Σχηματισμός Παρατατικού και Αορίστου (Α΄γυμνασίου, αρχαία Ελληνικά από το πρωτότυπο: http://filologosab.blogspot.com/2018/02/blog-post_4.html

Σχηματισμός Παρατατικού-Αορίστου Οριστικής

(θεωρία-ασκήσεις)

 

 Η αύξηση

 

 Τα ρήματα στην οριστική των ιστορικών χρόνων, δηλ. του παρατατικού, του αορίστου και του υπερσυντελίκου, παίρνουν στην αρχή του θέματος αύξηση, η οποία δηλώνει το παρελθόν.

      Υπάρχουν δύο είδη αύξησης: η συλλαβική και η χρονική

 

Ρήμα που αρχίζει από σύμφωνο	Ρήμα που αρχίζει από φωνήεν ή δίφθογγο
Συλλαβική αύξηση	Χρονική αύξηση
Προσθήκη ενός ἐ- πριν το θέμα λύω→ ἐ-λυον	Έκταση του αρχικού  βραχύχρονου φωνήεντος α,ε→η           ῐ , ῠ → ῑ , ῡ αι,ει→ ῃ         αυ,ευ→ ηυ  ο→ω  οι→ ῳ

 

Πχ   ἄρχω→ἦρχον    οἰ κίζω→ᾤκιζον

Φωνηεντόληκτα

Σχηματισμός οριστικής παρατατικού ε.φ.

 

Αύξηση	Θέμα	Καταλήξεις
ἐ-	λυ-	-ον

 

Σχηματισμός οριστικής αορίστου ε.φ.

 

Αύξηση	Θέμα	Χρονικός χαρακτήρας	καταλήξεις
ἐ-	λυ	σ	α

 

Κλίση 

Παρατατικός	Αόριστος
ἐ-λυ-ον ἐ-λυ-ες ἐ-λυ-ε ἐ-λύ-ομεν ἐ-λύ-ετε ἐ-λυ-ον	ἐ-λυ-σ-α ἐ-λυ-σ-ας ἐ-λυ-σ-ε(ν) ἐ-λύ-σ-αμεν ἐ-λύ-σ-ατε ἐ-λυ-σ-αν

 

 Οριστική αορίστου ενεργητικής φωνής αφωνόληκτων βαρύτονων ρημάτων

Στο θέμα των αφωνόληκτων ρημάτων γίνεται συγχώνευση του άφωνου χαρακτήρα του ρήματος με τον χρονικό χαρακτήρα -σ- στον μέλλοντα.

Έχουμε δηλαδή τις γνωστές μετατροπές συμφώνων:

χειλικόληκτα: -ψα, π.χ. τρέπ-ω → ἔ-τρεπ-σ-α → ἔτρεψα, βλάπτω → ἔβλαψα.

ουρανικόληκτα: -ξα, π.χ. λήγω → ἔληγ-σ-α → ἔληξα, τάττω → ἔταξα.

οδοντικόληκτα: -σα, π.χ. πείθω → ἔπειθ-σ-α → ἔπεισα.

Οριστική παρατατικού ρήματος εἰμί

ἦ και ἦν

ἦσθα

ἦν

ἦμεν

ἦτε

ἦσαν

Παρατηρήσεις

1.                 Τα ρήματα που αρχίζουν από  ῥ-, όταν παίρνουν αύξηση, γράφονται με δύο ρ.
  π.χ. ῥίπτω → ἔρριπτον.

2.    2   Στα σύνθετα ή παρασύνθετα ρήματα με α΄ συνθετικό πρόθεση, η αύξηση μπαίνει μετά την πρόθεση, π.χ. ἀπάγω → ἀπῆγον, ἐκφέρω → ἐξέφερον, ἐγκωμιάζω → ἐνεκωμίαζον.

 

3.       Τὰ παρασύνθετα ῥήματα ποὺ τὸ α’ συνθετικό τους εἶναι ἄλλη λέξη ἐκτὸς ἀπὸ πρόθεση ἔχουν τη συλλαβικὴ ἤ χρονικὴ αὔξηση στὴν ἀρχή, σὰν νὰ ἦταν ἁπλά: πχ. μυθολογῶ -ἐμυθολόγουν - ἐμυθολόγησα κτλ.

 

4.       Σὲ μερικὰ ῥήματα (ἁπλὰ ἤ σύνθετα καὶ παρασύνθετα) παρουσιάζεται ἀνώμαλη αὔξηση.

 

Ασκήσεις

 

 

1. Στις προτάσεις που ακολουθούν να βάλετε το ρήμα στον κατάλληλο τύπο του παρατατικού:

 

α. Οἱ Ἀθηναῖοι ἀεὶ …………… (θύω) τοῖς θεοῖς.

 β. Οὗτος τοῖς ἄρχουσιν ……………….(ὑπακούω).

 γ. Ἀμφότεροι, ὦ Φαλῖνε, Ἕλληνες ………….. (εἰμί).

 δ. Ὁρῶντες τὴν ἀρετὴν τοῦ ἀνδρὸς ………………..(θαυμάζω) οὗτοι.

 ε. Ἀλέξανδρος ……………….(λύω) τὸν δεσμὸν τοῦ ζυγοῦ τῆς ἀμάξης.

 στ. Περικλῆς …………………(ἀγορεύω) ἐν τῇ ἀγορᾷ.

 

2. Να μετατρέψετε το ρήμα στον κατάλληλο τύπο του αορίστου με βάση τις αντωνυμίες:

 

 ἐκπέμπω, ἐκφράζω  ( σύ)

 ἀναρπάζω (οὗτοι)

 κελεύω, διακινδυνεύω ,ὀνομάζω ,ὁρίζω, οἰκτίρω  (  οὗτος)

 

3. Να συμπληρώσετε τις ακόλουθες προτάσεις με ρηματικούς τύπους παρατατικού και αορίστου σύμφωνα με το παράδειγμα:

 

 α. Οἱ ἄνδρες οὗτοι ἐφύλαττον / ἐφύλαξαν τὸν ἐν Δελφοῖς θησαυρόν (φυλάττω).

 β. Ἀθηναῖοι πρέσβεις τοῖς Λακεδαιμονίοις……………/………….. (πέμπω).

 γ. Τῶν Σειρήνων προσδεδεμένος Ὀδυσσεὺς τῷ στύλῳ (= στο κατάρ τι)……..…/…………(ἀκούω).

 δ. Θουκυδίδης Ἀθηναῖος…………./………….τὸν πόλεμον τῶν Πελοποννησίων καὶ Ἀθηναίων (συγγράφω).

 ε. Καὶ τοὺς μὲν νεκροὺς τοὺς πλείστους ἔνθαπερ (= εκεί όπου) ἔπεσον ἑκάστους……..……. /………………(θάπτω).

 στ. ………..… / ……………… ποτε λέων σὺν ἀνθρώπῳ (ὁδεύω).

 

 4. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω φράσεις με τους κατάλληλους τύπους του εἰμὶ στον παρατατικό.

 

α. Ὑμεῖς φίλοι καὶ σύμμαχοι τῶν Ἀθηναίων ………………

 β. Ὁ Δημοσθένης μέγας ρήτωρ καὶ σοφιστής ………………….

 γ. Ἅπαντες γιγνώσκουσιν ὅτι ἡμεῖς οὐκ ………………….. πολέμιοι ὑμῶν.

δ. Σωκράτης λέγει ὅτι σὺ ……...... εἷς ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ.