χριστιανική Εκκλησία,  έπειτα στις ποικίλες ανθρώπινες ανά κατηγορία συγκεντρωτικότητες και συλλογικότητες.

Ας προσέξουμε λοιπόν τον τρόπο οικοδόμησης της Πλατωνικής Πολιτείας: ο κόσμος των Ελλήνων ήδη είχε διαχωρισθεί από το Χάος μέσω των προσωκρατικών υλικών: ο αήρ του Αναξιμένους διεχώριζε τον κόσμο των ανθρώπων, το άπειρο επίσης του Αναξιμάνδρου, το  Θάλειο Ύδωρ, όπως και το Ηρακλείτειο πύρ (η ανθρωπίνη βούληση του Λόγου) και το Παρμενίδειο Όλον. Είχε οικοδομηθεί η προσωκρατική Πολιτεία. Όμως είχε ένα χαρακτηριστικό το οποίο μισούσε ο Πλάτων: ήταν απλή ροή φυσικών δυνάμεων: σε αυτό το σημείο διαφοροποιήθηκε η Πλατωνική Πολιτεία: μετήλλαξε τις απλές φυσικές δυνάμεις σε εσκεμμένες ιδέες και αξίες, έκλεισε τον Άνθρωπο στον κύκλο της ιδέας και αξίας, δημιουργώντας την ανθρωπίνη Πολιτεία του  τελείου ανθρώπου.

Ας ίδωμεν τον τρόπον: αφαιρετικά το ύδωρ είναι κίνησις, άρα η ιδέα της εξέλιξης: αφαιρετικά ο αήρ είναι μεταφορά δυνάμεων: άρα γνώση: αφαιρετικά το άπειρον είναι η κοινή γαία όλων: άρα ο κοινός τόπος όλων: το πύρ είναι η βούληση και η εξέλιξη όπως και το Παρμενίδειον Όλον είναι η τελεία ταύτισις νοείν τε και Είναι, σκέψεως και πράξεως. Άρα εκ του ορώ η ιδέα είναι η ενορατική  οφθαλμοποίηση της πορείας  του Ανθρώπου: ο Άνθρωπος οράται (είδον-ιδέα) ότι ευρίσκεται ανάμεσα στις δυνάμεις της εξέλιξης, της γνώσης, της βούλησης, του όλου: όμως τώρα δεν παρατηρεί όλα αυτά όπως ο προσωκρατικός κόσμος ως οντολογική πορεία: όχι: πλέον ενορατικά είδε (ιδέα) τις δυνάμεις αυτές, τις εσωτερικοποίησε στο νού του ως επαγωγικές και οριστικές αρχές (βασικός πλατωνικός και σωκρατικός τρόπος) σκέψης, γνώσης, ήθους, πολιτείας, πολίτου, εξέλιξης: από τη στιγμή κατά την οποία τις έθεσε στο νού του τις έκανε ιδέες και αξίες: Άρα τους έδωσε ουράνιο τόπο στον κόσμο του Αγαθού και γήϊνο τόπο στην Πλατωνική Πολιτεία.

Ποιος είναι ο σκοπός της Πλατωνικής Πολιτείας: απλά η αγαθός συνέχεια του Ανθρώπου από τον κόσμο του Αγαθού προς την τελεία Πλατωνική Πολιτεία και τανάπαλιν: η πλήρης ελεγξιμότητα του Πολιτικού Ανθρώπου όπως και στο χριστιανισμό ο τέλειος χριστιανός οδεύει από αυτή τη ζωή προς τη Βασιλεία του Θεού: η Πλατωνική  Πολιτεία αποτελεί τη φαντασιακή κτίση  ενός οικοδομήματος όπου χωρούν ως ενοικιαστές όλοι οι άνθρωποι, οι οποίοι κερδίζουν τη σταθερότητα της γνώσης και του προορισμού, αλλά απολλύουν τη χαρά της περιπλάνησης προς την ατομική  Ιθάκη: όπως έγινε αντιληπτό η Πλατωνική Πολιτεία σηματοδοτεί την ένωση όλων των ανθρώπων  έναντι ενός φαντασιακού μεγέθους: πλέον χάνεται η ατομική  Ιθάκη, πλέον στην κοινή Ιθάκη της Πλατωνικής Πολιτείας πρέπει να φθάσουν και οι σύντροφοι του Οδυσσέως: άρα συζητούμε για απώλεια της εκλεκτικής Ελληνικής κοσμοθέασης, και την απαρχή της δημιουργίας ενός κοινού τόπου, αρχής και τέλους όλων των ανθρώπων: η Πλατωνική Πολιτεία σηματοδοτεί ότι οι άνθρωποι θεώνται ως ένα μέγεθος πνευματικά και ηθικά διότι μπορούν να ενωθούν έναντι ενός νοός και ενός θεού, ενός αγαθού: χάνεται λοιπόν  η ανθρωπίνη οντολογική διαφορετικότητα: ειδικά στη σημερινή  ψηφιακή εποχή  η μετατροπή του διαφορετικού προσωπικού ανθρώπου σε κοινό ψηφιακό μόρφωμα ίσως αποτελέσει το ύψιστο στάδιο της προσπάθειας όλοι οι άνθρωποι να ενωθούν έναντι κοινών αγαθών, διότι αυτό το τελευταίο είναι και το βασικό αξίωμα της Πλατωνικής Πολιτείας.

Βασίλειος Μακρυπούλιας, φιλόλογος.