Διδάσκοντας τον Καβάφη....

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Το ποίημα "Περιμένοντας του βαρβάρους" γράφτηκε το Δεκέμβριο του 1898 και δημοσιεύτηκε το 1904. Με αυτό το ποίημα ο Καβάφης επιχειρεί την πρώτη του έξοδο από τα προσωπικά του θέματα προς το κοινωνικό επίπεδο. Πρόκειται για ένα ψευδοϊστορικό ποίημα, το οποίο αναφέρεται στη Ρώμη την εποχή της παρακμής της, γύρω στον 5ο αιώνα μ.Χ. Η άλλοτε μεγάλη και τρανή ρωμαϊκή αυτοκρατορία βρίσκεται τώρα στο έλεος των επιθέσεων των βαρβάρων.

Ωστόσο, με αυτό το ποίημα ο Καβάφης ουσιαστικά θέλει να απευθυνθεί στους πολιτικούς της σύγχρονης εποχής, δηλαδή της εποχής του, και να τους αποδώσει ευθύνες για την πολιτική, κοινωνική και πνευματική παρακμή του σύγχρονου ελληνισμού.

Το ποίημα είναι αφηγηματικό, αλλά είναι γραμμένο με τη μορφή διαλόγου (ερώτηση και απάντηση). `Ετσι το ποίημα παρουσιάζει ένα θεατρικό τρόπο ανάπτυξης. Τέλος, πρέπει να αναφέρουμε ότι το ποίημα ανήκει στην τεχνοτροπία του συμβολισμού.

ΓΛΩΣΣΙΚΑ - ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

• Αγορά (forum των Ρωμαίων) = τόπος συγκέντρωσης του λαού για συζήτηση, μετάδοση ειδήσεων και αγόρευση των ρητόρων.
• συναθροισμένοι = μαζεμένοι, συγκεντρωμένοι.
• βάρβαροι = απολίτιστοι, αμόρφωτοι.
• Σύγκλητος = συλλογικό σώμα διαφόρων αρχαίων και νεότερων πολιτειών με ύψιστα νομοθετικά και διοικητικά καθήκοντα..
• Συγκλητικοί = τα μέλη της Συγκλήτου.
• τον = ιδιωματικός τύπος της προσωπικής αντωνυμίας (αντί του).
• περγαμηνή = μεμβράνη από δουλεμένο και καλά επεξεργασμένο δέρμα μικρού ζώου. Σ' αυτήν γράφονταν διάφορα τιμητικά ψηφίσματα καθώς και έγγραφα με επίσημο χαρακτήρα.
• ύπατος = ανώτατος άρχοντας στην αρχαία Ρώμη.
• πραίτορες = ανώτεροι άρχοντες στην αρχαία Ρώμη, οι στρατηγοί.
• τόγα = συνήθης εξωτερική περιβολή του Ρωμαίου πολίτη, από βαρύ μάλλινο ύφασμα
• αμέθυστος = πολύτιμος λίθος.
• δημηγορίες = πολιτικές αγορεύσεις.

ΔΟΜΗ

• 1η Ενότητα (στίχοι 1-27): Η αναμονή των βαρβάρων.
• 2η Eνότητα (στίχοι 28-34): Η ανησυχία και η σύγχυση
• 3η Eνότητα (στίχοι 35-36): Η απελπισία από το μη ερχομό των βαρβάρων.
  
  

ΑΝΑΛΥΣΗ - ΕΡΜΗΝΕΙΑ

Το ποίημα αρχίζει με μια σκηνή στην αγορά της πόλης. `Ολοι οι κάτοικοι βρίσκονται συγκεντρωμένοι εκεί και περιμένουν με μεγάλη ανυπομονησία και αδημονία τον ερχομό των βαρβάρων, οι οποίοι θα σώσουν την ετοιμοθάνατη πόλη τους. Πρόκειται για μια πολύ σημαντική και ξεχωριστή μέρα, γι' αυτό και υπάρχει μια γενικότερη αναστάτωση και αγωνία. Η Σύγκλητος είναι σε απραξία και δε νομοθετεί, ενώ ο αυτοκράτορας με την επίσημη ενδυμασία του προετοιμάζει μια τιμητική και μεγαλοπρεπή υποδοχή στους βαρβάρους. Επίσης, οι ανώτατοι άρχοντες, οι ύπατοι και οι πραίτορες, έχουν φορέσει τις κόκκινες τόγες και τα πολύτιμα και αστραφτερά τους κοσμήματα, για να εντυπωσιάσουν και να θαμπώσουν τους βαρβάρους. Τέλος, οι ρήτορες δε βγάζουν λόγους στην αγορά όπως έκαναν άλλες φορές, αφού θα έρθουν οι βάρβαροι και αυτοί βαριούνται τις δημόσιες αγορεύσεις. Το αίσθημα της αδράνειας και της απραξίας είναι διάχυτο στη σκηνή αυτή, ενώ όλα τα στοιχεία μάς οδηγούν στο να καταλάβουμε ότι πρόκειται για μια πόλη παρακμασμένη, διαβρωμένη και έτοιμη να καταρρεύσει. Γι' αυτό και οι κάτοικοι της περιμένουν με λαχτάρα τον ερχομό των βαρβάρων σαν τη μοναδική λύση για τη σωτηρία τους. Ξαφνικά όμως αρχίζει η ανησυχία και η σύγχυση. Τα πρόσωπα των ανθρώπων γίνονται πιο σοβαρά, ενώ οι δρόμοι και οι πλατείες αδειάζουν. Οι άνθρωποι γυρνούν στα σπίτια τους συλλογισμένοι και ανήσυχοι, εξαιτίας της αργοπορίας των βαρβάρων. `Εχει αρχίσει να νυχτώνει και οι βάρβαροι δεν έρχονται. Διαδίδεται μάλιστα και η είδηση ότι οι βάρβαροι δεν υπάρχουν πια. Η είδηση αυτή προκαλεί μεγάλη απελπισία στους ανθρώπους, οι οποίοι εναπόθεσαν όλες τις ελπίδες τους στους βαρβάρους. Η ετοιμοθάνατη πόλη περίμενε τους βαρβάρους σαν μια κάποια λύση, σαν τη μοναδική ίσως λύση που της απέμενε, προκειμένου να ξεφύγει από τον εκφυλισμό, την παρακμή και τη γενικότερη παραίτηση. Με τη ματαίωση όμως του ερχομού των βαρβάρων χάνεται και η τελευταία ελπίδα. Δεν απομένει τώρα πια τίποτε άλλο παρά μόνο ο θάνατος.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ   Η τραγικότητα του ξεπεσμένου ηθικά και ψυχικά ανθρώπου, ο οποίος συνειδητοποιεί ότι η ύπαρξή του είναι ανώφελη, γι' αυτό και είναι πρόθυμος να υποταχτεί και να παραδοθεί στον ισχυρό, θεωρώντας τον ως τη μόνη ελπίδα σωτηρίας του.

