Η εκτίμησή μας για το Β2 θέμα των φετινών Πανελλαδικών εξετάσεων στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών κειμένων.

 

Η εκτίμησή μας για το Β2 θέμα των φετινών Πανελλαδικών εξετάσεων  στο μάθημα των  Αρχαίων Ελληνικών κειμένων.

Στις φετινές Πανελλαδικές εξετάσεις οι μαθητές (στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών κειμένων)  εκλήθησαν να απαντήσουν στο Β2 ερώτημα ποια είναι η ομοιότητα και ποια η διαφορά ανάμεσα στην περίφημη αλληγορία του Πλατωνικού σπηλαίου και στο περίφημο κείμενο του 1984 του Όργουελ το οποίο αναφέρεται στην μελλοντική τροπική εξουσιαστικότητα του κόσμου αυτού. Μάλλον το θέμα είναι εν τη γενέσει του λογικώς λανθασμένον και αυτό θα προσπαθήσουμε ίσως να αποδείξουμε στις επόμενες γραμμές.

Στα αποσπάσματα τα οποία έχουν δοθεί από την Πλατωνική Πολιτεία και το 1984 του Όργουελ εξετάζεται το ζήτημα της πλάνης , της ψευδούς και κίβδηλης πραγματικότητας μέσα στην οποία ζεί το σύνολο των ανθρώπων μίας πολιτικής κοινωνίας. Όμως ο Πλατωνικός κόσμος κατ΄ αρχάς δεν έχει καμμία σχέση με τον Οργουελικό κόσμο. Ο Πλατωνικός κόσμος είναι στενά συνδεδεμένος με τον κόσμο του Αγαθού ως Οντότητος υπερβατικής, ως οντότητας του Καλού και του Ωραίου το οποίο στον κόσμο του ενέχει τις ιδέες όλων  των προσώπων και πραγμάτων. Τίποτε από αυτά δεν υπάρχουν τον Οργουελικό κόσμο ο οποίος συζητεί για ένα πολιτικό κόσμο ο οποίος στηρίζεται στην ικανότητα κάποιων να ελέγχουν κάποιους: ενώ στον πλατωνικό κόσμο υπεύθυνος για τη  λήθη του Αγαθού και του Φωτός είναι ο Εαυτός  (για αυτό και ο Σωκράτης διά της μαιευτικής απευθύνεται ατομικά στους ανθρώπους για την υποκειμενική εσωτερικότητα της αλήθειας ως ανάμνησης) ο Όργουελ απλά στον πολιτικά προσαρμοσμένο κόσμο του θέτει τον άνθρωπο ως εξωτερικότητα, αντικειμενικότητα έναντι συγκεκριμένης εξουσίας η οποία  μπορεί να τον ελέγξει: άρα ενώ στον Πλάτωνα ο αντίπαλος του ανθρώπου είναι το χάος και η λήθη στον Όργουελ είναι η  συγκεκριμένη πολιτική εξουσία η οποία μπορεί να ελέγξει τον άνθρωπο: και σε αυτό το σημείο ξεκινά το λογικό λάθος της ερώτησης ή αποκορυφώνεται:

