Νεοελληνική Γλώσσα Γυμνασίου, το φαινόμενο της παραγωγής.

α) παράγωγα ουσιαστικά

Τα παράγωγα ουσιαστικά παράγονται από: α) άλλα ουσιαστικά, β) επίθετα, γ) ρήματα.

α) Ουσιαστικά που παράγονται από άλλα ουσιαστικά:

Τα ουσιαστικά που παράγονται από άλλα ουσιαστικά χωρίζονται, ανάλογα με τη σημασία τους στις εξής κατηγορίες.

1. Υποκοριστικά ή χαϊδευτικά:

	ριζική λέξη	παραγωγική κατάληξη	παράγωγη λέξη
01	σπίτι	-άκι	σπιτ-άκι
02	πόρτα	-ίτσα	πορτ-ίτσα
03	Κώστας	-άκης	Κωστ-άκης
04	βροχή	-ούλα	βροχ-ούλα
05	δρόμος	-άκος	δρομ-άκος
06	κοπέλα	-ούδα	κοπελ-ούδα
07	άγγελος	-ούδι	αγγελ-ούδι
08	λαγός	-ουδάκι	λαγ-ουδάκι
09	αδερφός	-ούλης	αδερφ-ούλης
10	σάκος	-ούλι	σακ-ούλι
11	μήλο	-αράκι	μηλ-αράκι
12	λαός	-τζίκος	λαου-τζίκος
13	μπαμπάς	-άκας	μπαμπ-άκας
14	γιος	-όκας	γι-όκας
15	βιβλίο	-άριο	βιβλι-άριο
16	σάκος	-ίδιο	σακ-ίδιο
17	αστέρι	-ίσκος	αστερ-ίσκος

2. Μεγεθυντικά:

	ριζική λέξη	παραγωγική κατάληξη	παράγωγη λέξη
01	πόρτα	-άρα	πορτ-άρα
02	κλέφτης	-αράς	κλεφτ-αράς
03	ποντικός	-αρος	ποντίκ-αρος
04	βαρέλι	-α	βαρέλ-α
05	μύτη	-ος	μύτ-ος
06	χέρι	-άκλα	χερ-άκλα
07	άντρας	-ακλας	άντρ-ακλας
08	μάτι	-ούκλα	ματ-ούκλα
09	σπίτι	-αρόνα	σπιτ-αρόνα
10	δόντι	-άς	δοντ-άς
11	κεφάλι	-ας	κεφάλ-ας

3. Περιεκτικά, αυτά που δηλώνουν το χώρο που περιέχει ένα πλήθος από αντικείμενα τα οποία δηλώνονται στην ριζική λέξη:

	ριζική λέξη	παραγωγική κατάληξη	παράγωγη λέξη
01	καλάμι	-ιά	καλαμ-ιά
02	ελιά	-ώνας	ελαι-ώνας

4. Εθνικά ή πατριδωνυμικά, αυτά που δηλώνουν τον άνθρωπο που κατάγεται από κάποιον τόπο: πχ

	ριζική λέξη	παραγωγική κατάληξη	παράγωγη λέξη
01	Μεσολόγγι	-ίτης	Μεσολογγ-ίτης
02	Μοριάς	-αΐτης	Μωρ-αΐτης
03	Μάνη	-ιάτης	Μαν-ιάτης
04	Σούλι	-ώτης	Σουλι-ώτης
05	Ασία	-άτης	Ασι-άτης
06	Μεγαρίτης	-ισσα	Μεγαρίτ-ισσα
07	Σύρος Αμερική	-άνος -ανός	Συρι-ανός Αμερικ-άνος, Αμερικ-ανός
08	Αλγέρι	-ινός	Αλγερ-ινός
09	Θεσσαλονίκη	-ιός	Θεσσαλονικ-ιός
10	Μυτιλήνη	-αίος	Μυτιλην-αίος
11	Βιέννη	-έζος	Βιενν-έζος
12	Αγγλία	-ίδα	Αγγλ-ίδα
13	Σουηδία	-δή	Σουη-δή

5. Τοπικά, αυτά που δηλώνουν τόπο:

	ριζική λέξη	παραγωγική κατάληξη	παράγωγη λέξη
01	καμπάνα	-αριό	καμπαν-αριό
02	σίδερο	-άδικο	σιδερ-άδικο
03	παλιατζής	-ίδικο	παλιατζ-ίδικο
04	ταμίας	-είο	ταμ-είο

