Αρχαία Ελληνικά κατεύθυνσης Γ΄Λυκείου. Σχόλια επάνω στην Πλατωνική αλληγορία του σπηλαίου.

Η Πλατωνική αλληγορία του σπηλαίου, όπως αυτή παραδίδεται στην Πλατωνική πολιτεία, στηρίζεται κατ΄αρχάς στον Ομηρικό διαχωρισμό του χώρου σε ανοικτό και σε κλειστό. Ο Οδυσσέας όταν ευρίσκεται στη νήσο της Καλυψούς, συναναστρέφεται με τη θεά σε δύο επίπεδα: σε ανοικτό (σε ανοικτό χώρο κατασκευάζει τη σχεδία της φυγής του από το νησί) αλλά και σε κλειστό επίπεδο (σε σπηλιά συνευρίσκεται και συντρώγει με τη θεά Καλυψώ). Εκεί υπονοείται ότι ο κλειστός χώρος είναι ο ατομικός χώρος όπου οι άνθρωποι πράττουν όσα ως άνθρωποι θέλουν. Ο ανοικτός χώρος είναι ο κοινός χώρος όπου οι άνθρωποι υπακούουν σε κανόνες συμπεριφοράς ώστε να μην διαταράσσεται η κοινή τάξη και ευταξία.

Επιβάλλεται όμως να αναφερθούμε και στο Δούρειο Ίππο, ο Δούρειος Ίππος, διά του οποίου οι Αχαιοί Έλληνες κατέκτησαν την Τροία, σηματοδοτεί το διαχωρισμό του χώρου σε κλειστό και ανοικτό. Μάλιστα ο κλειστός χώρος αποκτά ένα καινούργιο χαρακτηριστικό (δεν είναι πλέον ο δικός μου χώρος σε αντιπαράθεση με τον ανοικτό χώρο ο οποίος ανήκει σε όλους (με αυτόν τον τρόπο νοείται ο χώρος στην Καλυψώ) αλλά ο κλειστός χώρος εννοείται ως εσωτερικότητα, κάτι το οποίο ελάχιστοι γνωρίζουν, ένας χώρος ο οποίος μπορεί να φιλοξενεί σκέψεις και ιδέες και συναισθήματα, τα οποία είναι ως εσωτερικά άγνωστα στους πολλούς και γνωστά σε ολίγους και μυημένους. Αντίθετα ο εξωτερικός χώρος είναι ο χώρος όπου διά των πράξεων και της ηθικής όλες οι ιδέες και οι αξίες ευρέως γίνονται γνωστές.

Οι προσωκρατικοί (Αναξίμανδρος κ.α.) ως σπέαρ καθόρισαν το χώρο το σπηλαιώδη όπου μέσα σε αυτόν κλεισμένοι οι άνθρωποι περιμένουν την κίνηση του αιθέρα ώστε να καταλάβουν τη συμπαντική κίνηση που εκτελείται έξω από αυτούς. Παρατηρούμε ότι ο κλειστός χώρος σταδιακά και όσο η γή πίεζε με τις ανάγκες της τους ανθρώπους, έλαβε όχι μόνο πραγματικές αλλά μεταφυσικές διαστάσεις. Στην εποχή του Πλάτωνος οι θεοί ως συμπαντικές δυνάμεις , σταδιακά, άρχισαν να εμπεριέχονται σε ένα Αναξαγόρειο μέγεθος το οποίο αντικατέστησε την ανθρώπινη πραγματική δύναμη: εννοούμε το Νού, όλες οι δυνάμεις των Ελλήνων Θεών σταδιακά άρχισαν να αλληλοχωρούνται στον Ανθρώπινο Νού: οι συνέπειες είναι ραγδαίες και μία από αυτές βλέπουμε και διαπιστώνουμε στην αλληγορία του Πλατωνικού σπηλαίου.

Σταδιακά ο Άνθρωπος διά του Νοός θεώρησε ότι μπορεί να ατενίσει το ευρύτερο σύμπαν και να κατανοήσει τις ανώτερες νοητικές και πρακτικές δυνάμεις που το διέπουν: Ο νοήμων Πλατωνικός άνθρωπος έγινε εραστής και θαυμαστής του ανοικτού κόσμου διότι πλέον μπορεί να τον ερμηνεύσει και να τον εξηγήσει, να δανεισθεί τις δυνάμεις του και να υλοποιήσει μέσω της πόλεως κράτους και των νόμων της τον τρόπο δόμησης του αγαθού ώστε ο Άνθρωπος να καταστή νοήμων Πολίτης. Ο Σωκράτης μάλιστα μέσω των οριστικών και επαγωγικών του λόγων θεωρήθηκε ως ο σοφώτερος των ανθρώπων διότι κατενόησε τον ανοικτό κόσμο ως συνέχεια του κόσμου του Αγαθού, έριξε μάλιστα τόσες γέφυρες τισι οποίες και διά του εκουσίου θανάτου  του ακολούθησε.

