Δημοσίευση: Ταρκόφσκι, Α. (1987). Σμιλεύοντας το χρόνο. Μτφ. Σ. Βελέντζας. Αθήνα: εκδ. Νεφέλη, σσ. 224-227. (διασκευασμένο απόσπασμα)

 

Ο δημιουργός ζητά κοινό.

[1] Η διφορούμενη^* θέση του κινηματογράφου μεταξύ τέχνης και βιομηχανίας ευθύνεται για πολλές ανωμαλίες στις σχέσεις δημιουργού και κοινού. Με αφετηρία αυτό το γενικά αποδεκτό γεγονός, θα ’θελα να δω λίγες από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο κινηματογράφος και να εξετάσω κάποιες συνέπειες αυτής της κατάστασης.

[2] Κάθε βιομηχανία, όπως γνωρίζουμε, πρέπει να είναι βιώσιμη· για να λειτουργεί και να αναπτύσσεται, πρέπει όχι μόνο να αυτοχρηματοδοτείται μα και να αφήνει κέρδος. Σαν εμπόρευμα, λοιπόν, μια ταινία πετυχαίνει ή αποτυχαίνει, και η αισθητική της αξία εδραιώνεται παραδόξως με βάση την προσφορά και τη ζήτηση, δηλαδή με νόμους καθαρά αγοραστικούς. Και όσο παραμένει ο κινηματογράφος στη σημερινή του θέση, δε θα είναι ποτέ εύκολο να δει το φως μια γνήσια κινηματογραφική ταινία, πόσο μάλλον να γίνει προσιτή στο ευρύτερο κοινό.

[3] Βέβαια, τα κριτήρια με τα οποία η τέχνη διακρίνεται από τη μη τέχνη, από το επίπλαστο^*, είναι τόσο σχετικά, τόσο ακαθόριστα, τόσο αναπόδεικτα, που τίποτα δεν εμποδίζει να θεωρηθούν αισθητικά κριτήρια τα καθαρά χρησιμοθηρικά μέτρα αξιολόγησης – μέτρα που υπαγορεύει η επιθυμία για το μέγιστο δυνατό εμπορικό κέρδος ή κάποιο ιδεολογικό κίνητρο. Και στις δύο περιπτώσεις βρισκόμαστε μακριά από τον αυθεντικό σκοπό της τέχνης.

[4] Η φύση της τέχνης είναι αριστοκρατική και βεβαίως επιλεκτική όσον αφορά την απήχησή της στο κοινό. Ακόμα και στις «συλλογικές» εκδηλώσεις της, όπως το θέατρο ή ο κινηματογράφος, η απήχησή της συνδέεται με τα βαθύτερα συναισθήματα ενός ανθρώπου που έρχεται σε επαφή με ένα έργο. Όσο πιο πολύ το σημαδεύουν και το συνεπαίρνουν το άτομο αυτό τα συναισθήματα, τόσο πιο σημαντική θέση θα κατέχει το έργο στην εμπειρία του.

[5] Ωστόσο η αριστοκρατική φύση της τέχνης δεν απαλλάσσει καθόλου τον καλλιτέχνη από την ευθύνη του απέναντι στο κοινό και, αν θέλετε, απέναντι στην ανθρωπότητα. Κάθε άλλο· ο καλλιτέχνης, επειδή έχει πλήρη συνείδηση σε ποια εποχή και σε ποιον κόσμο ζει, γίνεται η φωνή αυτών που δεν μπορούν να διατυπώσουν ή να εκφράσουν την άποψή τους για την πραγματικότητα. Από την άποψη αυτή ο καλλιτέχνης είναι πραγματικά «φωνή λαού». Γι’ αυτό και οφείλει να υπηρετήσει το ταλέντο του, που σημαίνει να υπηρετήσει το λαό του.

[6] Όπως είπα πιο πάνω, η τέχνη επηρεάζει τα συναισθήματα ενός ανθρώπου, όχι τη λογική του. Λειτουργία της, σα να λέμε, είναι να τορνεύει^* και να λειαίνει την ανθρώπινη ψυχή, κάνοντάς τη δεκτική στο καλό. Όταν βλέπετε μια καλή ταινία, όταν κοιτάτε έναν πίνακα ή ακούτε μουσική (με την προϋπόθεση, φυσικά, ότι σας «ταιριάζει»), αφοπλίζεστε και μαγεύεστε αμέσως όχι βέβαια από κάποια ιδέα, από κάποια σκέψη. Εν πάση περιπτώσει η ιδέα ενός μεγάλου έργου είναι πάντοτε διφορούμενη, έχει πάντοτε δύο πρόσωπα, όπως το είπε και ο Τόμας Μαν² είναι τόσο πολύπλευρη και απεριόριστη, όσο η ζωή. Ο δημιουργός λοιπόν δεν μπορεί να είναι σίγουρος ότι το έργο του θα το καταλάβουν μ’ έναν συγκεκριμένο τρόπο και σύμφωνα με τη δική του αντίληψη. Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να παρουσιάσει τη δική του εικόνα για τον κόσμο, έτσι που να τη δουν με τα δικά του μάτια οι άνθρωποι και να νιώσουν τα αισθήματά του, τις αμφιβολίες και τις σκέψεις του…