Σημειώσεις στο Λόγο του Λυσία: Υπέρ Μαντιθέου.

 

Σημειώσεις στο Λόγο του Λυσία: Υπέρ Μαντιθέου.

Ο δικανικός λόγος του Λυσία υπέρ Μαντιθέου, απηγγέλθη περί το 392-389 π.Χ . Θεωρείται ως τεχνική και ψυχολογική εμβάθυνση πρότυπο λόγου, γραφείς από έναν άριστο χειριστή του λόγου, όπως ήταν ο Λυσίας. Ο δικανικός αυτός λόγος διαθέτει πολλά επίπεδα εμβάθυνσης και προσφοράς πολυτίμων πληροφοριών.

Αναδεικνύεται το βαθύ πολιτικό και πολιτιστικό χάσμα το οποίο υπήρχε στην Αθηναϊκή Πολιτεία. Αυτό το χάσμα είναι απόρροια της πνευματικότητας η οποία ανεπτύχθη στο κλεινόν άστυ. Είναι ένα χάσμα το οποίο δεν ανιχνεύεται στην Σπαρτιατική Πολιτεία η οποία εκράτησε την Οντολογικότητα, την Καθεαυτότητα, όχι τη Φιλοσοφική εξέλιξη του Νοός. Οι Σπαρτιάτες υπηρέτησαν πιστά την εσωτερική φυσική και συμπαντική δύναμη, αυτό το οποίο ήταν εκ φύσεως, αυτή τη δύναμη δεν την διύλισαν μέσα στο μυαλό τους, ώστε κάποιοι να είναι φιλόσοφοι και θιασώτες της τάδε πολιτικής κίνησης, οι άλλοι φιλόσοφοι και θιασώτες της δείνα πολιτικής κίνησης. Ο λόγος για το Μαντίθεο αναδεικνύει τις τελικές συνέπειες της φιλοσοφικής εξέλιξης των Αθηνών, διότι όπου εξελίσσεται ο Νούς και παράγει Φιλοσοφία οι άνθρωποι παύουν να προσδιορίζονται έναντι της κοινής φύσης και προσδιορίζονται με βάση τις καλλιεργηθείσες και αναπτυχθείσες ιδέες και αξίες.

Ο Λόγος για τον Μαντίθεο έρχεται ως συνέχεια επίσης της συμπεριφοράς των Αθηναίων έναντι του Σωκράτους. Αναδεικνύει τα πολλαπλά χάσματα που έχαιναν στην Αθηναϊκή καθεστηκυία κατάσταση. Το κύριο πρόβλημα το οποίο αναδεικνύει ο Λόγος για τον Μαντίθεο είναι η διάσταση της Ατομικότητας και της Πολιτειότητας στην Αθηναϊκή Δημοκρατία. Πρέπει αρκετά να προχωρήσουμε σε βάθος και να μην μείνουμε στην επιφανειακή διάσταση Ολιγαρχικών και Δημοκρατικών.

Ο Περικλής υπερηφανεύθηκε  στον Επιτάφιό του ότι Δημοκρατία κέκληται διότι Όλοι συμμετέχουν στα κοινά με σκοπό το Κοινό καλό. Είναι σημαντικό και μέσα από τα Πολιτικά του Αριστοτέλους ότι η Αθηναϊκή Δημοκρατία εβάδισε στο δρόμο και στην Οδό της Ολότητας: Όλοι Είναι Πολίτες έναντι της Πόλης. Αυτή η Ολότητα δεν ήλθε βέβαια μόνη της: Οι Σοφιστικές παραγωγικές αρχές και οι Σωκρατικές επαγωγικές αρχές διεκδίκησαν γλαςκασ Ολότητας: οι Αθηναίοι κινήθηκαν επικίνδυνα στο ότι λέμε και κάνουμε αφορά Όλους: κανείς δεν  μπορεί να ζήσει στην Πόλη μας για τον Εαυτό του κάνοντας ατομικές επιλογές: Η Δημοκρατικότητα υμνήθηκε σαν θεωρία και πράξη  διότι πολύ απλά έδωσε το δικαίωμα και την υποχρέωση σε όλους να συμμετάσχουν και να πράξουν: η Αθηναϊκή Δημοκρατία διαλύει την Ατομικότητα, την Ξεχωριστότητα, θεωρεί ως Αμαρτία την κατά μόνας επιλογή, Όλοι Είναι για όλους: όπως θεωρητικά ηύρομεν τις καθολικές αρχές του Καλού και του ωραίου, πρέπει όλοι στην πράξη να πράττωμεν αυτά: η Δημοκρατικότητα διασφαλίζει την καθολική εφαρμογή των καθολικών αρχών, άρα το καθολικό Υποκείμενο μέσα στην ολότητα της Πόλης.