Για τον νοήμονα άνθρωπο πλέον ο ανοικτός κόσμος  είναι προτύπωσις και εικόνα ενός μεγέθους που ο Πλάτων το ανεκάλυψε και το ανέπτυξε: αναφερόμαστε στο Αγαθό. Ο ανθρώπινος Νούς όπου και αν κοιτάξει στον ανοικτό κόσμο και χώρο βλέπει και διαβλέπει τρόπους και καταστάσεις του αγαθού. Γι αυτό εξάλλου και ο χριστιανισμός ως πλατωνική επιρροή θα εξυμνήσει τον ανοικτό ουρανό και θα τον μετατρέψει σε κατοικία του θεού του.

Ο κλειστός χώρος σταδιακά απορρίπτεται, θεωρείται ως χώρος αγνοίας, απομάκρυνσης από την ικανότητα του Νοός σε ανοικτό χώρο  και με τη βοήθεια της Γνώσης και του Ηλίου να εξηγεί και να κατευθύνει τα πάντα. Στην καλύτερη περίπτωση ο κλειστός χώρος μετατρέπεται σε ανθρώπινη εσωτερικότητα η οποία όμως θα πρέπει διά της ηθικής του Νοός να εξωτερικεύει έναν φωτισμένο και γεμάτο αρετές άνθρωπο.

Το σπήλαιο λοιπόν συνάδει και με τον Πλάτωνα και την νοησιοκρατική εποχή του. Οι Αθηναίοι επαινούσαν εαυτούς ότι διά της τραγωδίας έφεραν στο φώς τις άπειρες δυνατότητες του ανθρώπους, η φιλοσοφία απεκάλυψε τη σχέση του Νοός με τον ανοικτό κόσμο, η ρητορική ήταν η τέχνη της εξωτερίκευσης της νοήμονος ανθρωπίνης πράξης.Ο Περικλής στον Επιτάφιο κομπορρημονεί ότι η Αθήνα είναι ανοικτή πόλις και τίποτε πραγματικά δεν έχει να κρύψει. Ο Νούς επιθυμεί του ουρανού, του φωτός, ορέγεται του ειδέναι το Όλον και τη συνέχειά του. Εξάλλου η λατρεία του Πλάτωνος για τον Ήλιο και η ταύτιση του Ηλίου με το Νού είναι γνωστή από τον Τίμαιο , η διδασκαλία του Πλάτωνος μετατράπηκε νωρίς σε διδασκαλία του φωτός, του τρόπου διά του οποίου το φώς ως απορροή του Αγαθού, του Ηλίου, μεταδίδεται στους ανθρώπους, ως φώς, ως σκέψεις, ως πράξεις, ως τρόπος διά του οποίου το Αγαθό έρχεται στον Άνθρωπο. Όλα στον Πλάτωνα αλλά και μετέπειτα στον Αριστοτέλη, η γνώση, το ήθος, η πόλις και ο πολίτης, γίγνονται υπό το φώς του λόγου: Ο Πλάτων μεταφέρει τον Ορφικό Έρωτα προς τον Ήλιον ώστε μεταφορικά θεωρεί ότι ο Ήλιος και το φώς αποκαλύπτουν τον κόσμο, ο ανθρώπινος οφθαλμός μέσω του φωτός κατανοεί τον κόσμο ως συμπαντική συνέχεια κατανοώντας τις δυνάμεις του σύμπαντος που του αποκαλύπτονται την Ημέρα. Εξάλλου ακόμα και η Ιδέα αποτελεί ετυμολογικό παράγωγο του ορώ που σημαίνει ο Νούς βλέπει τις δυνάμεις του Όλου σε ανοικτό χώρο.

Ο κλειστός χώρος πλέον γίγνεται χώρος αγνοίας, παραχάραξης του τρόπου του αγαθού. Οι άνθρωποι που απαρνούνται το φώς του Ηλίου δεν μπορούν να εκτιμήσουν νοερά όσα τους προσφέρουν η Ημέρα και το φώς της άρα είναι δυστυχείς και αγνοούντες. Η αποθέωσις της Ηθικής και στο Φίληβο και αλλού προϋποθέτει ότι οι άνθρωποι ζούν και δρούν σε Φώς αλλοιώς κλεισμένοι στον εαυτό τους και στον κόσμο τους δεν είναι καλοί πολίτες άρα είναι αχρείοι (σύμφωνα με το Θουκυδίδη). Για αυτό ακριβώς το Φώς είναι αυτό το οποίο αποτελεί γέφυρα από τη μία όχθη του σύμπαντος προς την άλλη διά της παρούσης ώστε κάθε σπήλαιο αποτελεί εμπόδιο σε αυτήν την πορεία και θα πρέπει να καταρριφθεί.