Αρχαία Ελληνικά Κατεύθυνσης γ΄λυκείου. Σχόλια επάνω στη θεωρία της Αριστοτελικής μεσότητας.

Η Αριστοτελιθκή μεσότητα είναι η νοητική θεωρία η οποία άμεσα καταλήγει σε μία σχετική ηθική πράξη. Ο σταγειρίτης φιλόσοφος μέσω αυτής της θεωρίας εξελίσσει το φιλοσοφικό του μοντέλο το οποίο στηρίχθηκε στον οντολογικό χωρισμό : λογικού και αλόγου. Ο Αριστοτελικός άνθρωπος ως συνεχιστής του Πλατωνικού ανθρώπου, είναι αυτός ο οποίος κατά ηθικό τρόπο επισφραγίζει τον Λόγο. Πλέον οι άνθρωποι καλούνται να βαδίσουν επί λογικών πλαισίων μακράν κάθε υπερβολής , είτε θετικής (η θέληση να γίνουν θεοί) είτε αρνητικής (η θέληση να καταστρέψουν κάποιοι άνθρωποι τον κόσμο). Επιβάλλεται λοιπόν να καταλάβουμε ότι η Αριστοτελική μεσότητα είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της Πλατωνικής πίστης ότι οι άνθρωποι μπορούν να οικοδομήσουν ένα τέτοιο πολιτικό σύστημα το οποίο θα στηρίζεται σε νόμους, και κανείς άνθρωπος έλλογος ούτε θα καταργεί τους νόμους, αλλά ούτε και θα θέτει απάνθρωπους και αφύσικους νόμους. Ο Πλατωνικός λοιπόν  νόμος μέσω της μεσότητας του Αριστοτέλους καθορίζεται ως η μέση οδός της ανθρώπινης πράξης: πλέον οι άνθρωποι δεν θα κινούνται ούτε στην ζούγκλα της ανομίας αλλά ούτε και στην θεία ελευθεριότητα, αντιθέτως ο νόμος ως μεσότητα θα τους κατευθύνει ως πολίτες εντός της Πόλης.

Ο Επιτάφιος του Θουκυδίδη, αν και γράφηκε έτη πρίν την θεωρία του Αριστοτέλους περί της μεσότητας είτε την προοικονομεί είτε την προετοιμάζει: ο ιδανικός Αθηναίος πολίτης  του Περικλέους, κινείται ανάμεσα σε κάθε υπερβολή και έλλειψη: άρα είναι η ίδια η Ελληνική έλλογος πραγματικότητα η οποία εγέννησε την Αριστοτελική μεσότητα, το μηδέν άγαν (τίποτε το υπερβολικό), η Ομηρική μεσότητα (ο Οδυσσέας κινείται ανάμεσα στην έπαρση εναντίον των θεών αλλά και στην έλλειψη ότι θα υποταχθεί στην κάθε Κίρκη, για αυτό και είναι ο μετρημένος άνθρωπος του νόστου) η Ελληνική τέχνη του δορυφόρου του Πολυκλείτου (ο οποίος κινείται ανάμεσα στη θεία τελειότητα και στην ανθρωπίνη υπερηφάνεια κρατώντας τις ανθρώπινες ισορροπίες) όλα αυτά ετοίμασαν την οδό της Αριστοτελικής μεσότητας: άρα η ηθική θεωρία της Αριστοτελικής μεσότητας είναι η τάση του Ελλόγου Ελληνικού πολιτισμού, ο άνθρωπος να κινείται ανάμεσα στο θείο μεγαλείο του Λόγου, αλλά και στον ζωώδη υποανθρωπισμό της αλογίας, γενόμενος ως άνθρωπος πολίτης έλλογος εντός της Λογικής πόλεως: είναι η μεσότητα η αποθέωση της πίστης του Αριστοτέλους ότι ενάντια σε κάθε αλογία και πάθος ο άνθρωπος μπορεί να κινηθεί με λογική, υπολογισμό, σωφροσύνη και ηθικότητα.