6. Επαγγελματικά, αυτά που δηλώνουν επάγγελμα:

	ριζική λέξη	παραγωγική κατάληξη	παράγωγη λέξη
01	λάδι	-άς	λαδ-άς
02	φούρνος κάρβουνο αποθήκη	-αρη -ιάρης -άριος	φούρν-αρης καρβουν-ιάρης αποθηκ-άριος
03	καφές	-τζής	καφε-τζής

7. Ανδρωνυμικά, αυτά που χρησιμοποιούνται για γυναίκες και προέρχονται από το βαφτιστικό ή οικογενειακό όνομα του άνδρα:

ριζική λέξη	παραγωγική κατάληξη	παράγωγη λέξη
Γιώργος	-αινα	Γιώργ-αινα

8. Άλλες καταλήξεις ουσιαστικών που προέρχονται από ουσιαστικά είναι:

	ριζική λέξη	παραγωγική κατάληξη	παράγωγη λέξη
01	λεμόνι	-ιά	λεμον-ιά
02	άνθρωπος	-ιστής	ανθρωπ-ιστής
03	άνθρωπος	-ισμός	ανθρωπ-ισμός
04	αδελφός	-άτο	αδελφ-άτο
05	έγκλημα	-ίας	εγκληματ-ίας
06	αλάτι	-ιέρα	αλατ-ιέρα
07	ασήμι	-ικό	ασημ-ικό
08	πρόεδρος	-λίκι	προεδρι-λίκι
09	συγγενής	-λόι	συγγενο-λόι
10	κλέφτης	-ουριά	κλεφτ-ουριά

β) Ουσιαστικά που παράγονται από επίθετα:

Οι πιο συνηθισμένες καταλήξεις είναι:

	ριζική λέξη	παραγωγική κατάληξη	παράγωγη λέξη
01	έξυπνος	-άδα	εξυπν-άδα
02	κίτρινος	-ίλα	κιτριν-ίλα
03	δίκαιος	-σύνη	δικαιο-σύνη
04	τρυφερός	-τητα	τρυφερό-τητα
05	ψυχρός	-α	ψύχρ-α
06	άσπρος	-άδι	ασπρ-άδι
07	βουβός	-(αμ)άρα	βουβ-αμάρα
08	άγριος	-ίμι	αγρ-ίμι

γ) Ουσιαστικά που παράγονται από ρήματα:

Τα ουσιαστικά που παράγονται από ρήματα χωρίζονται, ανάλογα με τη σημασία τους στις εξής κατηγορίες:

1. αυτά που δηλώνουν το πρόσωπο που ενεργεί:

	ριζική λέξη	παραγωγική κατάληξη	παράγωγη λέξη
01	τραγουδώ θερίζω	-ιστής	τραγουδ-ιστής θερ-ιστής
02	εκπαιδεύω λυτρώνω ψέλνω (έ-ψαλ-α)	-τής -της	εκπαιδευ-τής λυτρω-τής ψάλ-της
03	κλέβω κράζω< χτίζω	-φτης -χτης -στης	κλέ-φτης κρά-χτης χτί-στης
04	διδάσκω συμβουλεύω	-άτορας -τορας	διδάκ-τορας συμβουλ-άτορας
05	γράφω	-ιάς -έας	γραφ-ιάς γραφ-έας

2. αυτά που δηλώνουν ενέργεια ή το αποτέλεσμα της ενέργειας:

	ριζική λέξη	παραγωγική κατάληξη	παράγωγη λέξη
01	διώχνω	-μός	διωγ-μός
02	κλαδεύω	-μα	κλάδε-μα
03	βεβαιώνω θλίβω λήγω	-ση (-ξη, -ψη)	βεβαίω-ση λή-ξη θλί-ψη
04	δένω (έ-δεσ-α) τρέχω (έ-τρεξ-α) γράφω (έ-γραψ-α)	-σιμο (-ξιμο, -ψιμο)	δέ-σιμο τρέ-ξιμο γρά-ψιμο
05	στολίζω	-ίδι	στολ-ίδι
06	ροχαλίζω	-ητό	ροχαλ-ητό
07	σκοτίζω	-ούρα	σκοτ-ούρα
08	ανασαίνω	-α	ανάσ-α
09	κολυμπώ γελώ κοστίζω	-ι -ιο -ος	κολύμπ-ι γέλ-ιο κόστ-ος
10	κρεμώ	-άλα	κρεμ-άλα
11	αγγέλλω	-ία	αγγελλ-ία
12	καλλιεργώ γοητεύω δουλεύω	- εια -εία ειά	καλλιέργ-εια γοητ-εία δουλ-εία/ δουλ-ειά