Ο Μαντίθεος αναδεικνύει την απόρριψη των Ολιγαρχικών όλων αυτών, την Ατομική πορεία μέσα στην Αθήνα. Οι Ολιγαρχικοί ήταν δυσάρεστοι διότι δεν μπορούσαν ή δεν επιθυμούσαν να επιτύχουν αυτό το καθολικό άνοιγμα: Ίσως ο Πλάτων και ο Σωκράτης τους ώθησε σε αυτό μέσα από την εκλεκτική τους ατομική μαιευτική ατομική φιλοσοφία. Εάν Εγώ ενθυμηθώ (μέσα από την φιλοσοφία της αναμνήσεως του Πλάτωνος) τον ανώτερο Εαυτό μου , γιατί να τον μοιρασθώ με τους Άλλους: βέβαια ο Πλάτων στους Νόμους και στην Πολιτεία συζητεί ότι οι πεπαιδευμένοι Πολίτες θα πρέπει να συστήσουν την Ιδανική Πολιτεία, όμως κάποιοι (Κριτίας, Θηραμένης, Αλκιβιάδης ( όλοι Σωκρατικοί μαθηταί) ίσως θα ήθελαν να κατακρατήσουν τους ατομικούς λημματικούς θησαυρούς για τον εαυτό τους,για την καμαρίλα τους): άρα ο Μαντίθεος ενεθύμισε στους Αθηναίους την αιτία του χαμού της Πόλης των: η Ατομικότητα των Ολιγαρχικών, κατεσκεύασε ένα Υποκείμενο το οποίο δεν υπήκουε στην Πόλη, ώδευε ένα δικό του δρόμο: αυτό το Υποκείμενο το αυτεγνωσμένο (ίσως εγωϊστικά Σωκρατικώς) διά του Μεγάλου Αλεξάνδρου έσπασε τα όρια της Πόλεως Κράτους και εμοίρασε το Λόγο του στην Παγκοσμιότητα της Ελληνιστικής εποχής, της Ρώμης, του Χριστιανικού καθολικού Λόγου.

Για αυτό και οι  Χριστιανοί στην προσπάθειά τους να δημιουργήσουν τον τύπο του αντιΜαντιθέου διετράνωσαν την Αγάπη: ο Θεός γίγνεται γνωστός στους ανθρώπους οι οποίοι αποκλείουν διά της Αγάπης κάθε έννοια της Ατομικότητας.

Ας προσέξουμε τα καλά που διαφημίζει ο Λυσίας στην προσωπικότητα του Μαντιθέου, στην προσπάθειά του να καταδείξει ότι ο Μαντίθεος είναι Συλλογικό Υποκείμενο, και όχι στείρα Ατομικότητα. Στην ολιγαρχία μισήθηκε η Ατομικότητα , η ικανή για όλα (εξάλλου οι τριάκοντα ως ατομικότητες διέλυσαν ανθρώπους και συνειδήσεις) ενώ η Κοινωνικότητα υμνήθηκε στην Δημοκρατία. Όχι λοιπόν τυχαία ο Λυσίας συζητεί ότι ο Μαντίθεος (πέραν ότι δεν υπήρξε Ολιγαρχικός Ιππέας με το επιχείρημα του γυψίνου πινακίου) υπήρξε πρότυπο Κοινωνικού Πολίτου, ως αδελφός , γενναίος στρατιώτης, ενάρετος πολίτης: και οι τρείς αυτές ιδιότητες συναντούν την προσφορά στους Άλλους: η κυρία ουσιαστικά κατηγορία κατά των Τριάκοντα (άρα και κατά του Μαντιθέου) ήταν ότι έζησε ως Ατομικότητα , άρα πώς τώρα θέλει να γίνει Βουλευτής; Διότι η ζωή  και οι πράξεις των Τριάκοντα ήταν ζωή  και πράξεις Ατομικότητας, φιλαυτίας και εγωϊσμού: σε αυτό το σημείο ο πανέξυπνος Λυσίας έδωσε το μεγαλύτερο αξιολογικό και ηθικό βάρος του λόγου του: για αυτό και στον Επίλογό του ξεφεύγει από όσα μας αναφέρει ο Αριστοτέλης στη Ρητορική του, και γράφει έναν επίλογο ως σίγουρο συμπέρασμα ότι ο Μαντίθεος έζησε ως Κοινωνικό Υποκείμενο όχι ως Ολιγαρχική Ατομικότητα η οποία ήταν ικανή να βλάψει τους Άλλους.