Ουσιαστικά όμως η θεωρία της Αριστοτελικής μεσότητας έρχεται ως απάντηση στην Πλατωνική θεωρία του κόσμου των ιδεών, η οποία ως γνωστόν απορρίφθηκε από τον Μακεδόνα φιλόσοφο. Εάν υπάρχει το τέλειο, το αγαθό, και το απολύτως καλό, και από την άλλη πλευρά εάν υπάρχει το ατελές, το άλογο, το απολύτως κακό, ο άνθρωπος κινείται ανάμεσα σε αυτά τα μεγέθη: ο Πλάτωνας ποτέ δεν προσδιόρισε κατά τρόπο μετρήσιμο και τόσο συγκεκριμένο την ηθική πορεία του ανθρώπο: του έφθανε να συζητεί μέσω του Σωκράτους ότι ο άνθρωπος σκοπό έχει την επιστροφή του στον κόσμο των ιδεών: όμως ο Αριστοτέλης είναι κατά τη μορφή ηθικός διότι έχει προσδιορίζει την ανθρώπινη ύπαρξη ως μορφή και  είδος: άρα η ανθρώπινη νόηση ελέγχει την ανθρωπίνη ψυχή και υπολογίζει την λογικότητα του κόσμου ως αιτία και αποτέλεσμα: δεν θα πέσω στη φωτιά διότι θα καώ, δεν θα αποφύγω την φωτιά διότι θα με πούν δειλό: θα προσπαθήσω να σβήσω τη φωτιά με τα σωστά μέσα. Δεν θα προσπαθήσω να πλησιάσω το θεό ως νόησις νοήσεως αλλά ούτε και θα επιστρέψω σε ζωώδη κατάσταση, θα καταστώ έλλογος άνθρωπος.

Όμως το μεγάλο πρόβλημα της θεωρίας της μεσότητας είναι αυτή η συμπεριφορά του μαθητού του Αριστοτέλους, του Μεγάλου Αλεξάνδρου: ο Μακεδόνας κοσμοκράτορας κατά απολύτως υπερβατικό τρόπο, διέλυσε κάθε μεσότητα και κατέκτησε τον κόσμο ακολουθώντας την ακραία επιλογή της ατρομίας και της πλήρους εν πολέμω αφοβίας. Επίσης η Αντιγόνη, ενώπιον του Κρέοντος, δεν ακολούθησε το δρόμο και την οδό της μεσότητας, ώστε να ακούσει τον Κρέοντα και σε συνεννόηση με το γιό του Κρέοντος (και αρραβωνιαστικό της Αντιγόνης) Αίμονα, σταδιακά να πειθόταν ο Κρέων ότι θα έπρεπε να επιτρέψει την ταφή του Πολυνείκη. Ο Σοφοκλής μέσα από την υψιπέτεια της Αντιγόνης επιλέγει να θέσει την ιδανική πρωταγωνίστρια της τραγωδίας του να διαλύει κάθε μεσότητα και να αναβαίνει τον ουράνιο δρόμο του μαρτυρίου της ο οποίος ήταν συγχρόνως και η λύτρωσή της.

Εάν υπολογίσουμε το μεγάλο Αριστοτελικό έργο των Πολιτικών, εκεί όπου ο Σταγειρίτης φιλόσοφος θέτει τα θεμέλια της Πόλης και του Πολίτου, καταλαβαίνουμε ότι η έννοια της Πόλης και του Πολίτου, ως ήδη έννοιες μεσότητας, γεννούν την Αριστοτελική θεωρία της μεσότητος. Διότι μέσα στα όρια της Πόλης όλοι και όλα θα πρέπει να τεθούν σε ηθική μεσότητα, επειδή σε κάθε άλλη περίπτωση η Πόλις θα διαλυθεί: έμμεσα ο Αριστοτέλης απορρίπτει τις υπερβάσεις και τις ατομικές ηρωϊκές εξάρσεις, και προετοιμάζει τον κόσμο για τη χριστιανική ηθικότητα εκεί όπου όλοι και όλα υποτάσσονται στην ηθική ησυχία των εντολών του θεού: μέσα στην Πόλη οι πολίτες επιβάλλεται να είναι σε ηθική μεσότητα, ο άρχων αυτής της ηθικής μεσότητας είναι ο νόμος. Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η μεσότητα εκφράζει την Ελλάδα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο.

Εννοούμε το εξής: ο Θουκυδίδης εξέφρασε την άποψη ότι η ανθρώπινη αχαλίνωτη φύση ευθύνεται για τις φρικτές πράξεις του Πελοποννησιακού πολέμου: η Αριστοτελική μεσότητα έρχεται ως θεραπευτική απόρροια αυτής της διαπίστωσης. Οι άνθρωποι μέσα στις πόλεις αποκόπτουν κομμάτια από τη φύση τους, τα όνειρά τους, τα πάθη τους, ώστε μέσω της Αριστοτελικής μεσότητας να περιορίσουν τις υπερβολές και να οργανώσουν μία ευνομουμένη πολιτεία η οποία θα προάγει διά του νόμου (εκφραστής της μεσότητας) το κοινό καλό, τον κοινό λόγο, και την κοινή ευδαιμονία.

Σε κάθε άλλη περίπτωση, και λίγο πρίν την χαοτική Ελληνιστική εποχή, τα αχαλίνωτα ανθρώπινα πάθη, οι αχαλίνωτες ανθρώπινες επιθυμίες και διεκδικήσεις θα καθιστούσαν αδύνατες τις προσπάθειες των φιλοσόφων να επιδείξουν ότι ο κόσμος μπορεί να ενωθεί κάτω από κοινές νοητικές και ηθικές αρχές.