3. αυτά που δηλώνουν το όργανο ή το μέσο μιας ενέργειας και τον τόπο της ενέργειας:

	ριζική λέξη	παραγωγική κατάληξη	παράγωγη λέξη
01	ανεμίζω κλαδεύω εργάζομαι	-τήρας -τήρι -τήριο	ανεμισ-τήρας κλαδευ-τήρι εργασ-τήριο
02	απλώνω (άπλωσ-α) κινώ	-τρα -τρο	απλώσ-τρα κίνη-τρο
03	γράφω	-είο	γραφ-είο

γ) παράγωγα ρήματα

Τα παράγωγα ρήματα παράγονται από: α) ονόματα, β) ρήματα, δ) επιρρήματα

α) Ρήματα που παράγονται από ονόματα:

Τα ρήματα που παράγονται από ονόματα έχουν τις παρακάτω καταλήξεις:

	ριζική λέξη	παραγωγική κατάληξη	παράγωγη λέξη
01	δόξα	-άζω	δοξ-άζω
02	αγκαλιά	-ιάζω	αγκαλ-ιάζω
03	αλώνι	-ίζω	αλων-ίζω
04	γείτονας	-εύω	γειτον-εύω
05	θεμέλιο	-ώνω	θεμελι-ώνω
06	κοντός	-αίνω	κοντ-αίνω
07	πάρκινγκ	-άρω -έρνω	παρκ-άρω παρκ-έρνω
08	πέτρα	-βολώ	πετρο-βολώ
09	γλέντι	-κοπώ	γλεντο-κοπώ
10	φόρος	-λογώ	φορο-λογώ
11	λύσσα	-μανώ	λυσσο-μανώ

β) Ρήματα που παράγονται από ρήματα:

Τα ρήματα που παράγονται από ρήματα έχουν τις παρακάτω καταλήξεις:

	ριζική λέξη	παραγωγική κατάληξη	παράγωγη λέξη
01	κλαίω	-ίζω	κλαψουρ-ίζω
02	ψάχνω	-εύω	ψαχουλ-εύω

γ) Ρήματα που παράγονται από επιρρήματα:

Τα ρήματα που παράγονται από επιρρήματα έχουν τις παρακάτω καταλήξεις:

	ριζική λέξη	παραγωγική κατάληξη	παράγωγη λέξη
01	αντίκρυ	-ίζω	αντικρ-ίζω
02	συχνά	-ζω	συχνά-ζω
03	κοντά	-εύω	κοντ-εύω
04	σιμά	-ώνω	σιμ-ώνω

Σύνθετες

Οι σύνθετες λέξεις της νέας ελληνικής σχηματίζονται με δύο τρόπους:

α) Προσθέτοντας στην αρχή της λέξης ένα μορφολογικό στοιχείο, που ονομάζεται αχώριστο μόριο ή πρόθημα. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται προθηματοποίηση.

β) Με την ένωση δύο ή περισσότερων λέξεων.

α) σύνθεση με αχώριστα μόρια (προθήματα)

Αχώριστα μόρια ή προθήματα είναι λέξεις μονοσύλλαβες ή δισύλλαβες που είτε σχηματίστηκαν τα νεότερα χρόνια (λαϊκά μόρια) είτε προέρχονται από προθέσεις ή από άκλιτες λέξεις της αρχαίας ελληνικής (λόγια μόρια). Τα λαϊκά μόρια δε χρησιμοποιούνται μόνα τους στο λόγο.