Eποχή ή πόλη που διαδραματίζονται τα γεγονότα.

Σύμφωνα με κάποια στοιχεία που δίνει το ίδιο το ποίημα, τα γεγονότα διαδραματίζονται στην αρχαία Ρώμη, την εποχή της παρακμής της, όταν δεχόταν χωρίς αντίδραση τις επιθέσεις των βαρβάρων (μέσα του 5ου αιώνα μ.Χ.). Οι λέξεις που το φανερώνουν αυτό είναι οι εξής: αγορά (το forum των Ρωμαίων), Σύγκλητος, αυτοκράτωρ, περγαμηνή, ύπατοι και πραίτορες, τόγες κ.ά.

 Κύριο χαρακτηριστικό του ποιήματος είναι η θεατρικότητά του. Τα στοιχεία που τη συνιστούν είναι:

• Ο χώρος, δηλαδή η αγορά, που θυμίζει έντονα θεατρική σκηνή.
• Η διαλογική μορφή του ποιήματος. Υπάρχει διάλογος μεταξύ δύο προσώπων, όπου το ένα ρωτάει και το άλλο δίνει τις πληροφορίες.
• Η χρονική εξέλιξη της δράσης. Η υπόθεση ξεκινά το πρωί και τελειώνει το βράδυ.
• Ο θρόνος του αυτοκράτορα.
• Οι ενδυμασίες των αρχόντων που μοιάζουν με θεατρικά κοστούμια.

Με το θεατρικό αυτό τρόπο ανάπτυξης του ποιήματος πετυχαίνεται μεγαλύτερη ζωντάνια και παραστατικότητα. Επίσης, ο ποιητής καταφέρνει να προκαλέσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, ο οποίος συμμετέχει συναισθηματικά και συμπάσχει με όσα διαδραματίζονται στο ποίημα.

 Οι  δύο τελευταίοι στίχοι του ποιήματος (ανάλυση)

Είναι αξιοσημείωτο να παρατηρήσουμε ότι οι πολίτες της παρακμασμένης και εκφυλισμένης αυτής πόλης περίμεναν σαν σανίδα σωτηρίας τον ερχομό των βαρβάρων, για να τους σώσουν από τη δύσκολη κατάσταση στην οποία βρίσκονται.

Ωστόσο, οι βάρβαροι τελικά δεν έρχονται και η πόλη βυθίζεται στο σκοτάδι της απόλυτης απελπισίας. Υπό κανονικές συνθήκες θα έπρεπε οι άνθρωποι αυτοί να ετοιμάζονταν να αποκρούσουν και να πολεμήσουν τους βάρβαρους κατακτητές, κι όχι να τους περιμένουν με κλάδους βαΐων, για να τους παραδοθούν και να και να υποταχτούν σ' αυτούς. Πρόκειται όμως για ανθρώπους διαβρωμένους και ξεπεσμένους ηθικά και ψυχικά, οι οποίοι μέσα στην αδράνεια, την αδιαφορία και την απραξία τους, βλέπουν σαν τη μοναδική λύση για όλα τα προβλήματά τους τον ερχομό των βαρβάρων. Πολλές φορές οι άνθρωποι περιμένουν ως λύση από μια άσχημη κατάσταση ένα μικρότερο κακό, το οποίο όμως δεν παύει να είναι κι αυτό κακό. Εξάλλου πρόκειται για μια προσωρινή λύση, που στην ουσία δεν μπορεί να τους προσφέρει και πολλά πράγματα.