Η Αθηναϊκή Δημοκρατία είναι η διαμάχη ανάμεσα στο Εγώ και στο Εμείς: είναι ο δρόμος και η οδός από το Εγώ στο Εμείς. Η Ολιγαρχία ως θεωρία και οι Τριάκοντα τύραννοι ως πράξις αυτής της θεωρίας, είναι η οδός του ατομικού συμφέροντος: διαβλέπουμε ότι κάποια χρόνια έπειτα από τον Πελοποννησιακό πόλεμο, η Αθήνα διατηρεί το αξιολογικό στίγμα της. Είναι η κοινωνία  του Δήμου, του όλου, των καθολικών πνευματικών αρχών και αξιών του Ωραίου και του Καλού,  είναι η Δημοκρατία της καθολικής συμμετοχής του Εμείς, της πολυπραγμοσύνης, της νίκης επί κάθε αχθηδόνος, της χαράς της Παλλαϊκής συμμετοχής. Η Ατομικότητα, όπως αποτυπώνεται στην κατηγορία κατά του Μαντιθέου, ενοχλεί, διότι δημιουργεί ανθρώπους ατομιστές και εγωϊστές, οι οποίοι διαλύουν και απορρυθμίζουν το Γενικό Καλό: η Ατομικότητα θέτει τον Εαυτό της επάνω από το γενικό καλό, ενώ η Συλλογικότητα θέτει την Πολιτεία επάνω από κάθε συμφέρον: άρα ο Λυσίας ουσιαστικά προσπαθεί να πείσει ότι ο Μαντίθεος ποτέ δεν έθεσε τον Εαυτό του υπεράνω της Πολιτείας, άρα επειδή η Πολιτεία ως συμφέρον και Πόλις είναι υπεράνω όλων αξίζει να γίνει Βουλευτής.

Όμως πλέον ο Μαντίθεος δικάζεται: η Αθηναϊκή Δημοκρατία παρουσιάζεται αδύναμη μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, τρωθείσα και λαβωμένη: δεν ξέρει τους πολίτες της, το ποιόν τους. Το πέρασμα των τριάκοντα τυράννων ήταν πολλαπλώς καταστροφικό: δίχασε ανθρώπους και συνειδήσεις. Εξωτερίκευσε πρωτόγνωρα πάθη και διαλυτικά  και εξαλλοιωτικά φαινόμενα. Ο Λόγος αυτός του Λυσία δείχνει ότι κάθε θεωρητική αντιμαχία ανάμεσα σε διαφωνούντες προς Πελοποννησιακού πολέμου τώρα έλαβε σάρκα και οστά ανάμεσα σε ανθρώπους: ο πόλεμος πλέον μεταφέρθηκε μέσα στην πόλη, στις οικίες,στην αγορά, στο ποιος ήσουν  εσύ και ποιος ήμουν εγώ: συζητούμε για άλλον εμφύλιο πόλεμο, ο οποίος βέβαια εγνώρισε κορύφωση στην θανάτωση  του Σωκράτους, ο οποίος αυτός θάνατος σηματοδότησε την κορύφωση ενός ακηρύχτου εμφυλίου πολέμου. Η σοφιστική διαμάχη ως υποκειμενισμός, η σωκρατική διαμάχη, ως αντικειμενισμός, έφυγε από το θεωρητικό κομμάτι και εισήλθε στην Αθηναϊκή αγορά, στα δικαστήρια, στην καθημερινότητα: ο Λόγος αυτός του Λυσίου καταδεικνύει την αλλοίωση της πολιτειότητας, πλέον οι Αθηναίοι  διεσπάσθησαν σε γνωστούς και αγνώστους, σε δημοκρατικούς και αμφιβόλου προέλευσης  δημοκρατικούς, η Πόλις πλέον  φαντάζει αδύναμη στο να πείσει ότι αυτός είναι σίγουρα αυτός, η Πόλις έχασε αυτό το οποίο επαινούσε στον Εαυτό της: τη  Γνώση  ότι κατασκευάζει χρηστούς καλούς καγαθούς Πολίτες: για αυτό και ο αγώνας μεταφέρεται στα δικαστήρια, δεν ξέρουμε ποιος είναι ο Μαντίθεος, δεν  ξέρουμε εάν δικαιώθηκε τελικά ο Μαντίθεος: πόσο σοβαρό είναι το επιχείρημα ότι κάποιος άλλος έγραψε το όνομά του στο γύψινο πινάκιο. Πόσοι εξάλλου ολιγαρχικοί συνεργάτες των  Τριάκοντα εκρύβησαν και έλαβαν επί Δημοκρατίας ηχηρά αξιώματα.