Σύνθεση με αχώριστα λαϊκά μόρια

	μόριο	σημασία	σύνθετη λέξη
01	α- ανα- αν-	στέρηση ή άρνηση	ά-κακος, α-ξέχαστος ανα-βροχιά, ανα-δουλειά αν-άξιος, αν-εύθυνος
02	ξε-	έξω πολύ εντελώς στέρηση	ξε-μυτίζω, ξε-πορτίζω ξε-κουφαίνω, ξέ-μακρα ξε-γυμνώνω, ξε-κολλώ, ξε-τίναγμα ξε-βάφω, ξε-διψώ, ξ-ύπνιος

Σύνθεση με αχώριστα λόγια μόρια

	μόριο	σημασία	σύνθετη λέξη
01	αει-	πάντοτε, συνεχώ	αει-κίνητος, αει-μνηστος, αει-φορία
02	αμφι-	από τα δύο μέρη, γύρω διχασμός	αμφί-βιο, αμφι-θέατρο, αμφί-κυρτος αμφι-βάλλω, αμφί-ρροπος
03	ανα-	1. επάνω 2. πάλι 3. πίσω 4. ως υποκοριστικό	1. ανα-σηκώνω, ανα-βάτης< 2. ανα-γέννηση, ανα-θεώρηση 3. ανα-ρωτιέμαι, ανα-στροφή 4. ανά-λαφρος
04	αντι- ανθ	1. αξίωμα 2. αντίθεση 3. αντί κάποιου άλλου	1. αντι-πτέραρχος, αντι-στράτηγος, ανθ-υπολοχαγός 2. αντι-καπνιστής, αντι-αλλεργικός 3. αντι-κλείδι, αντί-δωρο
05	απο-	1. απομάκρυνση 2. αφαίρεση 3. χρόνος 4. στέρηση 5. αντίθετη ενέργεια 6. υπερβολή	1. από-κοσμος, απο-χωρώ 2. απο-δυναμώνω, απο-βάλλω 3. από-γευμα, από-βραδο 4. απ-άνθρωπος, απο-παίδι 5. απο-συνδέω, απο-μυθοποιώ 6. απο-ξεραίνω, απο-γυμνώνω
06	αρτι-	πριν από λίγο	αρτι-γέννητος
07	αρχι-	πρώτος, ανώτερος	αρχι-εργάτης, αρχι-ερέας, αρχι-μηνιά
08	δια-	1. ανάμεσα 2. παντού 3. διάλυση 4. μοιρασιά 5. ασυμφωνία 6. ανταγωνισμό 7. χρονική διάρκεια διάφορα	1. δια-βαίνω, δια-γώνιος, διά-μετρος 2. δια-δίδω, δια-κηρύσσω 3. δια-λύω, δια-σπώ 4. δια-μοιράζω, δια-νέμω 5. δια-φέρω, δια-φωνώ 6. δια-γωνίζομαι, δια-πληκτίζομαι 7. δια-νυκτερεύω, δι-ημεύω δια-δέχομαι, δι-ενεργώ
09	διχο-	σε δύο	διχο-τόμος, διχό-νοια, διχο-γνωμία
10	δυσ-	δύσκολος, κακός	δυσ-άρεστος, δυσ-πεψία δυσ-τροπος, δυσ-φημώ
11	εισ-	κίνηση προς τα μέσα	είσ-οδος, εισ-πράττω, εισ-άγω
12	εκ- / εξ-	1. έξω 2. αλλαγή 3. πολύ	1. εκ-θέτω, εκ-φράζω, εξ-έχω 2. εκ-χερσώνω, εξ-ελληνισμός 3. έκ-θαμβος, έκ-πληκτος
13	εν- / εμ	1. μέσα 2. ανάμεσα 3. επιτατικά διάφορα	1. εν-έχομαι, εν-ήλικος, εμ-πιστεύομαι, εμ-πνέω< 2. εν-σωματώνω, εν-τάσσω 3. έν-αστρος, έν-θερμος, εμ-παθής εν-ισχύω, εν-οχλώ, εν-διαφέρομαι
14	ενδο-	μέσα	ενδο-βλέφιος, ενδο-χώρα, ενδό-μυχος
15	επι- / επ- / εφ-	1. επάνω 2. ανώτερος 3. εξωτερικό τμήμα 4. αυτό που ακολουθεί 5. επιτατικά 6. συμπληρωματικά 7. σκοπό διάφορα	1. επι-βλέπω, επι-γράφω, έφ-ιππος, εφ-αρμόζω 2. επι-σμηνίας, επι-διαιτητής 3. επι-δερμίδα, επι-κάρδιο 4. επί-γονος, επί-λογος 5. επι-βεβαιώνω, επ-αυξάνω 6. επι-χορήγηση, επι-μαρτυρία 7. επί-δοξος, επι-κερδής, επι-ζήμιος επι-ζητώ, επι-ταχύνω, εφ-ευρέτης
16	ευ-	1. καλός, καλά 2. εύκολος, εύκολα	1. ευ-αγγέλιο, ευ-άερος, ευ-καιρία 2. ευ-ερέθιστος, εύ-φορος