Ο Σωκρατικός άνθρωπος του σπηλαίου μπορεί  διά του λιγοστού φωτός να μνησθεί της αληθείας και να εξέλθει του σπηλαίου ως γνώστης ιδεών και αξιών. Άρα στη  δεύτερη ενότητα του Όργουελ όσα λέγει ο στοχαστής αυτός δεν είναι κάτι το διαφορετικό από τον Πλάτωνα αλλά μάλλον το ίδιο: άρα λανθασμένως από τους μαθητές ζητήθηκε μία διαφορά στην δεύτερη παράγραφο του κειμένου του Πλάτωνος και του Όργουελ: ας γίνουμε πιο συγκεκριμένοι: ο Πλάτων στην Πολιτεία, στον Φαίδρο, στον Μένωνα και σε άλλους διαλόγους διαιρεί την πραγματικότητα σε ιδέα και στα απεικάσματά της: αυτό όμως κάνει και ο Όργουελ στην δεύτερη  παράγραφο: οι άνθρωποι στον Πλάτωνα οδηγούνται στη λήθη διότι οι αισθήσεις τους οδηγούν σε λανθασμένες ιδέες και αξίες: αυτό όμως λέγει και ο Όργουελ: δεν θα καταργηθούν τα δεδομένα των αισθήσεων, διότι αυτά υπάρχουν: απλά από την εξουσία που προβάλλει ο Όργουελ οι αισθήσεις των ανθρώπων θα συνδεθούν με τις ιδέες και αξίες που θέλει και επιθυμεί η κακή  Οργουελική  εξουσία του κόσμου αυτού: άρα το κείμενο της αλληγορίας του Πλάτωνος και το κείμενο απόσπασμα του 1984 του Όργουελ δεν έχουν καμμία διαφορά παρά μόνον ομοιότητες διότι πάντοτε συνδέουν τις αισθήσεις με κάποιες ιδέες είτε αυτές που θεωρώ εγώ ως αλήθεια είτε κάποια εξουσία (αν  και όπως είδαμε ανήκουν σε διαφορετικά οντικά και πολιτικά περιβάλλοντα και δεν μπορεί να γίνει σύγκριση καμμία: διότι ο Πλατωνικός άνθρωπος με την έννοια της αίσθησης κατανοούσε τον τρόπο που η ιδέα  του Αγαθού μορφοποιείται ενώ ο Οργουελικός άνθρωπος με την έννοια της αίσθησης κατανοούσε τον τρόπο πραγμάτωσης των επιστημονικών  πολιτικών τεχνολογικών ιδεών  και αξιών  της εποχής: ο Πλατωνικός άνθρωπος  έχοντας τελείως άλλες εντυπώσεις βλέποντας την Ακρόπολη κατανοούσε τη σύνδεση διά των αισθήσεων του Ωραίου και της Ύλης, ο Οργουελικός άνθρωπος έχοντας άλλα αισθητηριακά δεδομένα βλέποντας την πόλη που ζεί διά των αισθήσεων  δεν ενθυμείται κανενός Αγαθού ή υπερβατικά Ωραίου αλλά τον τρόπο καλύτερης και πιο αληθινής αστικής ζωής: το περιβάλλον του Πλάτωνος είναι συμπαντικό του Όργουελ πολιτικό: οι πλατωνικές αισθήσεις συνδέονται με συμπαντικές έννοιες του Όργουελ με τις χριστιανικές έννοιες του αληθινού που έγιναν πολιτικές σε ένα  κλειστό αστικό κόσμο:

ο Πλατωνικός άνθρωπος είναι ατομικότητα (όπως αναφαίνεται στον Πλατωνικό Πρωταγόρα και αλλού) και ως υποκειμενικότητα ενθυμείται την αλήθεια εντός τους διά της μαιευτικής μεθόδου αναμνήσεως (Τίμαιος: το γαρ ζητείν και μανθάνειν ανάμνησις του όλου εστίν, δεν υπάρχει γνώση  αλλά ανάμνηση) ενώ στον Όργουελ όλα γεννώνται μέσα από τον τρόπο που ο άνθρωπος ως εξωτερικότητα μπορεί να μορφωθεί στην αστική  κοινωνία: συζητούμε για δύο  διαφορετικούς κόσμους και ανθρώπους: οι  αισθήσεις του Πλάτωνος οδηγούν στις υπερβατικές ιδέες οι αισθήσεις του Όργουελ οδηγούν στην έννοια της αστικής  ελευθερίας σκέψης και πράξης και έως εκεί: στην Πλατωνική αισθητική οι αισθήσεις απορροφούν τον άνθρωπο στην Ιδέα του Ωραίου ενώ στην οργουελική αισθητική οι αισθήσεις οδηγούν σε μία ελεύθερη αστική ζωή εντός της  πόλεως: ενώ στον Πλάτωνα οι αισθήσεις όταν υπερβαθούν οδηγούν τον Σωκράτη  στην ερίβωλον Φθία στον  Όργουελ όταν οι αισθήσεις υπερβαθούν απλά ο άνθρωπος γεύεται την αστική ελευθερία και τα χαρίσματά της ως απόλαυση της επιστήμης και της τεχνολογίας : συζητούμε για δύο τελείως διαφορετικά μεγέθη.

Άρα η ερώτηση είναι λανθασμένη: Διότι είτε θα δεχθούμε ότι τα δύο κείμενα πουθενά δεν συμφωνούν είτε συμφωνούν παντού:

Ας γίνουμε πιο συγκεκριμένοι: περίπτωσις Α΄: και στον Πλάτωνα και στον  Όργουελ εργάζεται το ίδιο μοντέλο: οι αισθήσεις γεμίζουν με ψευδείς ιδέες: άρα οι άνθρωποι διά των  αισθήσεων μετέχουν ψευδών ιδεών, διότι στον Πλάτωνα διά των αισθήσεων απομακρυσμένων από το φώς οδηγούνται σε ψευδείς ιδέες θαυματοποιών και άλλων: το ίδιο και στον  Όργουελ: διά των αισθήσεων οι άνθρωποι μετέχουν ψευδών ιδεών : επίσης και στα δύο κείμενα αντικαθίστανται οι ιδέες που κινούν τις αισθήσεις με ψευδείς ιδέες και οι άνθρωποι φθάνουν σε σημείο να μην υπολογίζουν τις αισθήσεις αλλά τις ψευδείς ιδέες που αποπνέονται από αυτές: δεν καταργούνται όμως οι αισθήσεις, απλά γεμίζουν με ψευδείς και κατευθυνόμενες ιδέες: είτε από το σπήλαιο που κρύβει τις ιδέες του φωτός και προωθεί ιδέες σκότους (ιδέες όμως) είτε από την κακή εξουσία που κρύβει τις ιδέες της αληθείας και προωθεί ιδέες ψευδείς: ας προσέξουμε το κείμενο του Όργουελ: οι νόμοι υπάρχουν απλά θα αλλάξουν, οι αισθήσεις θα γεμίσουν με άλλες ιδέες και περιεχόμενο με άλλους νόμους, όχι ότι θα καταργηθούυν: θα υπάρχουν γεμάτες με άλλο περιεχόμενο: αλλά τοιουτοτρόπως υπήρχαν οι αισθήσεις στον Αλκιβιάδη του Συμποσίου όταν ο Σωκράτης τον κατηγορούσε ότι θα έπρεπε να γεμίσει τις αισθήσεις του με άλλες ιδέες ώστε να φθάσει στην αλήθεια: άρα στην δεύτερη παράγραφο και ο Όργουελ και ο Πλάτων τα ιδια πράγματα λένε: άρα δεν υπάρχει η διαφορά που ζήτησε η επιτροπή από τους μαθητές: ούτε όμως στο Πλατωνικό ούτε στο Οργουελικό κείμενο καταργείται η διαστασιακή  δομή της αίσθησης : ότι οι αισθήσεις ζωοποιούνται από ιδέες : αλλοιώς δεν συζητούμε για ζωή αλλά για νεκρότητα:

Περίπτωσις Β: τα δύο κείμενα διαφωνούν ολοκληρωτικά αλλά όχι σε αυτό που υπονοεί η ερώτηση των πανελλαδικών  εξετάσεων αλλά με βάση τη λογική του Πλατωνικού Τιμαίου η οποία απουσιάζει από τον Όργουελ.Στη βάση της Πλατωνικής υποκειμενικότητας η οποία απουσιάζει από τον Όργουελ (όλο αυτό όμως δεν θίγεται από το ερώτημα των Πανελλαδικών εξετάσεων ): ας γίνουμε πιο σαφείς: σύμφωνα με τον Σωκράτη η γνώση στον Άνθρωπο ήδη υπάρχει: αυτό δεν υφίσταται στον  Όργουελ: για αυτό και στο Πλατωνικό Σπήλαιο στη λογική των σπηλαίων που ξεκίνησαν οι προσωκρατικοί (το σπέαρ του Αναξιμάνδρου κ.λ.π) οι άνθρωποι ήδη υπάρχουν εν φωτί, εν αληθεία, απλά πρέπει να θυμηθούν το χώρο μέσα στον οποίο υπάρχουν και είναι χώρος αληθείας: ας προσέξουμε το σπήλαιο: είναι εν μέσω φωτός απλά πρέπει να σπάσουν τείχη λήθης και οι σκλάβοι δεσμώτες ήδη να θυμηθούν το ήδη υπάρχον: είναι σίγουρο ότι οι Έλληνες σοφοί δεν δέχθηκαν γνώση εκ του μηδενός αλλά την ήδη υπάρχουσα μέσα μας εκ του ηλίου έξω μας γνώση: αυτό δεν ανιχνεύεται στον  Όργουελ: όπου η ύπαρξη της  εξουσίας είναι ικανή  να επιφέρει το θάνατο της γνώσης και να καταστήσει τους ανθρώπους επιλήσμονες της ήδη υπαρχούσης γνώσης: για αυτό και ο Σωκράτης  πέθανε τον θάνατο του κωνείου για να συζητήσει ότι η γνώση είναι η ήδη υπάρχουσα δική μου γνώση και κανείς δεν μπορεί αυτό να το αλλάξει, ενώ  φαίνεται ότι ο Όργουελ πιστεύει ότι μία εξουσία  μπορεί να μεταλλάξει γνωστικά τον άνθρωπο: άρα αυτή θα ήταν η σωστή διαφορά  ανάμεσα στον  Όργουελ και στον Πλάτωνα την οποία και θα μπορούσαν να τονίσουν οι μαθητές. Όχι αυτή που εζήτησε η επιτροπή από τους μαθητάς. Σε κάθε περίπτωση η σύγκριση κειμένων με τόση χρονολογική διαφορά και μέσα από τόσο διαφορετικά περιβάλλοντα γραφής είναι επικίνδυνη και θέλει προσοχή.

Βασίλειος Μακρυπούλιας

Φιλόλογος.