Άρα ο Λόγος αυτός του Λυσία αναδεικνύει το μεγάλο πρόβλημα της απώλειας της Αθηναϊκής εσωτερικής αρμονίας , της εσωτερικής δημοκρατικής αρμονίας, η οποία πήγαζε από τη Γνώση του Άλλου: η  Δημοκρατία, η κάθε  Δημοκρατία παινεύεται ότι γνωρίζει τον Άλλον διότι όλοι είναι γνωστοί έναντι των κοινών Δημοκρατικών αξιών, της συλλογικότητας και της καθολικότητας. Η Αθηναϊκή δημοκρατία του Μαντιθέου και του Λυσία είναι μία βαθέως διχασμένη Πολιτεία η οποία είναι σύνολο ερριμμένων αγνώστων Υποκειμένων τα οποία δεν έχουν ταυτότητα και προσπαθούν να πείσουν ότι είναι Δημοκράτες. Άρα η Αθήνα του Λόγου αυτού δεν έχει την καθολική ταυτότητα που είχε επί Περικλέους. Δεν έχει την εσωτερική και αναντίλεκτη πειθώ ότι Όλο Είναι ενώπιον του Κοινού Λόγου. Δεν έχει την αρμονία που είχε επί Περικλέους ανάμεσα στο Εγώ και στον Άλλον. Το χάσμα του Πελοποννησιακού πολέμου και των Τριάκοντα τυράννων ποτέ δεν θα γεφυρωθεί. Για αυτό και ο Δημοσθένης θα χάσει πανηγυρικά από τον Μακεδόνα Φίλιππο και τον Υιόν του. Διότι ο σεισμός που προκάλεσε αυτό το χάσμα  θα καλυφθεί από τον Μεγάλο Αλέξανδρο: Δεν χρειάζεται ο Μαντίθεος να πείσει για τίποτε: ο Λόγος των Αθηναίων , γενικά ο Ελληνικός λόγος θα μεταφερθεί στα πέρατα της Οικουμένης, και πλέον κανείς δεν θα δικασθεί εάν είναι οπαδός του Λόγου αυτού: πλέον όλοι θα κάνουν αυτόν τον λόγο όπλο καθημερινής ποιοτικής επιβίωσης σε έναν χαοτικό κόσμο.

Διότι ο Μαντίθεος αναδεικνύει κάτι το οποίο ελάχιστα έχει προσεχθεί: ο Αθηναϊκός Λόγος απέτυχε να ενώσει τους Αθηναίους: η πολιτική εξωτερικότητα Ολιγαρχικών και Δημοκρατικών επικράτησε της έλλογης εσωτερικότητας της σκέψης, των ιδεών και των αξιών: άρα η Αθήνα απέτυχε να προβάλει ένα κοινό Υποκείμενο καθολικής αποδοχής. Αυτό σκληρά το πλήρωσε:ο Αλέξανδρος κλέβοντας το Λόγο της  και διά του Αριστοτέλους μεταφέροντάς τον  στα πέρατα της Οικουμένης, προκάλεσε εκ νέου: μπορεί στον αχανή κόσμο πέρα από την Πόλη κράτος να υπάρξει ένα καθολικό Υποκείμενο καθολικής αποδοχής το οποίο ως ο Μαντίθεος δεν θα πείθει ότι είναι αλλά σίγουρα θα είναι; το χριστιανικό υποκείμενο απήντησε σε αυτό το ερώτημα. Διότι ο λόγος του Λυσία υπέρ Μαντιθέου καταδεικνύει όλους τους λόγους διάλυσης της Πόλεως κράτους και ανάδειξης των αυτοκρατοριών (Ελληνιστικής, Ρωμαϊκής, βυζαντινής): πλέον ο Αθηναϊκός λόγος , ανίκανος να συμφιλιώσει τους 100.000 Αθηναίους, θα μπορέσει να συμφιλιώσει το οικουμενικό κράτος της  Ρώμης και του Βυζαντίου: διότι: στον ανοικτό κόσμο οι άνθρωποι σταμάτησαν να έχουν στενά πολιτικά πάθη και το αίσθημα της αγοράς και της καθημερινής επιβίωσης  χρησιμοποιώντας στα όρια της Πόλεως κράτους το λόγο για εγωϊστικούς σκοπούς: στα χαοτικά πλαίσια της Ελληνιστικής και Ρωμαίκής και Βυζαντινής εποχής οι άνθρωποι ανοίχθηκαν στη ζωή και στην επιβίωση σε σχέση με τον αχανή χώρο και χρόνο, τον ουρανό και τη μεταθανάτια ζωή: εκεί ο λόγος τους ένωσε γιατί έχασαν την ασφάλεια της Πόλεως κράτους, ο λόγος  τους ένωσε ενώπιον του χάους της επιβίωσης στις αχανείς αυτοκρατορίες, διότι πλέον δεν εγγυάτο η Πόλις για τη  ζωή και το καλό παρελθόν του Μαντιθέου αλλά ο ίδιος ο Άνθρωπος, ως Έννοια και όχι ως πρακτικό παρελθόν.

Βασίλειος Μακρυπούλιας, φιλόλογος.