17	ημι-	1. μισό 2. σε μικρότερο βαθμό	1. ημί-χρονο, ημί-ωρο, ημι-σφαίριο, ημι-κρανία 2. ημι-επίσημος, ημί-φως, ημί-θεος
18	κατα-	1. κάτω 2. εναντίωση 3. υπερβολή 4. μέσο μιας περιόδου 5. κατάταξη, ξεχώρισμα	1. κατά-βαση, κατα-βυθίζω 2. κατα-δίωξη, κατα-γγέλλω 3. κατα-γοητεύω, κατα-γδύνω κατα-σπαταλώ 4. κατα-καλόκαιρο, κατα-χείμωνο 5. κατα-γράφω, κατα-μετρώ, κατα-νέμω
19	μετα-	1. αλλαγή θέσης 2. επανάληψη 3. αλλαγή κατάστασης 4. δήλωση συμμετοχής 5. χρονική συνέχεια 6. τοπική θέση διάδοχη κατάσταση	1. μετα-φορά, μετα-φύτευση, μετά-θεση 2. μετα-πωλώ 3. μετα-σχηματίζω, μετα-πλάθω, μετά-λλαξη 4. μετα-δίδω, μετα-λαμβάνω 5. μετα-μεσήμερο, μετα-μεσονύκτιο 6. μετό-πισθεν, μετα-τάρσιο μετα-σεισμός
20	ομο-	μαζί, που έχει το ίδιο	ομό-θρησκος, ομό-κεντρος, ομο-ούσιος
21	οψι-	αργά	οψι-μάθεια, οψί-πλουτος
22	παρα-	1. ενώπιον 2. εναντίον 3. κοντά 4. υποκατάσταση 5. σχετική ομοιότητα 6. παράλληλη λειτουργία 7. χρονική συνέχεια 8. απόκλιση από κανονικό 9. σκόπιμη αλλοίωση διάφορα	1. παρε-λαύνω 2. παρα-βαίνω, παρε-μποδίζω 3. παρα-θαλάσσιος, παρα-μεθόριος 4. παρα-μάνα, παρα-γιός, παρα-παίδι 5. παρα-πλήσιος, παρό-μοιος 6. παρα-κράτος, παρα-οικονομία 7. παρα-μένω, παρα-τείνω 8. παρά-νοια, παρα-φροσύνη, παρα-μνησία 9. παρα-ποιώ, παρα-χαράσσω, παρε-ρμηνεύω παρα-γνωρίζω, παρα-κολουθώ
23	περι-	1. γύρω 2. πολύ 3. εξωτερικό τμήμα 4. κοντά 5. κυκλική κίνηση 6. κίνηση χωρίς στόχο 7. κρατώ μέσα	1. περι-γιάλι, περι-ορίζω, περι-μαζεύω 2. περι-ζήτητος, περί-φημος 3. περι-κάρδιο, περι-σπέρμιο 4. περί-γειο, περι-ήλιο 5. περι-στρέφω, περι-φέρω 6. περι-φέρομαι, περι-πλανιέμαι 7. περι-έχω, περι-λαμβάνω
24	προσ-	1. κίνηση προς ένα τέρμα 2. εγγύτητα 3. ομοιότητα 4. συμφωνία, σχέση 5. εναντίον 6. χρονική εγγύτητα 7. επαύξηση διάφορα	1. προσ-έρχομαι, προσ-ελκύω 2. προσ-κολλώ, πρόσ-κειμαι 3. προσ-ομοιάζω 4. προσ-αρμόζω 5. προσ-βάλλω, προσ-κρούω 6. πρόσ-καιρος, προσ-ωρινός 7. προσ-αυξάνω, προσ-μαρτυρώ προσ-δοκώ, προσ-εύχομαι, προσ-μένω
25	συν- (συγ-, συλ-, συμ-, συρ-, συσ-, συ-, συνε-)	μαζί	συν-εργάτης, συν-έδριο, συγ-γενής, συγ-κάτοικος, συλ-λαμβάνω, συλ-λαλητήριο συμ-μαζεύω, συμ-παίκτης συρ-ράπτω, σύρ-ριζα συσ-κέπτομαι, συσ-κοτίζω σύ-θαμπα, σύ-ζυγος συνε-παίρνω, συνε-φέρνω
26	τηλε-	μακριά	τηλέ-φωνο, τηλε-χειριστήριο, τηλε-όραση
27	υπερ-	1. πέρα από το κανονικό 2. προστασία, υπεράσπιση	1. υπερ-βολή, υπερ-κόπωση, υπερ-μεγέθης 2. υπερ-ασπίζω, υπέρ-μαχος
28	υπο- (υπ-, υφ-)	1. από κάτω 2. κρυφά, λίγο 3. συνοδεία 4. πίσω	1. υπό-γειο, υπο-διευθυντής, υφ-ήλιος 2. υπο-δηλώνω, υπο-μειδιώ, υπο-σιτίζομαι 3. υπό-κρουση 4. υπο-χωρώ
29	υψι-	ψηλά, ψηλός	υψί-πεδο, υψί-φωνος

