Σοφοκλέους,Αντιγόνη,πρόλογος(21-38).Μίαι ερμηνευτική πρόταση-πλαίσιο.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Γιατί μήπως ο Κρέοντας από τους δυο μας αδελφούς, τον ένα έκρινε άξιο ταφής, ενώ τον άλλο ανάξιο να ταφεί; Τον Ετεοκλή, αφού του φέρθηκε, όπως λένε, με δίκαιη κρίση και σύμφωνα με το νόμο, διέταξε να τον θάψουν κάτω από τη γη, ώστε να είναι τιμημένος ανάμεσα στους νεκρούς, αλλά το πτώμα του Πολυνείκη, που σκοτώθηκε με άθλιο τρόπο, λένε πως έχει διακηρυχθεί στους πολίτες να μην το θάψει κανείς, ούτε να το θρηνήσει, αλλά να το αφήσουν άκλαυτο και άταφο, ευχάριστο εύρημα για τα όρνια που λαίμαργα ψάχνουν για την τροφή τους. Τέτοια λένε ότι έχει κηρύξει δημόσια ο Κρέοντας ο «καλός» για σένα και για μένα – ναι, λέω και για μένα – και ότι έρχεται εδώ για να διακηρύξει αυτά ώστε να είναι καθαρά σ’ αυτούς που δεν τα ξέρουν, και ότι δε θεωρεί το θέμα αυτό ως κάτι ασήμαντο, αλλά ότι περιμένει θάνατος με δημόσιο λιθοβολισμό στην πόλη όποιον κάνει κάτι απ’ αυτά. Τα ξέρεις τώρα αυτά και γρήγορα θα δείξεις αν γεννήθηκες με αριστοκρατική καταγωγή και γενναία στο ήθος ή τιποτένια από ευγενική γενιά.

Παρατηρήσεις.

1.Μέσα στο θεολογικό και αξιακό πλαίσιο της εποχής της Αντιγόνης,βέβαια και μετέπειτα του Σοφοκλέους,προσπαθούμε να διακρίνουμε αυτές τις έννοιες,ιδέες και αξίες οι οποίες συνολικά χαρακτηρίζουν τις εποχές και τους ανθρώπινοιυς καιρούς.Ο Πλάτων στον Τίμαιο διατείνεται ότι ο άνθρωπος είναι φυτό που έχει τις ρίζες του στον ουρανό.Ο χριστιανισμός συλλήβδην το διεκήρυξε και αυτός(βλβτις αποστολικές διαταγές εκεί όπου γράφεται ότι "οι άγιοι ενώ ζούν σωματικά στη γή πνευματικά ενδιατρίβουσιν στον ουρανό").Η Αντιγόνη ως φιλοσοφία,άτομο και εποχή,ως η εποχή του μύθου,ως η εποχή όπου οι Έλληνες μέσα από το απόλυτο πνεύμα έφτιαχναν τις συμπαντικές ισορροπίες του πολιτισμού τους,λίγο πρίν ββ
το Ομηρικό ιστορικό ξέσπασμα πρός την έλλογη αφύπνιση τοου ανθρωπίνου υποκειμένου,αποτελεί προοίμιο και  ηθικό πρόδρομο όλων αυτών.Η Αντιγόνη ζεί σωματικά στη γή ενώ πνευματικά ανήκει στον ουρανό.Μέσα από την εσωτερική της σύνδεση με τον ουρανό χαρακτηρίζεται και η γήϊνη πορεία της.Η γή είναι ένα διάλειμμα ανάμεσα σε δύο αιωνιότητες(για να θυμηθούμε και την Ασκητική του Καζαντζάκη).Η Αντιγόνη έρχεται από τον κόσμο των θεών και θέλει να πάει εκεί.Είναι βασιλοπούλα,και αν θυμηθούμε την Αριστοτελική ευγενική κατοχύρωση της ηθικής,η Αντιγόνη είναι αριστοκράτης ως η ετυμολογία της λέξης υπονοεί.Δηλαδή έχει τη θεία ανάμνηση,έχει τη βούληση της πορείας  πρός τον κόσμο των θεών,άρα είναι αρίστη στις σκέψεις και στις πράξεις της.Η γή αποτελεί ένα ενδιαμεσο κρίκο ανάμεσα στις δύο αιωνιότητες μικρής και ήσσονος σημασίας.Φυσικώ τω λόγω λοιπόν ο Σοφοκλής γγγγ΄προβάλλει αυτή την αριστοκρατική ηθική (ο ίδιος είναι αριστοκράτης υιός πλουσίου εργοστασιάρχου)προκειμένου στην Αθήνα του χρυσού αιώνος και μέσα από την τέχνη του ποιητικού λόγοου να κατέβουν πρός τους Αθηναίους πολίτες όλες εκείνες οι νοητικές δυνάμεις της οντολογικής συνέχειας,διότι σε καμμία των περιπτώσεων δεν θα έπρεπε ο Αθηναίος πολίτης να καταστεί εμμενής πρός τη γή,χάνοντας το υπερβατικό στοιχείο,ο ανθρώπινος νούς πάντα θα πρέπει να συνδέει τον άνθρωπο με τη χώρα από την οποία έρχεται σε σχέση με τη χώρα στην οποία θα υπάγει.