β) σύνθεση με ένωση λέξεων

Στη σύνθεση με ένωση λέξεων ενώνονται δύο λέξεις για να σχηματίσουν μια νέα λέξη.

Η πρώτη λέξη ονομάζεται α' συνθετικό και η δεύτερη β' συνθετικό.

Οι λέξεις που ενώνονται μπορεί να είναι ουσιαστικά, επίθετα, αριθμητικά, ρήματα, μετοχές, επιρρήματα και προθέσεις.

Οι λέξεις που ενώνονται μπορεί να είναι:

α) της ίδιας γραμματικής κατηγορίας, π.χ. επίθετο + επίθετο (άσπρο + μαύρο = ασπρόμαυρο), ρήμα + ρήμα (μπαίνω + βγαίνω = μπαινοβγαίνω)

β) διαφορετικής γραμματικής κατηγορίας, π.χ. επίθετο + ουσιαστικό (άγριο + κατσίκι = αγριοκάτσικο) ή επίρρημα + ρήμα (σιγά + κλαίω = σιγοκλαίω).

Η μορφή των σύνθετων λέξεων

Κατά το σχηματισμό μιας σύνθετης λέξης από τα δύο συνθετικά παρατηρούνται μερικές φορές κάποιες αλλαγές και αφορούν: α) το λεγόμενο συνθετικό φωνήεν, β) την αποκοπή του α' συνθετικού γ) τις αλλαγές στο τελικό φωνήεν του α' συνθετικού

Το συνθετικό φωνήεν

Κατά τη σύνθεση δύο λέξεων, όταν η πρώτη είναι κλιτή ή επίρρημα, ανάμεσα στις δύο λέξεις μπαίνει συνήθως το φωνήεν ο, που ονομάζεται συνθετικό φωνήεν, π.χ.

τσίχλα + φούσκα = τσιχλόφουσκα,

σιγά + τραγουδώ = σιγοτραγουδώ,

μικρή + μεγάλη = μικρομέγαλη,

γλυκός + αίμα = γλυκοαίματος

μικρός + ιδιοκτήτης = μικροϊδιοκτήτης

πρώτος + ύπνος = πρωτοΰπνι

έμπορος + υπάλληλος = εμποροϋπάλληλος

Παρατήρηση: το συνθετικό φωνήεν χάνεται:

Όταν το αρχικό φωνήεν του β' συνθετικού είναια ή ο το συνθετικό φωνήεν χάνεται, π.χ.

άγριος + άνθρωπος = αγριοάνθρωπος > αγριάνθρωπος

κάρβουνο + αποθήκη = καρβουνοαποθήκη > καρβουναποθήκη

γλυκός + ανάλατος = γλυκοανάλατος > γλυκανάλατος

Εξαίρεση: Εννοείται ότι το συνθετικό φωνήεν ο δε χάνεται πάντα· υπάρχουν και αρκετές περιπτώσεις όπου διατηρείται, π.χ.

βόρειος + ανατολικός = βορειοανατολικός

μεγάλος + αστός = μεγαλοαστός