2.Ο Σωκράτης είναι λοιπόν το άλλο μισό της Αντιγόνης.Και εκείνος προτίμησε τον άνω κόσμο και τους νόμους του παρά το γήϊνο κόσμο και τους προσκαίρους βασιλείς του.Παρατηρούμε ότι το ανήσυχο Ελληνικό πνεύμα δημιουργικά περνάει όλα τα μηνύματα του μύθου ενδυναμώνοντας συμπαντικά τον ανθρώπινο νού.Γι αυτό εξάλλου ο Περικλής θα φωνάξει ότι οι Αθηναίοι δεν κάνουν νωχελική φιλοσοφία,η αθηναϊκή Ελληνική φιλοσοφία ενδυναμώνει συμπαντικά τον άνθρωπο και τον κάνει βολουνταριστικά ικανό να προχωρήσει σε έναν οντολογικό και ανώτερο τρόπο ζωής.

3.Επί  του κειμένου:γγγβτΠαρατηρούμε ότι τα διλήμματα δεν τα θέτουν οι άνθρωποι αλλά οι θεοί,τα διλήμματα της ζωής,του θανάτου και των  μεγάλων ηθικών αξιών.Οι θεοί κρίνουν πότε θα γεννηθούμε και πότε θα πεθάνουμε,οι θεοί επιβάλλουν την ταφή προκειμένου μέσα στη γή να φύγει η ανθρώπινη ύλη δίνοντας νέα  ζωή στις ζωές της γής και το πνεύμα ελεύθερο να συνεχίσει την ουράνια πορεία του(ας θυμηθούμε τη χριστιανική κατοχύρωση της ταφής μέσα από την παραβολή του κόκκου της σινάπεως.Ο Κρέοντας βέβαια σηματοδοτεί την αιτία της πτώσης της βασιλείας.Όταν ο βασιλεύς έγινε αντιπαθητικός,εχθρικός και εγωϊστής πρός τους ανθρώπους και  θεούς,οι άνθρωποι οδηγήθηκαν πρός την αριστοκρατία και από εκεί πρός τη δημοκρατία.Μέσα στη δημοκρατική και πεπαιδευμένη Αθήνα ο Σοφοκλής διδάσκει ότι ο άνθρωπος αποκομμένος από το θείο θέλημα είναι η θηρίο ή θεός,μόνος πάντως σαν θηρίο είναι-εάν αναλογισθούμε τελικά το τραγικό υπαρξιακό δράμα του μόνου Κρέοντα.

4.Μία από τις πλέον βασικές ιδές και αξίες του κειμένου είναι το γεγονός ότι ο άνθρωπος δεν εξετάζεται αποκομμένος από τον κόσμο  από τον οποίο προέρχεται.Ο Σοφοκλής βλέπει τον άνθρωπο μέσα στη φυσική και συμπαντική του θέση,εκεί όπου ο άνθρωπος με  τη σειρά πρώτα υπακούει στους θεούς και στις ανώτερες   οντολογικές  δυνάμεις και μετά στις προσταγές του ανθρώπου βασιλέα.Αυτή εξάλλου είναι και η Πλατωνική και Αριστοτελική ηθική ή οποία  εδώ εγκαινιάζεται.Ο άνθρωπος με βάση τις ανώτερες  σκέψεις του και γνώσεις του προβαίνει σε πράγματι πράξεις που τονίζουν το άριστο ήθος και χαρακτήρα του.

Βασίλειος Μακρυπούλιας,φιλόλογος.